NAM THUTAM GIAO HOI ph セ GIAO Vltf NAM r PHAN vi NGHIEN CUu p セ llqc TAP CHi NGHIEN CUU

Bản ghi

1 NAM THUTAM GIAO HOI ph セ GIAO Vltf NAM r PHAN vi NGHIEN CUu p セ t@ llqc TAP CHi NGHIEN CUU

2 o.-4, ' 'o

3

4 I. I [ I t! M I I. J..,,...,.,.,...,. BAI PHAT BIEU CUA CHU TICH. DOAN CHU TICH. UBTMTTQ A A " A A 7 VIETNAM LE QUANG DAD NHAN LE PHAT ban 1998, PL セッ@ ッセュ@ エッ \[ セL@ ャセhNZL@ セイョァ@ セョ@ セー@ セ@ ャセ Kinh thua Hoa thuqng Phap chu Tam Tjch Kinh thua chu ton uic Hoa thur;ng, thuqng f(w. D(}i chic, Tdng ni. TJuta tocln tid ba.con Ph(lt tlt. U Dan nam nay den v6i giao Vi t Nam trong kh6ng khf tung btmg r n rip Va tran afry v! ma thanh c6ng njc ra CUa ゥセd@hOi giao tofm quoc ky IV dua den. Hoa trong khf the' thi dua s6i n6i cua nhfin dan ca nu6c tj1\l'c cac 01\).C tieu Kinh te - Van h6a - xa h(>i ma h i VII cua Dlmg da d0 ra, Giao h(>i giao Nam v6i cluang huang: plu1p - Dan t(lc - Chu nghia xa h(>i va truy6n thong ke't, hoa hqp cilng dang tfch qrc tham gia sl,l nghit?p chung d6 nhiim Phyng SL! d<;1o phap; phyng SL! dan t(lc. Thay doan chu t!ch Uy ban trung uang MTIQYN, toi xin gvi den ch11 l(m Hoa thu'<jng, chu Tlnrqng dvc, Tf111g ni cung toan the ba con tv IU'i chuc mung tot dyp nh5t. Chile loan lh0 quy lu6n an Jwnh phuc va ccmg lac Sl,l cua Giao hoi giao Yit?t Nam dugc thanh tl;l'u vien man. Kfnh tl11m C(lc l'f! Phat huy truy0n th6ng vc vang cua mlnh trong ticn trlnh lich SLJ nu6'c va gifr nu6'c, Giao h(>i giao Yi0t Nam tl.r khi duijc thanh nam 1981 nay da cung nt16'c, cling nhan dan khcmg ngl.rng vuqt kh6, ke thll'a truy6n thong t6t cua Tang gia vun dap len nhiing thanh qua n,rc rii trcn con duong: Phyng s!f di,lo phcip, lqi qufrn sinh. Dieu dang vui mung dn ghi Ht Giao h9i da chung to duqc mlnh Hi nguai n duy nhflt cua p giao v I\ lu6n lu6n gan b6 v6i dan t c, c16ng g6p オセゥィ@ vao c6ng cu(lc doan ket xa.y va セカ@ T6 qu6c. Nhiing d ng cua Giao hoi p エセゥ y@ N am da g6p pha:n lam cho cac sinh ton giao cua chuc sac, tfn d6 p tv cii II va ngoai mt6c ngay cang phat tri8n t6t cac d(lng me tfn d! doan cling diln (. khac ph\j.c. Van h6a p giao ngay ( dugc phd bien trong qulmg qu<in cl nhan dan va d6ng g6p tfch CL;J'C vao vi c dl,lng Q セ Q@ d()o dtic IU<Jng than tuo ng ai, phftn ィ \ ch nhfrng Cy'C CUa s6ng xa h i. Nhi6u quy chvc sac da r tlnh tham gia cac d(lng cua m con tharn gia Uy ban MTTQ cac va c6 d6ng g6p trong thl;l'c hi ng PMt tii thl;l'c cu(>c c ュセッ tb@dan ッセ Q@ k 1 xay dl;j'ng cu(lc s6ng a kim dan cu"... Nhan ngay Khanh Dlm thieng lien! long tn;mg nay, t6i mong mu6n ch11 vj ッ Giao hoi, d trong H(li di)ng chu'ng r va H(li dong tri Sl,l plul.t huy tinh th ftn: hoa, カセ I@ nga, vj tha cua phap; tinh Truong throng Him, tang cu('mg \[ va trang nghiem Giao h(li; doan kel, hoa hem n[!a dan dat Giao h(li va dong エセィ p@ tv trong va ngoai n116c dong g6p CL;J'C v セ io@ Sl,l nghit?p d6i mai, Q < ーセゥィァョ@ h6a - セゥ@ h6a d5t nu6'c, gop xay dy'ng do va luang lai san セQ@ CLI<l t(lc, phuc va an cua toan thci nhan ( M6t.!fin nij'a ' xin chuc cac vi. SltC khi1e, tin tu ha.nh, ph\).ng sl;j'td quoc, lqi quan sinh. Xin aim o'n q1iy vj.

5 4 ' A HOA THU'dNG THICH TAM TICH,,? r A A, A? DUC PHAP CHU GlAD HOI PHAT GlAD VIET NAM TRA LO'I PHONG VAN NHAN DIP PHAT BAN (PL2542) 1998 '? A' A A? LTS. Nhtm dip ll PJ/(}t ddn PL2542 ( 1998) Hoa thu{tng Dtl:c Pluip chu dii trd 1m phong wtn ph6ng viht TCNCPH ve' m(jt sif will dl ho(}t d()ng Ph{lt git1o c1ia Ti'ing Ni, Ph<lt tr( trong cd mtac trong thai ky d6'i m.oi. Sau day Ia m?i dung czja cu.9c phon g. va/1.. セョァ@ ョァセ イセィp@ ウセイL@ iセn@ ィセゥ L@ エセッィ@ PhOng vicn: Thtra Hoa thuqng, xin Hoa thuqng cho biet m<)t vru thong tin ve tinh hlnh sinh ho;:tt t6n giao elm Tang Ni I tfr ti'r khi c6 cu<)c ct6i m6'i cua Dang? Hc'm thutjnj.! Thlch Tam T!ch: (HTTTT) Tii c6 c6ng cuqc d6i m6i ctat mroc den nay, giao Vi t Nam eta c6 nhieu khb.i siic trong cac vi c sv. Giao hqi den nay c6 I 0 Ban, Ngi'mh, thuqc tnmg tto'ng: Tang Gi<l.o d1,1c Tang Ni, Hoang phap, Htr6ng dan tir, van h6a, Nghi Thl chinh, Tu thi n xa giao qu6c te, nghien c(m hc;x;. cac ban ngiinh nay dl)ng rat t6t. Nhtmg diem bi t nhat la Giao Tang Ni ョセゥィ@ nay, Giao c6 3 HQc p giao エセ Z@ tharm ph6 Ha NQi, Thi'ra.Thien - Hue, tmnh ph6 H6 Chi Minh; 3 tnremg Cao dfmg t:_u: Bi\ r - Vung Tau, Om Tho, thanh ph6 H6 Chi Minh va ho'n hai mtrai Tnrang ca ban p hc;x;, 12 rinh thanh da c6 lap set cap Ptu}t h<;>c. Tang Ni dong nhung deu dttq'c hqc hilnh t.p cac tnrang. Hotmg phap va van h6a cling rat t6t, kinh sach in an phat hanh.. Oli:m chi6n cling tu si'ra rat nhieu. Vi n nghien ctru d:mg an himh d kinh v Nam, day la vi ': lam quan tn;mg nmt ci'm Giao h(li. Tu xua kinh sach chua djch ra chfr v nhi0.u thunh ) t:p1g nhu ngaynay. エセィ p@ ti'r, tfn d6 di Ie chlla ョィゥャセオ N@ trlnh do PhiH hoc dugc nang cao do tac HoAng phap tot. P.V: Hoa thuqng c6 xet gi ve vi ': thl!c ョセゥィ@ chu tnro'ng: trqng tv do tin nguang, ton giao va do kh6ng tfn ngu6ng t6n giao cua Dang, Nha mrac tt-ong can bq c6 thilin va trong chuc si\c, tfn d6 p giao? Hoa thw,mg c6 y kien xur1t gl v6i Nha nmx va tht.rc hi n chli tnro'ng d6 dugc t6t dyp ho'n? HTTTT: Theo toi, nhln chung thl chl'1 tnro ng ton trqng do tfn ngtrang gh'\o va h.r do khong tin ngtt6ng t6n giao cua Dang, Nha mroc du<;tc can b c6 th&n quyen va ch(rc sfic, tfn d6 cac ton giao n6i chung lhtfc hi n t6t. Tuy nhien thco ch6 t<>i hi6t, day d6 mqt VID n<ji Can bq chtta thfiu tri t ncn Sl.T hot:tt dl)ng va sinh ho;:tt ton giao cua Tang Ni <1 mt)l s6 tinh thi'mh con kh6 khan. can bq lam vi c t6n giao nhtmg chua am hieu t6n giao dan clcn hi6u lfun p giao Ht me tin; d6i cho can bq oon d1 th(ti dq cl.ra quyen, hach djch d6i voi nha hl hanh... De nghi Nha nttac va m sam hoan va c the h6a chinh sach giao, qwm trtm VU gi(lp do cac phuong - nhiing nai c6 ft Timg Ni v;\ chua chien 6 nhrmg nai d6 b! htr hong nhicu mil kh6ng c<s kh:i nang k.inh te' stra chrra. D6 p 1 giao c6 dieu ki n pmt huy tmyen th6ng gtm b<\ dong hanh cung dan tqc trong c6ng cu<)c d6i ml'ri toan Mt nm.x ngay nay. P.V: Trong ky ill vtra qua, Giao h(li N p giao eta tfch eve Bn the" trong cac J(,ng xa hqi, la trong linh vvc tii nhan [ セッ N@ Xin Hoa thuang cho bie't phtro'ng huang va V<,mg cua -phat t1ien thong t Tmh dtrang cte gi(tp do cho ngum ngheo? HTTTT: Giao hqi rat khuy6n khfch c6ng Tu thi n nhan ャセッ N@ Trong nhi m ky qua B<m Ttr hqi ci'1a Giao hqi eta hot:tt dqng rift tot va c6 ket qua, ct6 Ia the tinh thfu1 n the, Th bi, c(ru kh6 c(ru n:p1 ci'1a Due p ィセエ N@ Vi ': pmt trien t Tmh cltrbng da va ctmg p11 1.t me xu6ng cac xa, phtrbng, cmn hlnh Ia セオt@Tmh du'bng b thnnh ph6 Ho Cbf Minh va Hue. (XemtiejJ tranx I I)

6 t lu セ HQC u nguoi nam ti'r gim B6 tat lfu - ba -cic cho duqc them lao tru ュセL@ truoc h t n6i de cha my, vq con va nhfrng ngtro'i gilip vi c trong nhii セオ@ duq'c va thong cam, r6i thong qua en quan hfm tn\ch c6 lien quan den m'inh dtrq'c TO. Thay nai nao c6 vj BO-rar ty khieu tang th'i den lam Je セィ@ ding: "Kfnh thtra D<;ti -dt'rc! Con la mqt nguo'i nam ti'r than hinh tn;m vyn, mu6n duqc gi6i B6 - tat lj u ba -uic, Kinh xin D<;ti dt'rc thtrang x6t cho ". V! D<;U due d6 We ta gi6i su, mo dau hoi: 11 Cha my, vq con, ngtr<ji giup セゥカ@ va CO' quan hfru trach dong y kh6ng '?'' Gioi tlr ctap: "ctong y d". (Tlr dfiy tro xuong h)y thea m6i cau hoi; c6 thi dap co, kh6ng thi clap kh6ng). Thay hoi tiep - IINguoi c6 mang nq Tam bao hay nq ai khong? " Thay - "Nguoi c6 gl (ni)ng hay ュ Z tfnh) trong than tfun khong '? II Thiiy - "NgLrcri c6 li'un clicu gl phi phap doi v6i cac vi ti - kh.icu hay ti - kh.ieu ni kh<)ng?" Thay - "Nguoi co phc,un t9i ngli ngh!ch kh6ng? II Thay - "Nguai c6 nghe (hay xem) tr(lm gi6i phap cua cac vj ti khieu hay ti khieu ni khong?ll Thay - "Nguoi c6 phru Ia ngmji nn can; pha gi6i Bat trai; khi cha my, thily セ Q duang bj thi bo di; c6 giet nguai phat bo de tfun, c6 Jay tr<)m cl'ta trien tang, c6 n6i ltr6'i cloi chieu, n6i ac khi\u ; c6 セL@ セッ@ lam phi phap d6i v6i my, em gai; c6 n6l d6i d<;ll chung kh6ng? II (Tro Jen bay dieu hoi ve gia n<_m). Thay - nam ti'r : gi6i lj u - ba - la kh6 dugc. VI gi6i nay hay lam can ban cho cac gi6i Sadi. ti - khieu, B6 Tat, cho den VOthu<;mg Chinh -d5ng Chinh giac. D6c long thl,j trl gi6i V u ba tic thl hay dtrgc c6 v6 ltr<;mg kh dw nhiing phfun gio:i cao quy nhtr th. pha ht':y gi6i nay thl b! vo luqng d0i sau sa vao ba nga dii chju khd niio 16n. ThJJ: gioi ne Tltf 0 Lu<;Jt h9c KIM CUdNG TU ''Nguai nay ctuqc huang vo Jw;mg Q セ QG fch, c6 エィセ Q@ tn duq'c kh6ng? ". Tro ctap: "Xin rn dtr<jc". Thay - t ィゥセョ N@ Nam エセ Z@ gi6'i Ui1 ba - tfic Ia kh6 ducjc. Da quy r6i tha bo than ュセァ N@ quyct kmng y rheo ong trm t - tai hay nhfmg thiln thanh ィォセN@ Da guy phap roi, tha bo than ュセュァ L@ quye't kmng y theo k.inh sach エセッ N@ Da quy tang r6i, tha. b6 than mf,lng, quye"t khong y theo ngo<;ti d;;to ta chung "Ngtrm hay doc long quy y Tam baa nhu the duqc kh6ng? " Tro "xin quy.y duqc". Thay - nam ti'r : gi6i lj u - ba ta kh6 dtrqc. Ne"u ai quy y Tam bao thl ngubi Iii thi vo uy eho chung sinh. Neu ai hay thi v6 uy cho chung sinh thi ngum r1y d&e セエ M M オヲャ@ gi6'i, cho den die d<;1o Vo thtrq'tlg B6 -de. "Ngtrai c6 thi v6-uy cho chung sinh nhtr the dtrgc kh6ng?" Tro: "xin lam duqc" Thay- Ngubi ta c6 nfun dieu khong lam cho till them ion len dtrgc la rue"u sat, trqm dp, ta dfun, n6i d6i vii u6ng TUQ'U. a) t nam ti'r : het chung sinh nhful t9i sat sinh rna ョセゥィ@ b! nguai xau, tieng xa u, kern s(rc, tcin thq, eua em suy hao, h9 hang xa lla, thanh quo tnkh, nglri'ji kh6ng tin dtmg, ngu<ji ta gfiy t<)i, mlnh bj mk oan, d6 Jii qua bao ac ーセゥィァョ@ t(;l.i. Khi h6t ctlti nay lien sa dja ng\tc b6 m<;>i k.hci nao, hay b! d6i khat, ch t mon, nglroi xl1u, sue kem, ti ng dfr ct6n xa, ct6 la qua Mo ac nghi p dbi sau; neu dugc lrun ngubi thi I<;li b! xau xa, yeu ru, ngheo nan. Do duyen ct'1a nguij:i do kh.ien die th(r ngil coc hoa qua emu bj kem slit, tai Vf:llay d. cac nai. b) t nam ti:r: Nguoi hay tr m dp thi bj t i bao ngtrm xau, sue kern, tie"ng dii' d6n xa, doan thq, ella cru hao ィセャエ L@ hq hang xa lia, nguoi ta mat cua thl ngo cho mlnh, dau gao glii ai ngtroi ta tin, thuang bj eac hien thanh quo traeh, cto Ia qua bao ac hi n N her cloi nay lien sa ctja ngl;lc, thful hinh xflu ; s(rc

7 オセョュセエL@ ュセL@ ウセオN@ セョ@ L セオ@ Nエセィ@ エィゥセョL@ ーセゥィァョ@ ュゥセョァ L@ ァセー L@ ァセイョセゥィォエセカ kern, ac, d6i khat, d6i khci keo dru, d6 la qua bao do'i lam nguo'i thl bj ngheo nan, duqc ciia hay kmng duqc cha anh em, vq con yeu quy, than hay bj khci, tam hay bj Do ngum ac d6 arm htremg iin u6ng cua nhlln dan, khong tang sac Uy d. den mu6n h<;>. c) nam tu: NguO'i Ii'un SJ! ta dam, khcmg hay gln giu ca mlnh lien ngum, m<;>i ngum tr()ng th1fy sinh nga VJ!C, nhii'ng lam d6 n6i d6i tren het thay m<;>i luc thuemg hay but: dli1, tam tac lo1_ul lu()n, chang hay tu hay bj cua, d6i v6i vq con chitng hay thuang yeu, tudi thq rut ng&l, d6 la qua bao ta dam. Sau khi lam chung lien xu6ng dja ng1,1c sic lj!c deu kern, d6i khat lien mien Ia khd nao, d6 Ia qua Mo ac do'i sau, neu duqc lam nguo'i, nguai x1iu, xau kmng ai bu6n nhln, kh6ng hay bao the thiep, con trai, con gru, duyen vi ngum d6 het thk\y mqi kh6ng duqc dn djnh. d) nam tir: nguoi hay n6i d6i bj du xau nguo'i, du c6 n6i ngum cling chang tin, m<;>i ngubi deu ghet chang ru mu6n d6 la qua bao ac dbi nay. Qua doi nay r6i sa vao dja ngvc chju khd sb lan, d6i khat nao nu(>t, d6 Ia qua bao ac doi sau; neu duoc lam nguoi. ' chang nguyen lrum, dung, ngm'ji ta kh6ng tin, ngum tmy kh6ng ua, du thuyet chinh phap kh()ng ai mu6n nghe, do ngum ac he't thay ciia cai bj suy thoai. d) nam tir: NguOi hay u6ng ruqu, nguoi b d9i tdn that cua cai than tam lim.'b nh, hay danh cai nhau, エゥセョ N du d6n xa, ca trf kmng biet hd エィセョL@ sic lj!c セオ@ du, thubng bj m<;>i ngubi hiem エィゥセョ [@ ョァセQ L@ イセィエ ァゥセL@ M ァゥセエ L@ ァセョイ@ tnkh, kmng ai mu6n nhln, kh6ng hay tu d6 la t(>i bao tm v u6ng ruqu - Qua doi nay r-6i dm nay r6i sa xuong dja phfu chju d6i khat khd sb v() luqng, d6 Hi qua bao ac dcri sau, neu duqc Hun ngtroi tfun thtrbng cu6ng lo1_ul, khong hay tiep tam tu duy phep lanh; duyen vi ngtrm d6 fuili huang kh6ng nho ciia em mqi hu giam sut. "Nam dieu ac d6 nguoi bo duqc khong? " Tro? Hay Ba bo dttqc ". Thay - nam tir : thl) gi&i w co bon dieu kh6ng nen lam. Gi la bon? KMng nen vi tham mu6n rna sinh gia d6i, kmng nen vi tlic v1 si me, vi sq hai rna sinh ghi d6i. "B6n dieu kmng nen lam nay, ngtroi eolia oo dtrqc kmng?". Tro "Hay lia bo duqc" Thay - narn tu : gi6i w co nfun noi kh6ng nen giao clu: no'i m6 ncri gru diem, ncri quan n.rqu, noi vua chua, noi nha ke ue ac (dong chien-da-la). "NAm noi nay nguoi c6 each ly dtrqc kh()ng?" Tro. '' Hay each ly du<_tc". Thay - nam tir : th1,1 giai tru-ba-tac c6 nrun kh6ng nen lrun : I- kh6ng ban lom sinh 2- khang ban guom giao vii khf, 3- khong b<m thuoc d(>c, 4- KMng bu6n ruqu, 5. KMng ep dfiu. "Nrun nhtt the nguoi c6 lia oo duqc khong? " Tro" x.in lia bo duqc". Thay - Nam tir : Th1,1 gi&i uu-ba-tiic c6 ba kh6ng nen lam: 1- KMng dmh ltr& v6, 2- KMng lilm ngm m(>m, 3- Kh6ng thu(>c da. "Ba nhu the ngtroi eolia bo dtrqc khong?" Tro - "Xin lia bo duqc" Thay - t nam tir: t gi& lf u-ba-tac c6 hai khong ncn lam: ca va hat mua, tro ve, fun ョィセ N@ "Hai nhu the nguoi eolia 00 duqc khong?" Tro - "Xin lia bo duqc" Thay - t Nam tu : t ィセ Q@ gi& ャヲオ M M c6 b6n thcr nguoi kh()ng nen gfin: ca b<.tc, u6ng ruqu, ltra d6i va buon ruqu. "B6n thu ngum nhu ngttoi c6lla bo dtrqc khong? ;, Tro "x.in Ba bo duqc" Thay - t nam tu - Co nhfmg th6i gi6ng gia khong nen lam, nao la giong gio? Ht khi ret khi nong, khi d6i, kh.i khat khi b(>i thtfc, khi hom sam, khi v(>i, khi H\m カゥᄁセ [ L@ khi ーセs@lam, khi mat cru gj., khi <.llf<jc cru gl, khi mimg, khi sq, khi kem d6i co cuap ァゥセ L@ khi co t(tt, thanh nien, gia nua, khi gii"\u khi ngheo, khi vi van de sinh nhai ' nhfmg khi nhtt the khong ch!u t1.1 lrum gqi la giong gif'l. "Nguoi eolia 00 du<jc kh()ng?" Tro "xin lia bo dtrqc ". Thay - nam tir : t gi6i lfu-ba-ttic, tru6c he"t h<;jc lrun vi <; dm, da h<;>c thong r6i, kiem s6ng m(>t each chinh dang; c1trqc ョセゥエ@ cua nen chia lam b6n phfin: m(>t phful cung nu6i cha ュセ L@ ban than, vq con, ngum nhii, hai phan sinh soi Hun an, m(>t phan de drum phbng co tieu. "B6n phful nhtr the nguoi c6 lrun dtr<;"ic kh()ng?" Tro "xin lam duqc". Thay - Thien Nam tu : thu girn ャヲオ M M エ a セ L@ co cua khong nen giii b6n noi sau day: noi ngum gia, noi xa, noi ngubi ac,

8 7 noi nguai c6 the" 16n "B6n noi nhli the' khong glri gfun cua dri, nguai c6 xa lla duqc khong?" Tro- "Xin xa Ba duqc". Thay - t ti'r : Thl,l. gi6i Vu-ba-tAc, c6 bon thu nguai ac cful pmi xa lla: 1- Ngum hay b6i I6i ngtrai kmc, 2- nguo'.i hay n6i ta kie"n (kmng tin nhan qua), 3 ngum mi ng t6t xa'u, 4- nguai lrun it n6i ョィゥセオ L@ d6 la bon thu ngum ac. "Nguoi c6 xa lla dtn;:c kh0ng?" Tro - "Xin xa lia dtrqc" Vj tri gia nen xep cho giai ti'r sau thang. gan gui hfiu thay. Xet xem b6n th(r uy ngh.i (cti, d(mg, ng6i, nfun) c6 Hun theo duqc nhtr loi thay セ Q ケ _@ Qua s<l.u thang r6i lien thinh chu t:1ng di'1 20 vj h<)i hyp; vj thay t:k セエ Ye"t rna truyen gioi : Thay "Kfnh セ d\ d(rc tii.ng, gi6i ti'r ten m8, nay a trong tfmg xin tht,1 gi& Uu-batttc cl<ly sau thang qua, b6n uy nghi trong s\ セ ィ L@ dele long tht,r tri phcp " Tjnh trang nghiem ctja" ngum nay Ia rnr<;mg phu, than h}nh tn)n v<;n, nell tang thl tang deu mi,\c nhicn, vj nao k.h6ng cho thl xin n6i I y do cho オセ hiet". Thay - t nam tir: Nghe ky nghe ky, chu tang da hoa h(;tp cho ngtroi hi gi6'i u uba-tik, gi6i nay Ia c<li gtic h6t ケセィエ@ phep tanh, ncu hay th?mh tt.m thrrjc giai phap se エイ \[ qua vj Tu-da-hoiin cho den qu;\ vj A-na-hi'un neu pha gi(ti nay k.hi Hl.m chung se sa ba ctuemg dl'r. ョセゥィt@nam ti'r : gi6i Uu-ba-dc khong the nghl ban. Ca sao '? Vi gi6i ni'ty roi; dau htremg nam th(r due lac cling k.h6ng chuang ngcji Tu -eta- hoan cho den ng6i A- na:hiim, c:ho nen n6i la k.h6ng the nghi ban " Nguai hay thwmg x6t chung sinh giai nay kh6ng" Tro "xin th1,1 duqc" Tnrac het sam hoi th1,1 tam quy, ngii gi6':i. Thay - Thi n Nam tit nghe day: ngtroi nay muon dlt<; v(j lt.r<j)'lg lqi ich thl} til gi6i phap, tjlj'oc hay sam hoi t i I6i cho trong than tam, r6i sau moi th1,1 dut;c chinh pmp gi6i... ta nay nguoi, ngvoi nen chi thrum thiet tha theo ta rna sam hoi. Van sam h6i: Tam bao ti'r cho con ten la... d6c long sam hoi. Tu h6i vo tht1y den nay, k.hi chua ctuqc biet Tam biio, khong bie"t qua bao Umh du, gay t<)i ngu nghjch va mtro:i nghi p dl'r, noi thfm ba la sal, エセッ L@ dfun; b6n dieu Ia n6i d6i, theu セエ L@ n6i th6 ac, n6i hroi d6i chi6u, y ba dieu Ia tham muon, rue gi!, ngu si, tt;10 ra v6 luqng v6 t<)i ni,\ng Nay xin d61 truoc muo:i phuong Tam bao giai bay sam hoi nguy n tn'r di 1 he't (n6i ba ltrqt) S.:1.m hoi r6i quy Ie A di eta ctmg khflp cac ngoi Tam b?10 (ba Ie). Thii.y - Thi n na.m tlr : Nguai theo dung phep sam hoi roi, nay se th1,1 gim cho nguai. Bay gia ngueti nghe cho ky gi6i phap rat Ia kh6 dw;rc, dlrc Nhtr lai kh6ng ra dm thl kh6ng c6 gi6i phap ni1y. エセィ p@ cl;:ty: ba c6i.kh6ng yen y nhtr nhtl li:ra, ngtrai nay mu6n lla ch()n kho tfit ph<u quy y T<un biio du thocl.t Juan h6i, kh6ng gi han trl gi6i phap. Giai phap nhtr ben ra k.hbi canh tir, nhh be bau vuqt qua kh6, nhu c5i dat billlg mu6n mfim lanh ttr dfiy sinh ra, nlm vien ng9c minh chau pha tan bau u am, Ia con duang tm di len coi ngum coi trm, Ia cira ngo dau tien eli vao c6i Nie't bi\n. Cho nen trong kinh n6i: N6u c6 ウセ ィL@ エセィョ@ セエ@ ケセ セ@ セケ@ ァセー L@ セエ@ Qセィエ@ ゥセオ@ ョセィー@ M エセ L@ pィセエl@ chung sinh muon dat. mqi n&i kh6 huang thl} lqi l t;1c vo thuqng Qch di t, nen phlli th1,1 trl uy nghi giao phap. Neu ai dem tfut long trong thai gian ft chi bang mqt cai ng6n tay quy y tam blio a doi mai sau len t6':i Nie"t ban. Thi n nam t:t'r: Nghe ta nguoi nen chi thanh quy mliulh Tam biio vi ng6i Tam bao thubng tfl:l a do'i lam be chuyen cha chung sinh, ne"u ai quy y Tam Mo a trong coi ngum coi trai dtrqc lqi kh6ng gi han doi. dai khoi bi sa ba nga dii, vuqt qua kh6 ngheo dmg. nen ta nay nguai quy y Tam bao trl gi6i phap. Thi n nam ti'r : ngtreti eta ctuqc nghe, Tam bao c6ng d(rc nhu the thl nen phat tam hi hiiu, k.hbi rulmg k.h6 rae y ttr duy m<)t long dinh tht.l, ern VI chung sinh khong co gi6i tiep nen bj lenh denh tr6i sinh ti'r, nguoi nay muon ngat dong sinh tl'r nen phlli chi thanh bfim gim phap. Thay Thi n nam tu: gi6i co nam bat dfiu la kh6ng sat sinh, cuoi cung la k.h6ng uong nrqu. Neu m<)t gi6':i gqi nhat Vu-ba-tac, hai gi& gqi V u th9 ba gi6i g9i ban Uu-ba-trtc 4 gi6i g9i da lfu ba t&c di1 nrun gi6i gqi mfm nay muon ph<).n nao ruy y nguoi tht.l '?" Tro - (ne'u th1,1 dtt dap) "Xin th9 trl ctu nam gi6':i" Thiiy nam ti'r : ta nay d:ty nguoi, ngtroi nen m<)t long dinh thl,l,!oi le the" nao cteu thea ta bao. Con ten Ia m6, quy y quy y Phap, quy y Tang, su6t diji lam v u-ba-tiic ngfi giai man cl(rc Nhtr lai, Chi chan, Ding chinh giac, Ia d(rc

9 .. M M ーィセョL@ ゥセオ@ ィセN@ ャヲオ M M ーィセL@ vオm M ァセュ The ton cua con (3 Iuc;rt). Con ten Ht m8 quy y quy y Phap, quy y Tang roi, suot dm Hrm lfu ngfi gi6i man d1rc Nhu lai, Chf chful, Dfiog chinh ghic la due The ton cua con (3 lugt). Thay - nam ti'r : B6 tat V u-ba-tic c6 sau gi6i ttqng: 1. nam tfr : "dau vi thful den loai sfiu kien deu k.hong duqc giet Sau k.hi gi6i, du bao, du t1! m]nh giet, ngtrm ay lien mat gim lfu ba-tac nguoi d6 con ching duqc Noan phap nua la ngoi Tu da hoan den ngoi Ana - ham gqi la lfu-bihic pm gi6i, lfu-ba-titc hoi ham, Chien da la, Vu-ba-tik cau gmt, V u-ba-tac rang bu<)c. "Trang d6 nguai su6t dm khong duqc c6 giu duqc khong?" Tro - "Xin gii! duqc ". (gim sat sinh th(r nm't ). Thay Nam ru: Gi6i dan vi duqc tn}m d.p ft flhat mqt d6ng tien, neu pha gim nay lien mat gi6i Vu-biitAc ngum d6 con ching duqc Noan pm.p nua la ngoi Tu da hoan den ngoi A7na ham gqi la Vu-ba-tic pha gi6i, Vu-ba-tic hoi ham, Chien da la, cau gmt rang buqc. "Trohg d6 nguai su6t dm khong duqc ーィセL@ c6 giii duqc khong?" Tro - "xin giu duqc" (Gim trqm d.p thu hai ) Thiiy - 3 nam ru: GiOi Vu M M dau v1 thful k.hong duqc n6i d6i : ta duqc phep "bat tinh quan " cho den ngoi A-na-ham : neu pha gi6i nay lien mat gi6i lf オ M セha N@ NguOi do con chang duqc Noan phap nfra la ngoi Tu da hoan den ngoi A-na ham; gqi Ht Vu ba pha gi6i, Vu ba hoi ham, Chien da -la cau ghet, rang buqc "Trang d6 nguai suot doi khong duqc ph<;un, c6 gitr etuqc khong " Tro - "xin giu duqc " (gim n6i d6i thu ba) Thay -4 t nam tfr: Gi6i セエセ M オv@dAu VI thful khong etuqc ta dam. ne J pha gi6'i nay mat gi6'i lfu-batk. NguOi d6 con chang etuqc Noan phap ntra la ngoi Tu da - hoan den ngoi A-na-ham; gqi Ht Vu-bii-tilc pha gi6i, Vu-ba-t:ic hoi ham. Chien da -Ia cau ghet, rang bu c. Trong d6 nguai su6t doi khong duqc ーィセ L@ c6 giu duqc khong?" Tro - "xin lam etuqc" (Gi6i ta dam thu ttr) Thay 5 t nam ti'r: Gi6'i Vu-ba-tk dfiu v1 thful khong etuqc b6i t i l6i etta cac v! ti k.hiem, ti k.hieu bi, uu-ba tk, mt ba di; neu pm gi(ri nay. lien mat gi6'i lfu-bihfic. NguOi d6 con ching etuqc Noan pmp nua la ngoi Tu da-hoan den ngoi. A-na-ham, gqi la v オセ M pha gi&, Vu ba t.ic hoi ham, chien eta la cau gmt, rang bu<)c. "Trang et6 ngtrai suot etoi khong duqc ーィセ L@ c6 gift etuqc khong?" Tro "xin giu duqc" (Gi6'i b6'i chuy?n thu nam) Thay - 6 t nam tfr : Gi6i v u-ba-tac dftu VI than khong duqc buon nrqu, nf!u pha gi6'i nay lien mat gi6'i lfu-ba- N セエ@ Ngum do con chang dtrqc Noan phap nua la ngoi Tu-dahoan den ngoi A-na-ham; gqi la lfu-ba-tac pha gi6i, Vu -ba-tic hoi ham, chien eta la cau ghet, rang buqc. "Trong d6 ng11ai su6t doi khong duqc ーィセ L@ c6 gi ii duqc khong ". Tro - "xin gitr duqc" (Gi6i huon nrqu thu sau) Thay - Thi?n nam ti'r : Neu thu gi6i ャヲオ M ゥ M doc long gl.n giu khong ht'1y ーィセ N thl duqc qua phllc cao quy cua gi{ti phap t nam ti'r : gi6'i Vubii-tac gqi la chu6i ィセャエ L@ gqi la trang nghiem, mui huang thclm tho ngat khap mqi nai, ngan ching Umh l!_l.p phap lu(tt lanh, tt1c la kho tang vo thuqng bau ョィゥセュ L@ dong hq thuqng t<)c, noi t!ch tinh, la cam 19, dat ndy phap lanh ' cru c6 phat tam con dtr<jc VO ltrqng lqi fch nhu カセケ L@ ching la nhat tiirn th\t tti khong c6 hi'ty ーィ \ セュ N@ Tiep theo Ia 28 gim khinh. Thay - Nhtr loi cl<:ty: "Thi n nam t1r: neu lfu-bit-til.c エセィエ@ gi6i r6i khong hay cung nuoi cha my, thay セ Q ケ L@ Vu-hatac do phi'ti t9i that y. Khong kho'i tfim hoi cfu thl bj o ャセャ c@ vi c6 lam bfit tjnh (Cfiu nay trb xuong rn6i gi6i cteu Gim kh6ng cung nu6i cha my, thay thu 1 ) Neu lfu-ha-tfic gioi r6i hay uong nrqu, Vu bi't t&c cto phfu t<)i that y (gioi hay uong nrqu th(r 2). Neu lfu ba gi6i r6i, ac tam chang hay tham nom nglrui hi khd, lfu bii tac cto phii.i t i that y (gi6i ac tam chang thilin hoi nguoi co thu 3). Neu Vu batik gi6'i roi, c6 ngtrm den xin, khong tlty nghi eta thieu ba thf cho nguoi ta chut nao hq phfu trb ra khong, Vu-batac do ph<li t<)i tm't y (gi6i co ngum xin khong cho th(r 4). Neu lfu-ba-tflc gits i r6i, thay nhfmg vj ti khieu, ti khieu ni, tnremg lao, ton rue, lfij-bj.- tac, tru-ba-cti, khong d(mg don nrac, chao hoi, Vu-ha-tac c16 phi'ti tqi that y (gi6i tmy tu chung khong don nrac chao hoi th(r 5). Neu V u bii tic gi6i rdi neu thay ti khieu, ti khicu ni, Vu ba tftc, Vu ba di, gi& da Iinh thu tarn sinh kieu man noi n1ng ta eta hem ho ho chang bfulg ta, uu M エヲ [ dij

10 phru t(>i thlit 9 (gioi tu chung htty gi6i sinh kieu thu 6). Neu Uu-ba-t&: th1,1 gi6i r6i trong m8i tha.ng khong hay sau ngay thl;l trl Bat quan trai gi6i, cung dang Tam biio, Uu ba tic d6 phru tqi th:lt 9 (Gi6i sau ngay trai khong th9 Bat gioi cung dang Tam bclo thu 7). Neu Uu ba th9 gi6i r6i, trong vong 40 c6 nai thuyet phap khong t6i nghe, Uu ba d6 ph:ii tqi tmt 9 (GiOi khong den nghe phap thu 8) Neu Uu-ba-tiic thl,l gi6i r6i thl,l nhiing d6 nfun ng6i cua thuemg lfl,l tang u u ba tic d6 phru tqi that 9 (Gim dung etta tang thtl' 9 ) Neu Vu ba th9 gi6:i r6i, ngo mroc c6 tntng rna vful cu u6ng, uu ba d6 pmi tqi th:lt y (Gi6:i u6ng mroc c6 tnmg thu 10). Neu U u ba tile th9 gi6i r6i, di m t mlnh noi nguy hiem TJu ba u\c do ph:ii tl?i that 9. (gi6i noi hi em Olpl di m<)t minh th\i 11 ). Neu Vu ba thl;l gi6:i r6i, nghi mqt mlnh b chua ni, w ba tic d6 phiii t i that 9 (Gim nghi m(>t minh chua ni thu 12) Neu Vu bii tac gi6i rdi, chi vi.cua cii.i danh mfulg n6 t1, ngum giup hay nguoi ngoru, Vu ba tile d6 phai t i that 9 (gioi vi cua danh ngtroi thlr 13). Neu Vu-ba-t&c th1,1 gi6i r6i, n6u dem th(rc an thtra cho cac vj ti khieu, ti kh.ieu ni, tm ba rae, tnt ha di, tnt oa tk do phru t(li that 9 (giai th(rc an thi"ra cho chung t:lng thtr 14) Ncu Vu ba tile thl.t gil1i r6i, nuoi gi6ng meo ィ tm ba tac do phiu t<)i that 9 (Gi6i nuoi meo ch6n thu 15 ). Neu tm ba tic gi6i r6i, nu6i voi ョァセイ L@ li:ra, tra.u, de, lac da cac giong thu カセエ L@ kh6ng.lam phep tjnh thl de cau th\1 gi6i, u ba cic d6 phru tqi tmt 9 (gi6i nu6i nhiing loru tra.u, de thu 16). Neu V u ba tk th1,1 gioi r6i khong lw trii nhiing ao tang gia le, bat pmp, tfch tnrqng, uu ba tic d6 phru tqi that 9 (gi6i khong chua giu ao ca. sa, bat phap tfch thu 17 ) Neu lj u ba t\c th1,1 gi6i r6i, neu VI than miplg ph:ii sinh song bful.g lam ru ng, chlmg tlm nuoc ウセ va nai gi6ng Clpl, tru ba tk d6 phru tqi that 9 (Gi& dung nuoc ウセ lam ruqng thlr 18). Neu Vu ba tic thl,l gi6i r6i, vi ban tha.n chq bua cful dong ban hang, mqt loi nga gia chfulg duqc khuoc ttr, bo re theo d&t, dau ca.n dong tfnh tuy gia birth dn trao d6i phai gi<1; n u chfulg nhu th, Utt ba tic d6 phfu tqi that y (gioi ma ca gia th(r 19). N6u w ba t&c thl;l gi6:i r6i, neu hanh dt_1c b ch8 tnu nai trii llic; uu ba tic do phru tqi that y (Gi6:i giao hqp trill khoay thu 20) Neu uu ba tic thl;l gi6i r6i, Uun nghe bu6n ban kh6ng cnu nqp thue, tr6n len di, uu M tic do phfu t i tha't y. ( Gi6i tr6n thue nha mrac thlr 21). Neu Utt ba tk th1,1 gi<j'i r6i, ph<.lm vao phep nuoc, Ull ba uic do phru tc;>i that 9 (gim phep mroc thlr 22) Neu w ba tic tht,.t gi6i r6i, c6 lua moi, rau qua <:tau mila, c6 m6n 1m t6t, khong ctlng dang Tam biio tnroc rna mlnh huang thl,l tnl'oc, tm ba cic do phm t i that 9 (gioi thtrc an moi t6t khong cung clang Tam bao thu 23) Neu tru ba tftc th1;1 gim, chu tang khong cho thuyet phap tan dtrang, ctr lam, w ba d6 phiu tqi that y ( Gi6i :<hong va.ng theo chu tang thtr 24). Neu uu ba tk thl,l gi6i r6i, khi di dtrang sa di truac cac vj ti khieu, sa di, tru ba tic :l'y phii.i ゥセゥエ@ that 9 (giai kh6ng nhui'mg btrac chu tang di dui'mg th(r 25). Neu ltl1 ba tk tht,.t gim roi, phan ph6 thtrc an trong tang, ngttieng vi thay m1nh, chqn th(r ngon t6t dua thay nhieu han, tru oa tic d6 phiii tqi that y (gi6i chia thuc lui cua tang kh6ng cong bfu1g thu 26 ). Neu w ba tiic tht,.t gi6:i r6i, liun セィァョ@ ch1\n t:fun. v u ba tik do phru tqi that 9 (gioi nuoi tfun thu 27). N u Uu b8. de gi6i r6i, trong khi di duemg ngmji cis de tam tr6ng nom, khong tim each giup do giao ph6 cho hq ve da.u, Clr 00 di, Vu ba tic do phru tqi that f ' (gi6i gifra duang MP ngtroi 6m dau khong de tam thti' 28 ). "Hai mtroi tam gi6i khinh nhu the su6t dm kh6ng duqc trill ph::un, nguoi c6 gifr <.ltrqc kh6ng". Tro- "xin gift dtrqc". Thay - 11U n nam nr: Neu U"u ba doc long trl gi6:i phap, ngtroi d6 la hoa sen trfulg quy trong hang w ba tic, la thtr ゥセオ@ ウセ ィ@ セケL@ カセケ _@ カセケN@ thuqng huang trong hang tnt ba tac, la hoa sen trong trong hang uu ba tile, la chau ngqc bau trong hang uu ba me, la d.j nhfin hung hang tru ba tk Thay - nhu Phl).t da nam tt'r: B6 tat co hai th(r : m<?t gia, m<?t xuat gia. Xuat gia B6 tat la t1 khieu, gia B6 tat la w ba tile. Xuat gia b6 tat giu gioi xuat gia khong lay Hun kh6, gia B6 tat giu gioi gia m0i tht.rc Ia kh6, sao Nguai gia hay c6 ac duycn b6 buqc gfiy kh6 khan ( 1) Dlly Ia tht>o plufm tlu_1 giai rhlr 14 rrong kinh tnt bil t&c gibi, ciing g(ji Kinh Thi n si11h. Tr(Jn b(i bti'y quyei1, 28 phdm, ngcli Dcim v6 salu dl'li Bdc Luang (F.Q) pliien dfch. Kim Cuang Tudfch riel1g Vi t.

11 HCS CHU "ljch ' '? VA HANH TlfBI CUA B('OPH(IT N 0 LE HlfU TUAN エ \ 6i H6 Chtt Tich, tuc Ia n6i m6t vi nmn c6 Uim voc i6n, cla ra ljch s-lr Vi t Nam et(>c vii thong nhat, di vao lich sir tm gi6i.. Nhieu nguo:i vq Nrun va mr6c ngoai da viet ve H6 Chu t セ ィ L@ qua cac ph<lm, sach bao, van, tho, L Ngtrbi viet biii nay xin gop phfin nh6 etta m1nh vao tlm gfin giii gil'ra tu tui'mg H6 Chu Tjch voi tu hrang p giao. l. Ho Chl'a T!ch - nu)t tfim gm.mg d(rc nhfm ban. Nguyen nghi'a cua "nhan ban" tlic la G6c Ngtrai, tuc con ngm'ji eta hoan thien ve moi phlrc:tng di n, rna thea エセャ o@ p Ia Bi, Trf, Dung.. H6 Chu Tjch la mc)t bieu ttrqng nhan b<in dac siic nh:lt khong chi cl'1a v Nru11, rna con etta the gi6i. Nguai ctuqc ton vinh Ia m(>t vi nhan, m6t nmn. Suot cu(>c do:i ciia mlnh, NglrO:i lut"in the セィ F chat etta m(>t con ngui'1i "giau sang kh6ng the quyen rli, ngheo kho kh6ng chuytin lay, uy vii kh6ng khu:lt phl.ic". Do chfnh Ia c6t IOi cua nhan each, ci:ta NMn Bil.n: Trang su6t cu(lc etbi lam each m:;mg cua Ho Chu t セ ィ L@ h'r lbi n6i den vi<;c lam, eteu the hjen nmt quan tfnh nhan ban: "Suo/. doi toi chi c6 mbt ham mw5n, ham muolt de/1 tr)t b/ic /t'i him sao cl;o m1ac ta duqc holin toc'ln d{5c i(ij;, ddn ta d 1 rm: horin to<ln エセ H@ do, do'ng btlo ta ai ning c6 cctm /fn,... Long nhan ban cl'1a H6 Chi't Tich thflm cluom va toa sang tren timg trang vi.et ciia n ァセ oz ゥ N@ Nhfmg lai keu g9i "Ctht kho - c(m nan" Ia ti:r ciia nha p v6n r:lt quen thuqc v6i nh.an dan Viet Nam, nay ctuqc nghe thay tl.r m6t vi lanh tu L ァセ d@ cua m t Chu エセ nuoc. T;ong thu ォ g9i et6ng baa toan qu6c cl1u et6i nam 1945, NguO:i vie't: ao nu;lc, ai ding dum: hoc htlnh" HOi d6ng baa yeu quy! Ttr thang gieng den thang bay nam nay a B&c B ta c6 hai tri u nguoi chet cl6i. Ke tir d6 lai hi nuoc h,it? et6i cang tang them, nha.n da.n セ kh6n kh6. Luc chung ta nang bat cc1m an, nghl et n ke d6i khd, chung ta kh6ng kl\<'>i etqng long. ケセv@t6i xin de ngn v6i d6ng baa ca. mroc va t(li xin thl!c hmh tmoc: CU 10 ngay nnn an m t bil'a, m6i thang nnn ba bil'a. Dem ァセ QP@ d6 (m6i bfra mqt ba) clt ct."ru cl ftn ngheo. カセケL@ エセ@ ョァィ Nhu thl nhfmg ngum ngheo se c6 bfra rau biia chao cho mtta lua nam sau, khoi den n6i che't et6i. T6i x.in thay dan mi.i. dm un cac d6ng bao (l). Tam 'long nhan ban ct"ia H6 Chu Tich con the ru n a long trj,c an tmoc dmh nghc;) tung ella nhan dr.n. Trang nhling clcm d6ng gia ャセュィ L@ NguO:i xot xa cho nhiing con nguai ci:mg khci, mr6'c mat cl9ng clay trong khoe mat ciia NgtrOi. D6i v6i tu hinh, NgtcO:i da em ao choang cho m;;tc v] troi qua Q セ N@ TMng qua nhung ci'r cru cao clyp, Ngum eta khong phan ke oan, ngtr1':yi an, boi nguoi thil'u Q セ Q ly nhan bi'm; clung nhtr kjnh phap c(l: La ngw':yi lanh dao the gian bict Hun chan chfnh, khong thlen hi6t tu duang tt;tn h6n, th&ng vtrqt mqi emu xau, ct6 l:t phap vtrang, thily ai lam clung thltl:l'ng gilip eta, Uun lqi fch cho m9i nguo:i b:lng nhan ;\i, co quy6n lqi thl chia セオ N@ do c16 qm'ln chung di!u k.fnh men (2). セQケZ@ ャ セ@ H. Trang etai song hang ngay, H6 Chtl Tich luon lu6n quan tfun den mqi tang lap nhan dfm. Khong nhfrng Ngttai rhi lo cho the he hien tai rna con Jn cho clt the ttrong Iai. Nguai eta. 'Vi ich 10 niim thi plldi tro'1 1g cliy, vi l{ji fch 100 nii111 thl phcii tro'ug ng1ti'ti". hicm c6 vi lanh tu nao Ia.i g&-1 gui, chan hoa v6i mqi tang va the 1;6 nhtr H6 Chtt Tjch. TI11).t la:. Bclc so'ug n/n( trm ddt CiJa Ia Yeu tifng ng<;n ilia m6i Cl'mh hoa, セt@do cho m6i dm no le Sila diem tlw lija tl}ng.gia (Til Hfru), Tr?ng ky hk nao, Ho Chit T!ch cling nghi den カエセ N@ gtat ph6ng dat nu6'c, gifu phong clan ttlc. Khi a trong tii, NguOi ciing ma thay ngay m;6'c nha etu9c gifu ph6ng.

12 Mf)t canh... hai cm1h... l(li ba canh. Tr&n tr(_)c biin klwiin giac cluing tlzdnh. Canh b6'n canh niim vtra chc;p nuit Sao wing niim ninlz mf)ng hon quanh. (Nhi;lt Ky trong ti1) giii v6'i giao ly cua d(rc セケ@ ngtrai ttr phai co long Lir hi v6i tat ca loru hliu tinh "Long ti:r hi dem cho cluing sinh titt cd moi ven o'n cd tinh than ldn vlit chat ( 3 ).... セッ@ セョ@ エセケオエ セゥN@ エセィt@ Dtrc khi nfun nghi cgng "TAm tir thtrang cht:ing sinh. Ct1ng chinh vi Lir bi ma trong giao ly dta co thuy t vo nga (dung qua vi mlnh, rna phai vi mqi ngl10i nfra). c6 the trong xa hqi m6i c6 tlnh thuang, tlnh tuang than, tuang ai de mqi nguai khong con khoang each, tinh thuang m6i toan vyn. H6 Chit T!ch kh6ng nghl cai rieng ttuna nghl cho d6ng loc_u, cho J6ng bao. Dung nhu nhi.i tho T6 Hihl vi t: "N l11g niu tat cd c!zi quen m1nh". 0 cuang \"t cao nhat, Ngudi d6i khl>ng co mm1 d.u rieng tu. 0 H6 Chit Tjch, tlnh thuang dftn, ycu mr6c, va co nep s6ng gian dj, da tn:j thilnh huy6n thoc_u. Nguc11 mang cot each sieu thoat d1a m(lt ttiet gia Phuong D6ng. 1-ftnh arm elta Nguai v6i b qufin ao nau, chiec mli cat, vai deo tui vii nau, chan eli doi dep cao su... th(tt Ia gian dj, Ia Nam, vii. cling c6 nhilng dilim tuong d6ng v6i mqt chan su. Trong lfu1 trii ldi phong vfifl cac nha bao uac mu6n etta NguOi, H6 Chu Tich dii n6i: khong ham mu6n cong danh phu guy chut nao... Rit:ng phfin t6i kh6ng dfnh liu gl v6i vong danh lqi" (4). Long ham mu6n etta Nguai cho m9i nguoi qua l6n lao, vi nhtmg cho mlnh thi blnh thtro'ng gilm dj. NgtrOi s6ng luon luon vi rnqi ngudi. Sl,r tht! qufin chung ella Ngudi Ht tu tuang vo nga trong giao. la Cam ph9c, XUC d(>ng tnt6c taln long tha phl;ic V1,1 nhan dan, phl;ic V1,1 dat ntroc CUa H6 Chit Tjch khi dqc nhfmg dong chu rna Ngum da セQ@ セ@ tnroc khi vinh ゥセエ@ chung ta: "Sudt dm t6i he( long hei sue phl!c T6 cilch ntq.ng, phl!c VIJ. nhlin ddn. Nay du phdi tit hift the' gi6i ndy, t6i kh6ng c6 die'u gi phdi h61 L ョQ tiec lei tiec r&ng kh(mg duc;c v1f,' ldu han nita nllie'u han nita". Tnroc khi ra di, Ngum eta de Q mu6n van tinh than ケセ jm cho toi.in dan, toang Dang, cho toan b6 doi cho cac chau thanh nien.., セュ@ セィ@ セッ@ ュセァN@ tセ ョセゥィ@ ーセィョ@ セオ@ ョァィゥセエL@ ョセィョ@ カセケN@ va nhi c16ng. Ttnh dun cua NguOi con rqng ra v6i loan thf! :nhan dan lao d(lng va Cclc dan tqc bj ap b(rc tren toari the gi6i: 'T6i ding g1ii!oi chclo thcin eli dell Cclc {16'ng chi, cac bilu vd cue emu thanh nihl, nhi d6ng qu&: te 1 '. H6 Chit Tjch da h.i n dang tr9n ca doi mlnh cho dqc tl! do, cho chu nghla xa hqi cua clftn tqc ta. Cu()c doi cita NgtrOi chi bie't quen mlnh vl phl.lc cita nhan dan, vi S\! ph6n vinh cua dat r\u6c S\! c6ng hi en ciia H6 Chii Tjch d v1 Con Ngudi. Chinh phfun chat due nhan ban d6 c6 nhieu diem ltrong c16ng v6i hf.ulh ttr hi dta giao. 2. H6 Cht'l tich - m1)t tam gmmg cim hien trict D6ng Phtrong. Dau r:lng "Th.ien" chi la net thoang qua trong cu9c dbi, cf1a rn9t con nguoi phan dau kh6ng m t moi cho ly Mmg ct!u dan, CUll nu6c, mqt CUQC dai day nhfr11g by sinh nhfmg c6ng h.i n; song net thoang qua do Ia nhfrng net ngung d9ng, thanh ch.ieu sau va tarn cao cua tu tu<:mg, ci'w tam h6n ngum chien si each NgLrai sl each H6 Chf Minh. Mau sdc thien tt ong nr tuemg H6 Chtl the r6 nhat trong "Ngyc Trung kf'. Du khoang thm gian cam tu khong deli, nhtmg day la llic giup cho Ngum dqng, due ket cac triet ly nmn sinh, chiem nghi m le doi, hucmg tfun canh gi6i, chan ly. Sl! rung d ng d 1a m t tfun h6n l6n, S\! ket tl} tinh tuy cua mqi tri l6n, Sl.f ket hqp tfun tu tu6ng ci!a m t nha each m 1g v6i st.r tmng ciia mqt hien triet Dong Phuong mqt huong bi l, huong vj trong nhii'ng bru tho "vinh vi en dung a dinh cao cth tho ca clan tc)c va tho ca nhfin loc_u" (5). Nhii'ng ngay thang trong tu, trong n6i dau trfin the; ct6i v6i tht,rc khlk Ngtrdi clii cmn duqc cai chan ly trong cai vo thuo'ng cua S\f bi n d6i - gi6ng nhu quan cua Ph(tt giao: Phien nao tuc B6 D& 'Vi kh6ng c6 cdnh d6ng tdn Tid dau c6 cdnh huy hoc'lng ngt'ly xulin". cau tho nay rat gan v6i tu tuong giao: sinh phai c6 diet va diet r6i de tai sinh. D6ng thai d6 cling la tinh th1ln i':lc quan ci'ta m t con nguoi nfun vfmg quy d<?ng cua tl}' nhien va xa h9i, do tran clay tin tuang vao tucmg lai. Tht_rc khac ョァィ N trong t:u khong lam

13 12 Ngubi nga gl;ic, rna Ngubi con tim tmy nhfmg Y. nghia tich cl,fc: dem vao gia bao dau d(m xong ro'i trdng t a btmg" "Song a tren doi nguoi cii.ng Gian nan ren luyfn dt thanh cong" Trong tu, than b! gicun dm, nhung sue cua tl;f do kh{)ng c6 tu nao giam ndi: 'Tiuln the a trong lao Tinh tmn a ngoui lao" Tinh than tl;f do da lam n6n,g duqrn dun hrrng thi ca: "Piut(Yflg Dong mdu tr&ng chuyl.n sang h6ng B6ng tol dhn tan, quet ウセコ khong. HCii am bao La trum vii. N gum di thi hirng b6ng them n6ng" Trong tu, tarn h6n NguOi vful thu thai hoa v6i trbi da:t. "Chim moi ve' rung tim chon ngtt Chom may troi nhf! giira tcl"ng khong". C6 the n6i Bn Trung kf' la mqt tha rna trong d6 nhii'ng tu tubng cua H6 Chu tjch c6 nhieu net gfu v6i Thien trong PMt gi<1o, thoat ra khoi vong toa nho hyp cua tht! gian, cua "ban nga'' de bay bdng va hoa vao th gi6i tl,f nhien sieu カゥセエ N@ HOA THUONG... ( tiep thea trang 4) Qua bai tham cira t Thill dtremg thrum ph6 H6 Oll Minh D<:ti h i d p giao toan qu6c Ilill thu IV, cung nhtr trong phtrong huang hol).t cl(,)ng cua giao h i ky t6i t6i hy VQng t Tmh duang se dtrgc phat trien toan a cac tinh trong ca mr6c, nmm ciing Nha nu6c cham lo va bao ve sue kh6e cho nhan dan, nmt Ia nhling nguoi ngheo, nhli'ng ngtroi c(') don, tan エセエ L@ nhc"mg b m nh:tn cua can b tlh AIDS... Qua c16 gop pmn ciing toan dan xa hqi h6a va:n de y tt!. P. V: D 't mr<x <L mg tren oa phat va mqi p 51! ciing dang khoi sfic, Hoa thtrqng se tam sl! gl v6i tolin the Tang Ni, p n'r trong va ngoai mroc? HITTT: H6m nay qua tieng n6i cua T<;tp chf Nghien cu'u p hqc t6i mong rang: Toa.n the Tang ni cac h phai, son mlln trong va ngoai mr6'c tinh urn tu hqc, nghiem trl gi6'i de tnrcrng dtrong d<;to H\m, tang ctrong d<).o II!C, xung dang truyen drmg (\IC tren cltrong "Tac Nhtr Lai s(r, ba.nh Nhu Lai ウセ BN@ guong milu "Ph\lng dl).o yeu nu6c". D6ng thai phai bet sue cham lo cho the Tang Ni lai, de n ュ N エセo@ ャッセ N@ エセ@ セァ@ ッセ@ ァョセゥイ Soi trong cu c dbi va tu tu6ng, nhfmg d.i s;\n ci'm H6 Chu Tich, chung ta th1ly duang nhu thlip thoang ben trong cai ngon tit cua Ngubi nhiing yt!u t6, mau sac tu tu6ng ra:t gin vm trit!t ly giao. Ttl tuimg H6 Chu T!ch la Sl! chung cat nhiing tinh ruy cua van h6a th6ng vm chu nghia Lenin. Nhiing yeu t6 d6 hoa de sang thanh mqt tlt tltong khoa hqc each rl'ft rieng lam cho n6 tro tha.nh gia tri vinh Mng trong d.i san tinh thfut cua dan tqc va nhan Ngay nay, hoa cimg vm S\f phat trien ella dat mr6c, giao hung va d6ng harm dmg vm c6ng cu c d6i m6i. hgp lw;mg, trong d6 c6 giao Ia m t trong nhfmg van v6 cung quan tn;mg de nen m t s(rc d:ln tqc tien hanh xa.y chu nghia xa h i a mroc ta trong giai nay. Tu tu6ng cua H6 Chu Tjch v6i va:n de t6n giao n6i chung, giao anh du6c soi sang duang chung ta di. (l) Ho Cili Min!J: t NXB CTQG, HN, 1995, T4, tr3l. (2) D(zi Tang Kin!J, T4, tr30. (3) Kin!J D{li bdo Tiel!. (4) H6 Chi Minh, TT, NXB CfQG, HN, I 995, T4, trlol. (5) Hoang XuAn Nhj. Tim hitu rho H6 Cl11i T jch, NXB Dll va TH chuyen nghi?p 1976, tr 47. ァョセッh@phap l<;ri sinh, phl,ic Vl;l dan t(>c va nhan ngay ca.ng kien c6 va pbat trien lau dai. Hang p tu tc_ti gia, nhat la cac chau thanh thie u d6ng n.ien sieng nam tu theo lm p セケ L@ x(mg clang Ia ngtroi con p va Ia nhiing c6ng ditn tien ticn, tnmg thrum dta dat nu6c. Hi n :.1ay toan dflll dang (\tc st;r nghi p clcii moi, 6n va phat d<\"t mr6c, pbat huy mc;>i ngu(1n Jvc va van h6a tinh than etta d:ln t(>e, d:iy m:_mh C6ng h6a - h h6a, v1 tieu "Dan giau, nt.rr.jc m<_l..nh, xii h(li cong btmg, van mi.tlh" vli'ng hu6'c tien len Olu nghia xa h(>i. T6i mong rang, Tang nj p tir Vi t Nam cii trong va ngoai mr6c tang cuang doan ket boa hqp trong ng6i nha chung Giao byi p giao Vi 1 Nam, g6p phan th\rc vao s\r phat tridn toan di n va tlhfmg thil.ng l<;ri huy hoang ma dftu thic:n n.ien ky thu ba cua d d:ln t(>c. Ct,t H6 cru Milm da dzty: "Doan ォセエ N@ doru1 ォセエ N@ cl::ti doan ket Thrum c6ng, thrum c6ng, d:;ti thrum cong". PV: Xin chlln thar1h cam an Hoa thtn;mg va du chuc cho Hoa thu<jilg lu6n lu6n tinh tan va an ll).c. I NGUYEN VAN THANH (lht_(t' lufn)

14 13 T rong thai p エ [ セ N セィセ N@ セ VN khong c6 phan bt t t thira va d thira. p phap Ia m t vi thulln nhl\t. Cfi1 do d6i tm;mg phap khotig giflng nhau cho nen n i dung va canh gi6i thuyet phap cftng khac nhau ma thoi. D6i v6'i nhfrng nglrai c6 trlnh dl? th«p, PMt chi giang ly lam ngum, giimg nam gim, mum dieu thi n gqi Ia nhdn tlzien thl'ta. D6i v6i nhfmg ngum nham chan the gian, p giang phuong phap thoat ly sinh ti'r, gqi Ia Thanh van tilu rhi a. D6i vm nhfmg ngum c6 trlnh d<? cao, c6 Him nguy n cliu nmn d<? the, thl p giang giao ly D(li thl'ra bo' tat. Tren sl.r thl.rc, p phap chia lam nam thira: Nhan thll'a (t(rc Ia エセィ p@ giao clh tlhfin gian), Thien thtra Hp giao cho Ioai Trm), Thanh van thua, D()c giac thll'a va 86 tat thira.. Tu theo 5 gi6i 10 thi n o (thugng pham) thl se dtr\fc sinh len cac coi TrCti. Tu theo 5 gi6'i 10 dieu a trung blnh (trung pham) tjjl se duqc sinh lam ngum. Tdng hqp ci\ hai gqi chung Ia con du<jng Joai thl!c hanh rna duqc giai thoat khoi sinh tl'r. Hang DOc giac kh6ng nghe phap, kh6ng c6 tmy rna tv mlnh giac ng, duqc giai thoat khoi sinh ti'r. T6ng hqp ca hai gqi chung Ia con ducrng giai thoat cl'ta Nhi "thua. con duaog B6 tat Ia phap mon vira du giai thoat, vira 0 HT THiCH THANH NGHIEM kh6ng tach rm con duang loai Ngum va loai Trm, do d6 con duaog B6 tat dq.i thita Ia con ducrng t6ng hqp ca hai con duang giai thm\t va con dubng loai Ngum va loai Trm. Tu theo 5 gi6i va 10 dieu thi n trong con duong loai Ngum va loru Trm thl vim ron Ia pham phu. Nguffi tu hanh, ch(mg giai thoat khong con JuAn h6i sinh tii nua, m6i gqi Ia Thanh. Vi chi lo Ii\ng cho ban than rna du p PMp de duqc giai thoat, khong c6 tam nguy n quay tra ctru d<? chung sinh, cho nen gqi Ia t thtra. Con duong B6 tat gqi Ia d thira, vi Jfmg vi b6 tat, cau dt,to p v6 thu911g giii!hoot khoi sinh cimg thoat khoi bien kh6 sinh tir. ve phan b6 dja ly rna n6i, thong thtrang gqi p giao Bac rruye'n theo van h Sanskrit, iay Tnmg Hoa lam trung tam, bao g6m cac nu6c nhu n Bim, Trieu -pen, Mong c6, Ti\y t セョァ L@ Vi t"nam thl gqi Ia p giao d thll'a. COn p giao Nam truye"n dung kinh dien thue)c vari Pali, h1y nu6c Tfch Lao lam trung tam va bao g6m cac nu6c nhtr Mien Di n, Thai Lao, Lao, Ca.mpuchia, thuaog duqc gqi Ia p giao Tieu thll'a. Thl!c ra, d6 chi Ia sv phan bi t cua rieng p giao B&c truye"n, con p giao Nam truyin thi kh6ng c6ng pmn bi t d6. Qay Ia do, trong l HUll BQ, quyen 45 va ーセt@A Ham quyen 28 trang 69 セッ@ セゥ@ p ャオセョN@ エセッィ@ ィオケセョ@ カセケN@ セゥN@ ゥセッャ@ カセケL@ deu c6 ghi danh tll' thua de chi nhling ngum tu theo Bat chfnh va A Ham quytin 26 dung danh tlr sl chi cho nhiing ngum tu B6n nhiep phap. Tang nmt A Ham cu6n 19 ciing n6i ro sau de) thu(lc ve thua. giao Bac truye'n, trong linh Vl!C ly c6 phftn phat buy han giao nam truye.'n, the nhung ve ml,'tt thl;(c tien sinh thl giao bac rruye'n ciing kh6ng phai t1\t d deu thea Tieu thira. giao Trung Qu6c, ngoai an truang trai ra, cftng khong c6 g'i xul\t sac han giao nam truyin. gil\o Trung Qu6c, do chju anh hu6ng cita ttr tuaog Lao Trang va 16i hqc n6i su6ng thatlh cao (huyen hqc thanh dam) cho nen ding bi 16p sl phu dm NguY. Tan d6i dai nhu Ia m t thu huyen hqc de tieu khien. Ly cita cac t6ng phai a Trung Qu6c nhu Thien Thai T6ng va Hoa Nghiem TOng deu c6 chju me)t pban anh huang cita hqc phong nay. Chinh vi c6 m<)t hqc gia Ban 6ng MQc Thai Hien phe blnh giao Trung Qu6c Ia giao hqi van, kh6ng phai Hi giao thvc tien. PM blnh nhu kh6ng phlli Ia khong c6 ly do. Tren SJ! thvc. cau true tu tuang cita Hoa Nghiem T6ng va Thien Thai T6ng deu xuat phat tir canh gi6i chung ng(>.dta c<k cao tang Trung Hoa, ch1r khong c6 y cu dily du trong tu ttremg ly cua giao An D. Do d6, c6 the n6i tinh thiln ゥセ セー@ dセゥ chan chinh cua giao Trung Quoc, cho den nay van chua ph6 den dan gian Trung Qu6c! V1 rna c6 nguoi n6i, giao Qu6c ve tu ttremg la thua, ve banh vi Ia Tieu thll'a.

15 A - MoDi: Ngtrai Tc\y phuong thuong D;,to Ia - eve, -ra, giao1y cua Due nhtr chung ta dii chqn trong mft'y kh6a ph6 thong va nhat Ia trong kh6a IV nay, cht!ng to m(>t tinh thffn v6 eung tich - eve, lqi tha, CUu the. Nhtrng trong th1je te", ehung Ia ph<i.i cong pmn d6ng cac nha h1mh d;,to trong qua khu, vi thic!u phmmg \Ia kha nang chuyt!n mon, nt!n chi phtrong n<)i ditin, rna khong di sflu vao cac nganh sinh hol).t khac cua xii hqi. Do d6, D;,to bj thu phl,lm vi ho;,tt d<)ng va milt huang trong dm s6ng cua d;,ti da s6 quiln chung. NMt Ia trong the! gi(ri pht'tc t;,tp ngay nay, rna long ngtro'i chi ph6i rilt nhieu vl nhifng sinh hol).t kinh te, crunh t.ji, van boa... neu ngtro'i hanh dl).o CU giu nhfmg Ie 16i cu, kh<mg co nhii'ng phlrcmg thtrc thlch hqp vai xa h9i mm, khcmg co nhii'ng kic!n thuc va kha nang thfch hqp vm cac nganh ho;,tt d(>ng trong xii h(li, thl p se rnflt dan anh htrong va khong gilr dlfc;-ic vai tro liinh dl).o ct'la mlnh nrra. Nhfmg y nghi day kh<"ing phai Ia nhfrng phat. mirth rnt'1i me gl Clla chung toi, rna chinh hem nam tnroc, dt'rc Ph::tt eli\. nghi de"n trong khi day de tt'r cua Ngai phai hqc Ngu minh, neu muon ョセケオイエ@ giao cho c6 qua. ケセv@Ngu minh Ia gl va c6 tam quan tn;mg the nao? D6 chinh Ia van de rna chung ta se de den du6i day. 8 - CHANH DE: I. D!nh nghla ngii minh Ngii minh Ia gi? - Ngu minh Ia nam kien th(rc ngum pmp dn phai c6, phai hieu biet. Nhfrng kien th(rc ay Ia nhfrng kien th(rc nao? D6 Ia nhfmg kien tht'rc n<)i minh, nhan minh, thanh minh, c6ng xao rninh va y phmmg rninh. II - Gh11 ro vc ngi1 mlnh, J. n minh. Tnroc tien, nguoi hoang phap phai c6 N(>i minh, nghla Ia phiti c6 kien lh(rc ve nl}i d1en p giao. Mu6n hoilng ph_ap, nghia Ia mu6n dem?ia? - p truyen ba trong quiln cmng mqi ゥ oセエァョ@ huong sv lqi fch, thl tnr6'c tien minh phai セエ@ tlm_ ly cita d dii. Chung ta phai rang neu khong hiliu giao - ly, thl khong ai c6 th1jc hanh dt1ag theo p phap duqc. l('m x(>n, me tfn, 16 lang cua Dao Phfit V1 t Nam, so di c6 ra ciing vi ngum hanh thitu pィセエn@ セャ sij am tuong giao ly n()i dien. VI kh6ng bic!t ro nt;>i dien cho kmng biet chu tmong chan chfnh cua D;,to Do do, ngum ta m6i di sau vao nhfmg hanh d()ng sai lam: vang rna, dong b6ng, cling sao cung h;,tn, dbi rna, giet sinh de tc! Than te Thanh, cung kien 6ng ba. Mu6n cho tlnh trl_lllg :fy ch!lm dt!t, nguai phap phai tt_r mlnh th6ng hiliu giao dien va truyen ba giao ly cho t:lt cc\ tfn do. Bao gia cling nen nh<<t rl'tng Dl,lo cht'i tnrcmg hieu nii mm lam, va kh6ng hieu t(rc Ia l;_tc neo. D(rng ra hucmg dan tfn do rna chtra hieu duqc n(ii giao, Ia m()t chuy n 0 HT THiCH thi セ n@ HOA nguy hitim vo chi:mg. Khilng ai c6 tha tht't duoc cai thai cl(l "nluil manh dan quan manlz" :fy. Tang gi6'i phai Ia thong giao ly da danh. ate cu sidling ra lam p ウセイ N@ dit u nhfmg t6 ch(rc PMt hqc, cung kh6ng kh6ng hieu giao ly. M<)t doan rna chung ta thay cfin ph;\i sira chua gfip Ia phai lam the nao cho nhfrng tir trong hi) may C(lc t6 chtrc p hqc phai Ia nhfrng ngtr<'ji c<s hqc セッ N@ Chung ta khong tm nao khong lo sq khi thfly nhli"ng nglrai thieu h<_lc p ィセエ L@ d(rng gili' dja vi tci ch(rc va dieu trong m(it H('li p h!_lc, hay rn<)l C(1 quan giao nhtr Gia dlnh p tlr chi\ng h<.iil Cho nen ngm'ri hoang phap c6 bf1n ph<ii am tuang n(>i dien. Phai tlm hieu giao ly hiun ch(ra trong ba エセョァZ@ Kinh; lオセエ L@ lオセョ N@ Giao ly cao sicu trong ba phan lam ba thong ro rang: a) H th<lng Rat nhii: Giao ly chan kh<mg chi1 tnro ng rl'tng phap Ia khong thijc, de bien ly t;)nh chan khong. h) H th6ng Phap tu6ng: Giao ly Duy th(rc chi1 tnr<mg v;_m phap kh<"mg th<i tanh vii. c6 Ia do オセゥ ョセゥィ@ ra ngan sai mucm kh<k. c) H thong Phap tanh: Giao ly Phap tanh Ia dan tlr(mg quy tanh, chi't tnrong den chan nhtr, d e phap do chan nhlr duyen kh(yj ma co. ve m6i th6ng giao ly, c6 v6 s6 phap rn(m chung sinh hi\nh va di_it den qua vi giac ng<). NgtrO'i phap can thong hicsu cac th<ing giao ly va cc'ic phap m(>n phtrollg clti co the dem ra ung tit!p vm xii h(_}i cho hw thm va hqp C<J. T<'im ャセゥ N@ bict ve n(>i dien Ia quan h van nmt. 2. Nhiin minh. Am ttrrrng giao Iy chua dtl Mu6n trlnh bay giao ly ay m(it each ro rang, khuc

16 15 エセィp@ セゥ@ アセ ーィセョZ@ ィセエL@ セオ@ pィ セ@ chie't, mur.in thuyet viing vrmg, nguoi hoang phap dn phai ctva m t phtro'ilg phap ly; phtro'ng phap Iy ay gqi Ia nmn minh! Nhftn minh Ia gl? La m t m6n ly hqc ctia giao, chti tnro'ilg chtlng mirth thuye't bang "NhAn", nghia Ia bang each suy ct'ru den ly do. B6 sach vi dai lam can ban cho NhAn minh hoc Ia Nhan minh s6. 0 day, chung ta tlm dl,li CliO'Ilg de hieu nao Ia Nhan minh rna th6i. M t day du, theo NhAn minh, phai c6 ba T6n, Nh{tn, D9, gqi Ia tam chi t:k phap. T6n Ia cht'1 tnro'ilg ctia mlnh. Nh:tn Ia ly do tnro'ilg ay. Dv Ia nhii'ng sv dem ra M ch(mg mi1th (c6 va nghjch). Vf dv: T6n: 6ng Nguyen Van A phai chet. Nh{tn: Vi 6ng Van A eta c61uc bj sinh ra. 0\1: Pham cai gl d6 sinh tat phlti c6 nhu K.Mng Ti'r, TrQng Kim v.v... (dong d\t). Trai ll,li, pham cai gi kh6ng c6 sinh tat kh6ng c6 cbet, nhu hu kh6ng (di dl;l) v.v... Dong d\1 Ia nhfmg thf d\1 d6ng lol,li (c6 sinh c6 di t). Dj dl,l Ia nhiing thf dv khac lo(!.i (khong silth thl kh6ng chet). Ta them m(lt thf d\1 khac: T6n: Tro B se bi phl:lt. Nhan: VI tro B h9c bai kh6ng thu(>c. Dtr Pham, ai kmng thu c bai th'i bi ph(!.t ca, nhu tro C, tro D (d6ng dl,l). ai thu(lc bai thi deu kh6ng bi ph(!.t nhu tro Mft tro Oi. Ta th:fy mon Iy nhan minh c6 hoi" gi6ng v6'i ly hqc hinh thuc (syllogisme) ciia phtro'ilg Tay, Vft l(!.i dlty dtl tilth vi ho'n Jy hqc nay, vi n6 c6 dtj tfnh each dit!n djch va quy lll,lp. Ba ph:\n ch1nh ci:1a muon th(rc nhan minh, phai c6 lien ll_lc thiet v6i nhau. Nhftn baa gicr cling quan den TOn, phai c6 tfnh each Clla dj d\1 va d6i kh6ng co tfnh each t:ua dj dl,l. Con 0\t bao gicr cling pmi c6 dfnh lfu den T6n va NhAn. M6i philn T6n, Nhan, D\1 mu6n dti'ng viing dugc, dn pha.i tranh loi. (Xem quyen hqc Ph6 thong kh6a IX). H9c nhan minh c6 m\}c dfch Ia bie't phan doan chl\n ng\jy, ph\jc ngo(!.i dl,lo va d9c dtrgc cac b ve phap tu6ng h<;>c, bbi vi T6 ngay xua theo 16i nay trong khi viet cac b kia. 3. Thanh minh. Day Ia m6n h9c ngu ng6n van t\r, ve am thatth va van hqc. Sl! truyen giao cling da rat can den m6n h9c nay. Xua cac vi TO su mu6n dem giao phap truyen ba 0 cac nuoc, da phai thong ve cac thu sinh ngii, da pbai c6 tai phien djch Va tnr6c lac. n b SaCh d(!.o Jy lliu NGUYEN DUY TAM CDi#n adi f.oang vet mdu reu plio ne 5lf iii ten tliiji gian )(uyin su6't miln co' ticli (])oil{/ song tu6'i tfi.o tr6i vao tiim tfi.tic (])tiu duin cfi.im Mn lifwe mtit /ifz6 cjn Cfiiec no tfi.iji gian cong m t mdnfi. trii11{] 5lf6i sat '/Ul qua CO gid t(wm 60ilfJ Q ヲ juj 5lfa nfuinfi. mai kfie lifuing fuyen tiic :Nude mift mua. zyiin vdng v9i ro_i rdi jl{gij con tfi.uyln aua {[j /ifuicfi. (Otlfj cfi.di 5lfai cfi.ij.a C01l{j cfi.o vdll{/ t1ii1l{j pfi.ieu 6q.t :Nfi.jp nfui7lij cfiu67lij Iii mdi cfi.eo fifwan nfujt Jl{ui tfi.iji gian tf911{! tim 6eiz s611{] cfi.ilu (])u'oi c(ii 66' alugqn fua fi.tit liuu Cliu エゥ trdm tu aot tung pfi.iln Iii (])om tro tan 6ay qua s611{! li6'i lid eben l(.ia 6iJ tfi.cfp tfi.oang 6oun tfi.iln su den ngay nay rna ai ciing phai Ia c6 nhling giqng van sang sua luu loat, chfnh Ia nho b can ban セカ@ カセケ N@ エイセ [ ゥセャ@ ゥセョ@ thanh minh r(jng rai Trang giao, chi c6 Thien t6ng cbu tnrcmg khong cbu may ve van l\f. Ole t6n phai IcMc deu can den thanh minh: NguOi tu h<;>c can phlti c6 kien thuc ve van bqc de phien djch, truoc tac, giang va lam. c6ng vi c trao d6i van h6a v6i cac ntr6c giao tren hozm du. Hi n nay, nguoi ti'r Vi t Nam rllt c:\n dc'n thanh minh: giao Nam dang doi hoi m(jt 1 kho kinl) bang Vi t lam tai li u hqc va truyen ba. Nhu cac nha hii'u t{tm ciia PMt giao phai luu y vi c h<;>c van chuo'ng va ngol_li ngii' c6 tbe k.ien thiet m()t p bqc qu6c van., 4. Cong xdo minh. Day Ia hqc ve c6ng va Icy エィオセエ Z Trong cong cu c hanh セッ N@ ngum till d6 etta エセィ p@ giao tmy can c6 du dieu ki n kinh te, mm c6 the ra nhii'ng co quan tu hqc cho エ 'gim, cbo cu si, m6i c6 tm thanh i duqc nhii'ng to chuc cuu te, giup do cho ngum ngheo d6i nguyen, the hi n dugc long tu bi bac ai. Clmg ngm

17 va ォケ L m6i ngay m6i them tien セ L@ ngum p ttr dn phai hqc de c6 nhiing phucmg Mnh d:_io rai trong ph:_im vi xa nhiill sinh. C6ng va ky エィオセエ L@ neu chi Ia lqi khf cho SJ! kinh doanh lqi fch ky, thl kh6ng dang cho ta pmi tam. cong ngh va ky :fy tien b(i chtmg nao, thl gay dau kh6 cho Joai ngum chimg 1\y, boi. vi chung se bien ra Iqi khf tranh gianh, cu6p. dol!-t va b6c l()t. Ky tien b<) cth may m6c, ciia born d:_in da Ia SJ! de do:_i ghe g6m. Ngum p tir hqc J:(y c6ng va ky r6i dem c6ng va ky thu?t SJ! nhan ャッセゥ L@ tm theo long vi tha va hac ai, mu6n cho mu6n loai c6 ィョセィ@ phuc chan エィセエ L@ tranh n.hfmg tai hqa do dl,lc v(;mg gfiy nen. 5. Y phmmg minh. Dfty la m6n hqc cac phtrcmg phap chiia セョィ N@ cac due p Ia nhiing nha luang y, trj ca tfim b nh va ca thfin cho chi\ng sinh, di'rc Duqc Su Luu Ly 11\. m t guc:mg sang. The gian nay day day nhiing nhan dau kh6 ve chilt lim tinh than. Nhiiug phuang thu6c chua tinh thiln da darlh rat din thiet, nlnmg nhiing phuang thu6c chua ve chat cling kh6ng phai Ia khong quan trqng. Ngtrm p ti'r neu c6 duqc rlhung thm gia ranh rang nen h9c chuyen m6n ve thu6c, CO lh\ic hi\llh m(lt c(lng tac xa ht}i rf!.'t thich hq'p vai long tir bi: d6 Ia str chfra b rlh. C1c bac si, cac ltrcmg y, neu Ia p tir, thl da c6 trong tay phuang ti n hanb d:_io rat quan tn;mg. Dem sj! an iri den cho nguai b llh, nang do h9 trong con dau 6m, cir chi do th1,rc c6 ticu bi6u dtrqc m t ph an nao tirlh than c(m the tfch eve cth Dl!-o p ィセエ N@ Chung ta by VQng dug sau nay p giao se c6 dtrqc nhung b nh vi n do PMt t[r tr6ng nom, va m6i m<?t ng6i chua dja phtrcmg, c6 Ia ml)t w quan cuu dip tuang trq' cho dong bao trong nhii'ng li\c nguy ィゥ nm.t_ngheo. C- KET lu セ nz@ Trong thm エセゥ L@ xa h(>i doi hoi m(>t phtrc:mg tht!c hoang phap r(>ng rai. hem. Ch(mg ta khong the ap dl,tng nhfi'ng phtrcmg nh6 h<;':p, ma can phai mb r<?ng vi cth hoang phap theo D:_ii tht'ra p giao; nguoi p ttr can phai y Im p d:_iy hqc Ngil mirlh va m6i ngttoi se Ia m<)t chien sl tu xa h(>i, lo xfiy cho n6n p giao tuong Jai hung tbirlh va th\fc duqc hoai bao Clfll le to r<)ng d1a dt'rc B6n su., ' "LUqc KHAO TU TUOHG THtEN t セ lah - Vf 1 NAH" C 0 NGUYEN HOANG hセュn@ セ@ セエ@ Q\ セエ@ セ@ セ@ uo1 nam 1997, Nha xuat ban khoa hqc xa h(>i chqn ra mit b<;m dqc cu6n: "Luge khao tlr ttr6ng thien true lam Vi t Nam" dra PTS Nguyen ihung Cu6n sach clay 238 trang va dm;rc chi a Hun 7 ehucmg; Chuang 1: Hoan canh chinh tq, kinh te- xa h i, tu tuemg hlnh thanh phru True Lam Yen Ttr. Chuang 2: Triln Thru Tong - Ngurn n6n m6ng cho Thien True Lam Yen Tu. Chuang 3: Trung Thuqng sl- NguOi tmy ttr tuemg vi d<_ri dra Thien True Lam Yen Tir. Chucmg 4: Triln Nhan Tong - Nguoi sang lap ra ョセゥィt@True Lam Yen Ti'r. Chue1ng 5: Nhi"mg tu tu6ng triet h9c Pl* giao dra Nhj Phap Loa Chtrang 6: ch(mg giru thm1t trong tlt th6ng dta Tam t6 Huyen Quang. Chucmg 7: M t s6 tu tui'mg triet hqc giao cua Ng6 Thl Nh(\.m. Khi phan tich tlt Iuong ci\a Thien True Lan1, t<lc gia da ncu ra m 1 s6 viln de rna ta chua he thay a nhfmg cc1ng tnnh tru6c d6, chiing h<;m nhu chct nghla yeu mr6c dfch th\rc trong Thien True Uun Yen Ti'r. Nhicu van etc etta giao Nam dw;rc tac giii khai th<k, di sau va ra ciii m6'i. het cu6n sach ta thay toat len m t tinh thrin khoa hl)c nghiem tuc, say me fim toi, kh{un pha, m()t tarn long tlllh, tarn huyet d6i v6i giao, d(tc bi?t la Ph(l.t giao Nam. Khac v6i nhi"mg c6ng trinh nghien cuu Ph(\.t giao a Vi t Nam tru6c d6, phan tich ttr tui'mg cua Thien True Lam Vi?t Nam, tac gia da di theo m(lt hu6ng tiep m6i, d6 la phful tfch h th6ng khai セゥョュN@ PMt hqc gi6ng loan hqc va ml)t so mon khna hqc khae b('ri lc chung c(') ca ffi()t h thong khai

18 17 カセ ゥセエ@ vゥセエn@ ィゥセョL@ tイセl@ エセZ@ ュセエL@ セ@ エセィp@ エセ イョセエL@ ョセィー@ QセN@ エセ カセケL@ rna ne'u ai kh6ng hieu lhl khung the di vao nhfmg toa Um dai ben trong ci1a chung. Di theo khuynh huang nay' tac gilt da chi ra tfnh da nghla cua nhiing khill giao, chftng hl;ul d6i v6i khill "Kh6ng" rna tac gia phan tfch (j tr , hay th6ng khru ciia Tnfu Thill T6ng trong tac phfun "Kh6a lm l9c. Cling chinh di theo huang phan tich khai nay rna tac gia da ra duqc sv khac nhau trong tu tu&ng cua nhiing nguai thay' nhfmg vj t6 etta Thien Tn1c Uul! Yen Ttr, chi ra duqc sv khac giua Giao An - Trung - M6i dong tu tuang xu:lt m t do n(li JXn trong S\J phat trien va biinh tru6ng cua n6; khac, do nhiing dieu ki n kh<kh quan ben ngoru. DOng Thien True Lam Yen Tu ciing n6 xuat h\ do l6gfc phat trien etta giao thc:ri Ly va dfiu do hoan canh kinh te, chinh trj, xa h i, van h6a tu tu&ng cua thai Tran quy djnh. Dieu nay duqc tac gia pm.n tfch kha Icy. Dtr6i thai Ly c6 ba dong thien cung t6n Ty Ni Da Ltru Chi, V6 Ng6n Thong va Thao Dttang. Nha Tran thay the nha Ly m t each hoa binh, em tmin. M t mu6n 6n djnh xa h i, mu6n lay long dan,.nha Trfu1 kh6ng the khong de cao giao, ton giao voi qua ni:ra s6 dan tin theo. nha Trfu1 mu6n th6ng nhat tu tu&ng ve m(lt m6i sa!-' khi da th6ng nhat duqc quyen llfc, Hinh th6, de s(tc doan ke't thl khong kh6ng th6ng cac phai t6n a thai Ly. Chlnh vi y tuang hlnh thiinh rn t phru thien th6ng nhat, duy nhat a dau thai Triln da xuat hi n va k:mng phai ngfiu nhien, nhu Uic gia da phan tfch, Trfin Thai T6ng da lam m t cut)c t6ng hqp cac h tu nremg tnr6c d6 va t<_to nen thiinh diiu Mn cua giao Nam. Tac gia con chi ra 6ng Ia m6ng cho thien True Lam Yen Tl'r. Ve Triin Thai T6ng, tac gia c<s cii m t chuyen kh<io xuat ban vao nrun Nhtmg mi)t nha phiii lo cling c6 cl!a vj khi vua len nfun chinh quyen, khac, chfulg bao lau quan Nguyen M6ng lrun le va tien hiinh xfun l:x) coi, b&i nhi m Yl;J, y tu&ng tren diinh phiii gac Sau ba Ian c1anh tan quan xfun hrqc, nhi m tnrac kia thl nay l<_ti tr6i va tr& nen cap bach han bao gia he't. khach quan cling nhu chu quan de thl;(c thi V\,1 nay va chin mu6i. OUnh vi Tran Nhan T6ng, emu n(>i cua Tran Thai Tong da len Yen Tu thiinh nen phai thien rn6i - Thien true Lam Yen Tu. Tar ca nhfmg cai d6 duqc tac gia phan tfch khuc triel, r5 rang va day s(rc thuye't phl}c. Tac gia con cho rang Thien phai True Lam yen Tit xuilt hi n cbn Ia ket qua logfc tat :yeu de tiep n6i va hoan tat S\J nghi p vang dqi a ben among Duong, ci'ra Ham Ti'r, song b セ Dang. Olinh vi trong tu nr&ng cua cac vj thien su ta tha:y toat long tl! hiio, tv tin, thai d ung dung, fl! ma it thay mau s セ c@ kho Cl;(C, bi quan. Ne'u c6 n6i ve kh6 thj cru kh6 cling ra:t Hi hung trang, thanh thoat, chu kh6ng mang sic thai tieu dieu,am セ N@ Nhfrng tu tuemg cua t Thai T6ng, t Trung Thuqng Si, Trfu1 Nhan Tcng, Phap Loa, Huyen Quang deu duqc tac gia phan tich c6 chieu sfiu va c6 nhieu diem d c dao so v6'i nhu.ng nguai di tnrac. Diem m6i va c6 the la m t d6ng g6p cho khoa hqc pt* hqc v Nam la a ch6 tac gia da ve len m(lt hue th6ng di kha hoan chinh cua nhli'ng thay truyen cho Thien True Lam Yen Ti'r, d6 Ia con duang di t6j giac ng hoan toan v Nam, khac v(ri エセィー@ giao An Trung, con duang "Di chung tdm vi /...y t 1m" tam cua m<;>i nguai lam tam ciia m1nh). Tac gia cho rang chfnh khuynh huang nay da din エセィ p@ giao thai t den chl'1 nghla yeu mr6c chan chinh. (xem tr ). Theo L6i, ctay Ja quan ly thu rna tac gia dua ra tren CCI SO phnn tich kha ky luang tu tu&ng cua Tr&l Thai T6ng, Qu6c Str Phu Van, Tu Trung Thuqng Si,... Nha c6 <lieu nay rnai Iy giiii duqc sao p giao thoi Tran セャ@ d6ng vai tro hqp m<;>i lljc luqng, doan ket toan dan de danh ihang m t dqi quan nhat luc My gia, d6la quan Nguyen -M6ng. Di sa.u phan tich t Thai TOng, t Tnmg Thuqng Si, Trfu1 Nhan T6ng, tac gia cho rang ve ban the, tu tu&ng cua ba 6ng la mqt, c6 dieu nhfmg thien ngfr cua Thai T6ng b6ng han; ciia Thtrqng Si' m<_tnh me, manh han; con cua Nhan T6ng thvc t!, chfmg chc.tc han (tr. 125). Ngay khai "V6 rninh" cf\ng カセケ N@ Neu a Thai T6ng, v6 minh la v<;mg ni m, 6 Thuqng Si v6 minh la h6a, kien, thl a Nhan T6ng, vo minh la phfm bi t, ken ch<;m. Tir d6, tac gia cho rang nhin be ngoru thl Thien T6ng di nguqc i v6i p giao nguyen thiiy, song di sau vao ban chat thj tmy chung kh6ng c6 gl mau thuin, rna th6ng nhat v6i nhau (tr. 135). (Xem tie'p trang 22)

19 rt SA 'I'IDEN VUONG <VAISRAVANA>, SOO THIEN VUONG Vl PlltJ DONG TmEN VUONG TRONG TON GIAO VIET., NAM THOI TRUNG CO 0 NHU h セ nh@ (*) LTS: Khi Lim lulu moi quan h Ty Sa Mon Thien VuonK va S6c Thien Vuo ng - Tluinh Dl)ng - Phil Ddng Tmen Vuong, trong w tlch Dqi su Khuong Vi t Ngo Chan Lztu ( ) lin nfu V Linh, Binh LJ, ndm mu tmy thtin nhan mijc tio gitlp vang, sau nay phil. hij lriiu Le D{li flimh danh tan quan Tong vao nilm , GUio su Dinh Gia Khtinh da lj gidi: "0 dtiy co chi tiit lien qrmn din.s6c Thien Vztong, tftc Tluinh Dong, Tluinh Dong m n ra dztoi hinh thltc Ty-samon tmerz vuong chi huy dtfo quan Df:l - thoa. Rif rang lil Thien uye'n lijp anh da phiin anh vi c ctic thiln Sll dem Ph(it gwo h6a truye'n thuyet dim gin.n... " (xem Vinh Gia Kluinh- Hili Duy Tim- Mai Cao Chuong: Van hf!c Vi t Nam (The'ky X mra dtiu thi ky tht'j: XVIII), l{ip /. Nxb. D{li hf!c va trung hf!c chuyen nkhi p, ャゥャ n セ I ゥ L@ 1978; tr ). Xet tlufy diiy lil m(jt van dl c6 j nghia ht;jc tluujt chuyen siiu, chung toi gi6i thi u bai viet nay de' ctic nha nghien cltu co them tili li u tham khdo va rt)ng dtaj'ng dtt ludn. trong nhfmg tfnh l ャN セ@ l. dta Phf).t giao - co le thtra huang tinh thfin bao dung etta An giao - la k t thay Vl tieu di t cclc hlnh th(rc t6n giao va than linh clja phtrdng b nhfrng ncti ma エセィ p@ gh1o truyen Wi. lfinh th(rc ィョセウ@ ィッ nay xay ra ngay a An DQ vao tho'! tnmg d gilra エセィ p@ giao va An giao. Vf d9, エセィ p@ duqc xem la mqt 1rong nguoi boa than (avatara) chfnh etta v ゥウィュセ N@ Ve phfa p giao, cac thfin An giao nhtr Brahma (Ph<:un Thien), Shakra (D e Thfch) cling clw;rc ket ョ \ vao thi'in (paptheon) PhfH giao va cluqc gqi Ia cac H Phap (Dhannapala). Khi gwo truy6n sang Tmng Hoa, than h nay cilng duqc du thea. pi nhien trong clo c6 cac thi'in An giao da bj B p h6a". Khi c!c'n Trung Hoa, nhl'mg thfin linh nay lc:ti t!lftjc kc't VaO thfin h ton giao Trung Hoa, va bien ch.mg them m<)t lfin nfra., KJu エセィ p@ giao duqc truy6n ttr An Dq va Tmng Hoa sang Nam, nhfmg thfin linh goc An g:iao eta bj PhiH va Hoa h6a nay, h.u mqt lfin nl'ra bj bien c!di va d6ng h6a v6i nhtmg thfi.n linh clja phtrcmg, cling nhtr dtrqc gi ao cho nhtmg trach カセ Q@ phtt hq']j voi ョセケオァョ@ v chfnh IIi va xa ht)i ci'ja ngtr\)'i bi'm xcr. Trong bai viet ngtm nay, ti1i xin dwt ra vai ョセィョ@ xet saluqc vai tro va bi n セァ@ cua v aisravana (Pi Sha Men, Ty Sa Mon Thien Vuong) trong Wn giao Vi t Nam thoi tmng c6. Gh1c rna cua Khuong Thea. sach Thien uyl.n t(ip anh (TUTA), k.hong ( ) wn Ngo Chan LLIU, la ngtroi tmyen thtra doi thcr tu dm dong Vo Ng6n Th6ng. KhuOng Vi t hqc va clfic セッ@ vm Vm Phong. Narn ngoai bon muai tu6i, KhuOng clw;rc Dinh Tien Hoang (tri vi ) moi vao trieu hqi ki n. Nha vua kfnh trqng 6ng va phong cho ong ch(rc Tang thong. Sau do con ban cho danh Kh6ng Viet Dc:U su. Nha Dinh suy tan, nha [Tien] Le noi tiep. Duai thm u Dc:U Hilnh (IIi vi ), Khuong v vful tiep t1,1c gifr nhfrng cht.ic V1,l cii, hem nfra ong con duqc Le d[ Harm moi. tham vao tflt d Cclc Vall de quan S\f Va trieu chfnh (I). TUTA chep: "Khuong Vift tluritng ngao du mli Vf Linh, qu(tn Binh L6 vd yeu thich plwng cdnh u thdng. Str dfnlt x dy am vd tqt a dt5. M(Jt dem Stl ndm ma tlufy n5 ュセ I thcln n/uln m(ic llo giclp wing, lay phdi cdm tlnr011g wing, tay tnii dim b(jo th/tp. Di theo h1 lum IJI/l()i dir エ [ セョ N@ Thdn nluln hrro c t6i n6i 'Ta Ill Ty Sa Mon Thien Vuang, cac tuy lllng czla ta de'u ld d セ Q@ - xoa (yaks a). Thien d ra lfnh cho ta de/1 nu6c mly dl. bdo vf hien nlm1g khie/1 clw PluJt plu1p ャ H l11tng thfnh. Ta cc5 duyen v67 6ng, cho nen ta den dl. liy tlulc cho ong". Khu(mg v ゥセ Q kinh lwllng tinh giric, nghe t!u'/y c6 tiel1g g<lo the! lrong mli, trong 1/mg h/'y

20 19 lt1m Ia liim. Sting ra, sll di vclo trong. nui, thif_v c6 m(jt c(ji nly ーゥセィョ ィオケセョ@ エセゥv@ セー N@ t\ オエイセGic@ nセュn@ Nャエイ \ /tyti CllO han mum truf!llg v{ri cdnh M xwn xue, c6 m(jt dt1m mdy hlnh che plni ben tren. Su sai tiw do/1 niy vd thtlnh t/ul'n dii thay trong m(f dei1 thiy. Vtlo nam Thien Plnic tlu.r nlult (90/ ). qwin plul. / Le 1/t'mhj Hot'mg de' cc) nghe niu chuyijn kia, sui Klnu5ng de/1 de/1 tlu1 n1u dri;>. Qw1n Tc5/1g hcli vii bti clwv delt Ninh mang t1 Btio Htpt. thay gi6 au)n sc)ng Mn nifi len. giao long long l(m clujm t6i. Qucln T tfng hodn to< in tan rii" (2 ). Cau day, neu dqc trong khuon kh6 thuyen thfch (henncneutic) dtmg di\n, khai m?r cho chling ta nhfi'ng di:t ki n quan tn;mg lien quan tm mqt s6 cte tai trang van h6a si:r Nam. Bai viet nay, nhtr da d6 chl trung vao y nghla va st_r bic"n ch.mg ci'ta Ty Sa M<m Thien Vtrtmg trong ton giao Vi t Nam. Ty Sa M6n Thien Vtrtmg Ia ai'? sao Khuong Vi 1 nfun ma th<1y vj thi\n nay? Giac mo KhuOng Vi t c6 the cho chling Ia biet nhfmg g1 ve tilm quan!rqng Clta vi than nay trong ton giao Nam? M t each k.hai quat, Ty Sa Mon nguyen thi:ty Iii. m<)t vi than An D(l song sau d6 1\IC tho cling vi than nay dm;rc Ian truycn sang Khoum, Tnmg Hoa, Nhat Ban va ditn da Viet 0 nhi:tng khu V\rc nll'ri nay, Ty Sa Mcm l<_ti giao ph6 cho nhi:tng vai tro kh<k nhau (3). Ty Sa M()n hay Vaisravana Ia m(lt ten h9 (patrenymic) khac etta Kuhera, m<)t v 1 than d<;li chung, da cua An giao. Kubera dm;rc de'n trang cac kinh ゥセョ N@ An giao tit veda cho Mn cac anh hung ca (epics) qua nhiing m6 ta va trong cac vai tro khac nhau. Trang cac kinh Veda, Kubera duqc de den nhtt!a vua ciia cac quy than s6ng trong bong toi.(4). Trang Satapatha Brahmana, Kubera dtrqc xem Ia Hinh chua cua ke tr<)m va t i (5). Trong nhi:tng khu6n k.h6 khac, Kubera dtrqc xem Ia than bao. h cua cac thuang gia va m<)t trang bon than bao the' gi an (lokapala) va m<)t trong tam than canh giu cac phtrang huang (dikpala) (6). Kubera cling con dtrqc xem la vua cua セ d@ - xoa (7). Sau thai ky Veda vai tro chfnh yeu cua Kubera la lhfin bao h{) CUa tien tru Vii Slf phong phu. Trong p giao, Kubera duqc biet den bang danh xtmg Vaisravana va!a m{)t trang Tt'r Thien Vuong biio エセィp@ phap (8). N6i tom, Kubcra c6 lien M chfnh vai st.r phi nhieu, thjnh vtn;rng va VHO'ng (kingship). Hai tfnh chfnh nay Kubera hay Vaisravana vful trl gii:t trong vai tro cl'ta thfin nhtr Ia ctoi ttr<jng tho phyng trang Wn giao blnh dan (j cac khu vtrc A Chau ngoa.i An D.. 0 Khotan, Kubera din;rc tho dum danh xtrng Vaisravana nhtr Ia vj thfin biio h hoang t<)c va quoc gia. Vaisravana (Pi Sha Men) den Trung Hoa t\r K.holan va tri'1 thanh c16i ltr<jng ci'm m<)t rieng vao kho<lng the ky th(r Bay (9). (j Trung Hua, hlnh tw:mg cua Vaisravana ctuqc tho tren ttrc:mg va ding ct'ta thiinh pho va tv セゥカョN@ Vaisravana do d6 tro thiinh than bao thiinh pho va tv vi n (10). Vao k.hoang cu6i dm nha Tong thl tl,jc tho Vaisravana da ian truyen sau r{)ng k.hiip Trung Hoa. Ne'u nhu chung ta hoan toan dlfa vao ve gi:lc me1 cua Khu6ng Vi?t trong tieu sir cua ong thl tl,jc tho V aisravana (hay Ty Sa M6n lhien VuC1ng trong tie'ng Vi t) bi\t ditu xuat o Vi?t Nam vao khoiing cu6i the ky thu MuOi. Tuy nhien, sv ki?n Khu6ng v nfun rna thfiy Ty Sa M6n khien chung ta c6 the doan rang Ty Sa M6n hful phiii la m{)t v! than da cluqc biet den va tho trong. エセィ p@ giao va t6n giao Vi t Nam n6i chung r6i. Tu vien dnh l!ch Slr, kh6 rna ChUng ta tin rang (\r dung Khuong v l<;li nfun rna th:ly Ty Sa M6n duqc. Chung ta biet rang p giao duqc vao nuac ta qua cii hai nga An D{) va Trung Hoa. Do d6, Ty Sa Man da du mroc ta qua nga nao khong phiii Ia m<)t van dan gian. VI du rang Ty Sa Mon nguyen thuy Ia ffiq{ than linh An giao dtr<l,c エセィ p@ h6a trang p giao An D9, song vm doi nha DLri'mg, k.hi p gi<1o da du v Nam qua nga Trung Hoa tu vru the' ky r6i, rat c6 the la Ty Sa Mon da qua v Nam theo loi nay. Tuy nhien, nhtr cla djnh, Ty Sa Mon dam ョセィョ@ nhilng vai tro khac nhau a cac quoc gia khac nhau ma than ctuqc tho. Khong nhfmg the, vt. IU<Jng (iconograph_i') Ty Sa M6n ci.ing thay d6i tlr An D sang Trung Hoa. Dva vao chung ta co the k t luq.n dng Ty Sa M6n sang v Nam qua nga Tnmg Hoa. 0

21 N エセィp@ セd@ エセゥv@ エセィp@ do<:m tren trong tieu str Khu6ng エセゥv@chung ta dc;>c thfiy dmg Ty Sa M6n giap vang, tay trai cam thtr<1ng, tay phru c&n bao thap- va co cac tl'1y ttmg. 0 An D<) thl Ty Sa Mon (dm.1i danh xtrng Kubera) dtrqc m6 ta la cfun m<;>t cay thu<1ng, m<)t tui tien va m<)t con ch6n (11). Co the noi la a Nam, Ty S!l M6n tdng hqp C<k to An D<) va Trung Hoa cling nhu giao va blnh dan. Ty Sa M6n trb thanh than bao phap va qu6c gia Nam. Than con dap lbi cau dao cua Khu6ng va giup Le Harm danh tan quan Tong (12). Ty,Sa M6n kh6ng phill Ia v! than An giao h6a duy nhat duqc tho trong giao Nam. Chung ta bi t dng Ly Thanh T6ng (tti vl l ) da ttrng cho xay m(>t s6 chi'1a de tho Brahma va Shakra (13). Tnrang hqp nay chung ta cling kho khing djnh day Ia do fuili huemg tiep tu An D, ttr van hoa Cham hay tl! giao Tnmg Hoa? Cho den nay tyc tho phuqng cac than linh An Gic'io trong giao va t6n giao binh dan Nam vful chua duqc thfun xet ky cang. Chung ta van con phai cho dqi cac nghien c(ru sfit1 xa han trong tuang lai. Tir Ty Sa Mtm Thien Vmmg den Soc Thien Vmmg va Phia 1>6ng Thien Vuong Sach d Nam nm"t thong chi (DNNTC), b(> bach khoa (encyclopaedia) ve d!a ly v Nam, m<)t tac ph&n duqc bien so<:m dcri Nguyen, ghi co den tho Ty Sa Mon Thien Vu<1ng 6 lang Minh Tao, Tu Liem (Ha N(>i). Theo sach nay thl ten cua vi than Hi Soc Thien Vu<1ng va la Ty Sa Mon Thien Vuong. Chung ta ghi a day la trong m(>t s6 cac tac so<:m sau luta, Ty Sa M6n Thien Vuong cling duqc de den dum danh xtmg Soc Thien Vu<1ng. DNNTC Q rtmg U d Hanh sau khi chllng kien SIJ hien linh ct'1a Ty Sa Monda cho xay them nhieu den tho than. Cho de'n nha Ly, dci セゥカ@ tho phuqng, Q tmm m(>t den tho Ty Sa M6n nfra duqc ァョj lang Minh Tao gan ny Ho. C<ic vua nha Ly cling ban cho tuoc "Than T6i Cao". C<ic trieu d:;u ke tiep t1,1c ban tu6'c cho than (14). ca.u ve mo cua Khu6ng v duqc chep Q trong cac di ban cua hai b<) sach quan trc;>ng trong van hoa si':r v Nam i Vift difn u linh t(ip (VDUL) va Linh Nam chich quai (LNCQ) ( 15). So sanh nhfrng ban nay vai TUT A, chung ta thay c6 nhfrng d! bi t co ve nho. Tuy nhien, nhimg bi t ay n6i len nhfmg bien n1t quan trc;>ng. H<111 nfra, chung con ham chua mqt s6 rna chling ta can tim hi6u. Truoc h t, chung ta thi':r dc;>c nhfmg ghi chep ve mo c1h Khu6ng Vi t trong VDUL va LNCQ. l. Truy n S(k Thien Vuong trong VUUL T(tp chep: 'Theo t uyeiz エセ Q ー L@ vao dm Le d Hllnh co Klnu5ng v ゥコセ d@ Sl:f, klujng h!m qumz, thuimg nhan du nui V Unh ii L6, yh1 thich cdnh tri u nlui nen mwj'n (/i,rng am ii do. M9t lzom sau khi du him so"tl am, ve' ngti, {moj th!iy m(h thiln nhdn mijc (lo gi/1p wing, tay cdm thuong vdng, co vdi ngdn ttly tung. Tha'n nh/in lt_( xung ld Soc Thien Vuong, [n6i r&ng, ta} qudn lanlz d セコ M th(l'n hinh, mf.nh TlultJ"IIg De: de/1. bdo "f ddt m'iy Vlt gia lu? phutyng dan. T a c6 duyen vo"i ong, cho nhz detl gijp". d セ Q su git)t minh tinh gia(:, nghe trong mli co tie!1g Ia het. Cho nen d str di siiu vdo mli, thdy m9t c9i cily 1/m xwn :we, khi ll'mh dl tlnftyng. d セ t S/( moi セャ ch6 d6, dtlng ccly!on kia fr'im tttqng tlu1'n gitj'ng nlut do thay trong nio'. Vdo niim Thi '11 P/nlc, qudn T ifng X<llll d/mh plul. d Hl'mh holing de' c6 nghe thay diu chuyfn kia, m6i t.iy tlulc cho d su ngdm de/1 mieu cdu ddo. L(rc ay qwin T6ng dang dong ii thon Tciy Ket, qudn hai ben clura L ョゥ nhih1 thiiy m9t ngtroi thcln cao hon 1n(>t tnf{111g, toe XOCl m&t lr(_j'fl, ti( {ljiif: SOng hifn len, s6ng!lin C(((JII オセ I ョ N@ Qw/11 T o"ng S(/ qwl tluji lui. Tuo'llg Tong liz Qullch Qu_v dem qucln ve' ョオッセᄋ N@ D (11/, d Hdnh ra lfnh sua sang mieit cho r9ng rai hon" ( 16 ). Ban nay Mu nhu gi6ng v6i ban ch6p trong TUT A, trl! vru d! bi t nhu sau: than nhan co vru ngan D;;t - xoa tl'1y tung va t\r xtrng Ia SOc Thien Vuong thay vi Ty Sa M6n Thien Vuong, tuy than nhan cling n6i Hi. ph1,1ng Thuqng De d n bao bo coi va dan chung xu nay. Luu y nguoi bien nhien xem Ty Sa Mon la m<)l v6i SOc Thien Vuong (vi 6ng nh<).n Ia dt!a vao TUTA) song khong he giai thfch SOc Thien Vuong Ia ai. Phai chang Ia m<;>t danh xtmg khac ct'la Ty Sa M6n

22 d dang chu y Ia S6c Thien Vuctng a day kh6ng dm bao thap (stupa), va chi n6i Ia bao xu sa va phtrctng dan chu kh6ng he de p phap. Stupa la m<)l bieu tm;mg quan tr<;mg trong PMt giao (17). N6i t6m, a day chung ta thay Ty Sa M6n Thien Vtrctng tra thanh Sc)c Thien Vtrctng va m<)t so.yc'u t6 p giao r6 rang da bj lo;:u b6. 2. t ュ N カセ G Soc Thif>n V rr(mg trong V DU L t hw t0 1n hi 1 11 cfu>p: "Theo stlch Thi/n uy/n l<tp <111ft. l'lto d()i u ヲ I I 1 /nh <"U Khu/mg v ゥセ [O@ o srr ィセ ^@ n セサ ^ L@ tlurimg nluln du mli V f Linh d ョャセャヲャ@ Bin!t J.r'J, vui ngdm smr tluiy. yeu thich cdnh tri u nha nen 1111/(JJr lil_{ng am l1/ 1 d(5. Dhn ndm nw tlut'y thrln nlui11 J/l(lc tlo gi1lp l'<tng. ta_v tnii crlm tlurong l'c1ng, ta.v pluii llltng brio tlulp. n5 han clu_1c ngtflji 11.1.v trlng, 1wng セQP@ c(f (jllcti de S{l. hrr/xc [()i 11()/: "Ta hi Tj Sa Mlm Thihr Vtfo"ng.!tty lttng crla ta d/u!11!ja-.ron. Tluht f)( n) ャゥョ セA@ dl>/1 quo;- d(> mty h(io /i() dcin cluing. Tel o) duyf'n l'()i /ing. clw nen dt'll ri.v tlulc". Sr_r kinh lwl1ng. 11ghe trong nrli n) tit;l1g Ia!Ja. trong セNョ^ ャ@ S{>" lu'ti him. Sting ru. str l'lto lllii tlui:v 111(>1 q)i uiy /r)n cctnh lei.non.mt>. <'(J mliy lctnh cl/(' t'lui (j tn n. Sl( nuh sai y セィエ@ d(jil cciy. (jtui nhi<;ll plut ィセ ^OG@ l'<ii nlurug gi d/i fl/(i:\ trong nux, k//(i< flf{>"llg lc_itj dln. Nc/111 Thien r!uic t/u( nluii. (/fltill T6/1K.nim Jllul. f Doi llctnh I I (mtng d{ cc) nghe tlui) niu セカN kio. mc)i riv tlulc clw srr dc'i1 エ [ diu d io. ltic {/y qutin Tr>i1g dang d(ji/g d t/u)n Tciv k el, (/fill// hoi,;(;1/ c/1/(c/ dt_lll:'t!, NQゥセイヲ@ <fthin T6i1g fl/ nhit'n ウセ ^B@ ゥャセャ@ ーィセュァB@ セー@ hai, lui vi tn1n giil Chi Giang, gijp song /(m n6i len, giao long ltjng l9rz. quan T ting tan vij. Tufmg T6ng ld Quach Quy dem quan ve' nu&. [D(li Hanh} HOlTIIg de' XllY den n)ng them dl tho ( 18 ). Biin nay ttrctng d6i gan vai TUT A hctn. 0 day th1in nhan tl! xtmg Ia Ty Sa M6n Thien Vtrctng va tren tay tn'ii cung c6 cam bao thap. Tuy nhien cling khung thay dc'n vit;c biio phap. Tiep theo l;:ti c6 rn(1t k6 them m<)t str tkh khac d1a Ty Sa M6n Thien Vuong hoi"m tofm ttrong dong vc1i st_r tfch Phu Ddng Thien Vtr<Jng. Lai "tiem blnh" xac quyc't dmg SOc Thien Vtrctng chinh Ia Ty Sa M6n Thien Vuong va cung Ia m<)t v(ti Phtl D6ng Thien Vuoog" (19). Uri "ticm hlnh" a day ro rang viet sau LNCQ va ngtro'i viet c6 c(tp den sach nay. 3. Tmyfn Soc Thien Vuong trong LNCQ Lift エュケセ G chep: 'Tiwo sclc II Thielz uyeiz l(ip anh: Xlru w1o d(ji l.r ヲ I c6 C r_r v ゥセ G d str h<j Ngo. tlurlmg nlutn du mii \1 f Linh 6" Uf.. w'u tliich ccinh tri rt thting. hen dr.fng tmr d do. INm canh hu ndm nil>" tlu'"fy m()t tlrdn nlllill m(ic tlo gitlp l'ltng, tar tnli cdm tluftlng G エョセ N@ ta.v pluii cdm hcio tllltf' c6 fum clu.ll' ngrrch ftty frtng, Q セ QP@ dl ウセ jbn@ dt'ij 1/(Ji 1'lJi Cr_( V i(l d str 'Ta Itt Qui Sa M(Jn Thien Vtrtmg.!tl.v tr"ing criu ta delt Itt Da-.rou. Thrr(mg De' co tmyelr lfnlr. sai ta de/1 tlulm c!jrrng d it dai Nam Q ru){, hdo ャ G セ G@ rltin cluing. Tu co du.w 1 n l 'o"i ong, clw 11('11 d 'il riv tlulc l'lt hrlo clw t)ng hi '1". S1r mlnlr tinh girl;. lilt sa11 nglw tn1n ntii c6 tielzg La Jr.et, trong long sq hiii liim. Sang ra, su: vao mii thcfy m t c i cay l(m cimh la xum xue, l(li c6 khi Janh che plzu 6" trhz. Su m6i sai thq don cay, kh&c g6 lam tii(jng thdn nlur da thity trong mo, r6i xay de'n miel.t de tho tha'n. Nam Thien PMc tlnr nlrat, quarz T o'ng xam d/mh p!ul. {d Hrlnlrf Hoilng de c6 nglre thay cau clwyfn kia, IIIOi sai Sl( cle'n din kflfln CrfU. Ltic qulin To'ng dang dong d tlron Tdy Ket, qulin hai ben clura dr.mg エイセャョ L@ qu/in T6lrg /rot nlrien tlrd} m(jt ng1.roi /ri n len gii?a st5ng 1/m, t/rdn cao fr<yn mrroi tnrr;mg, ttk dt_(ng ngtf<j"c, ュセイエ@ m&t dr7 nlu:n, /riei1 lui ell llllln quang! Qrllln T o'ng trtjng kinlr lrai, lui vl trd/1 giil /(_'. Quang, l(ti g(ip song /un no'i len, giao long, nta, ba ha!6ng l(m qucli ddn. Qudn To'ng.tlu'ty tlu?' ki nlz hot'mg tan wf. Trr(mg T olrg 1 1 Quftclr Tie/1 dem qruln 1'(,. wroc.:. I d Hilnlr I IIOltllg dl khen ng<ji onh linh cr/a t!rdn,.niy de'n them dl t/u) phr.mg" (20 ). Ban nay nhu phoi hqp cii VDUL t ll_1c va VDUL t lt. c toan bien cqng nhieu chi.tiel "m&m mu6i" them エィセエ N@ Ten Khu6ng Vi t bj viet ICim thrum O.r Vi9l. Dieu nay ding kh6ng c6 gl lim vi chfr "khufmg" va cfr "ct_r" hoi hrcmg nhau. Ty Sa Mi:ln Thien V ucmg ctm.tc chep thanh Quy Sa Mon Thien YtrLmg. Ti ep sau cling c6 m(lt ョセ ghi rrmg c6 ngum cho rang S6c Thien Vtrctng hay Quy Sa M6n Thien Vucmg (sic) Ia m<)t vm Phl"1 Dr)ng Thien Yuctng. 4. Thien nanz J 1 an l trong s,}c Thien vu:,mg truy n chep: 'Tiwo sckll Thielz uyeiz l(j.p

23 Z セ Xlra VlTO dm Dinh Tiht Hot1ng co ngztoi Ct/ Vif.t h9 N go, tlntcmg nlu'm du mji V f. Linlt, yeu tltfch cdnh tri u thdng, hen dt:fng am d' do. Dem n&m mo tlu1y m(jt th(i'n nltlin nujc t1o giltp Vl'tng, tay trai cain tluro11g wing, tay pluii cdin bdo tlu1p, df.w;, co /l(m ng1l11 t(.ly ttlng, d(1/, /I(Ji w5i N go: 'Ta ltl Ty Sa Minh VtloHg, ti.ly ttlng nia ta dlu hi d セ QM クッ N@ Tlnr(/ng De' co lf nlt delt, sai ta d{n t/uim clurng diit dai Btic Qu&, bdo v rl1'i11 cluing. Ta c6 duyen v6i ong, clw nht de/1 ht'io cho ong biet". N go ァゥセ G minh ttnh gia'c, l 1t sau nghe giila dc1 111/i co ti61g!a het, N go vt.ra nghi vt.fa.<:<7. S1lng ra, Ngo vdo mli th(fy m(jt c<)i cdy!611 cdnh lti.rum.r:th>, ャセ Q co nuly It/nil cite plui d' trht. N go mfri sai the; d{/n niy, kh&c gj lt'un thdn n(ul da thiiy trong 1110, nji xtiy de'n de tit a tlul'n. V t'lo dai Dinh Tllie/.1. De; qwln To'ng xl'im nam. [Tizieu] De' co nglte thay ct1u chuyfn ha, m6i sai Ng6 de'n dln cdu ddo. Ltlc a'_v qwin T 6rtg dang dong d' thon Thul1n Ket, qlllin ltai hen c/ura dtplg エイセゥョ L@ qwin T 6/tg lui! nhien tltiiy m(jt ngtroi hifn len giira song Ion, エ N tllll/1 CCIO may lrt1<!11g, loc dt;fllg ngti(_jc, lrf!ll m&t dil nltin, thdn quang long lan!t. Quiln To'ng kinh hiii qtul, lui ve' tran giii (;j(tp Ciaitg, gijp gi6 song no/ len, giao long lo'ng l<)n tung hot'tnlt. Qlllill T oltg ngl(m 1/ClO ning sq. Qu1kh Quy nu1i nlu5 hinh. [Thielt] De' ttln tlu1n st;f anh linlt ciia thdn, xtiy din r<)ng them dl. tha ーィセュァ B@ (21 ). Ban nay r6 rang dlja LNCQ Li t truyfn. Song a da.y Khu6ng chi dtrqc de セー@ den Hi. ''6ng Ng6", va ngtrc:ti bien hilu nhu kmng biet rang Khu6ng v Hi nha su. Ty Sa M6n Thien Vuong du<jc g9i la Ty Sa Minh Vuong. Bien co quan Tong xam nuoc ta xay ra vao dc:ti Dinh chu khong phru la ctc:ti [Tien] Le nhu :1hli'ng ban エイセョ N@ Ty Sa Minh 'llrang hay Soc Thien Vtrong ciing duqc xem la mqt v6i Phil Ddng Thien Vwmg. Chung ta lln1 y ctuqc rfulg Hit d. nhfmg bi'm nay deu rna ctiiu voi cau: "Thea sach Thie'n uyei1 t(ip an h... ". R6 rang la nhiing tac gia nay da dt.ra vao nhilng ban eli tnr6'c, va bi'tn ctau tien ctva vao TUT A. Di6u nay ciing kh6ng c6 gl l':l bcri vi TUTA duqc sam han ca VDUL Hin LNCQ. Ngoru nhli'ng vaiiae lectiones lien quan den d.c ten rieng, ca ngtrc:ti va dja drulh, c6 do l6i cua ngum ghi chep hay Sl! mil ma cua nhfmg ta'c gia nay voi huyen Ph*t giao An D. Tuy nhien, Sl! ョセゥォ@ rang tat d cac dj ban nay deu giong nhau a ch6, cau Z ᄋ cho p ィセ Q phap phat tri6n" trong lm Ty.Sa M6n Thien Vuong n6i v6i Khu6ng v theo nhu ban trong TUT A emu bj bo. Trang phan dum clay,chung ta thir giru thfch y nghl\1 giac rna cua Khu6ng Vi t tu vien canh vai tro cua gi<io trong tinh than quoc gia (nationaliasm). ci1ng nhu Sl! bien ttr Ty Sa M6n Thien Vuong sang SOc Thi en Vuong va PhLt D6ng Thien Vuong. Hy vqng nhli'ng djnh sa khm nay se la tang cho nhiing thilm xet sa.u xa han ve van de ngu6n goc ct'1a Sl! t:;to tinh than qu6c gia trong ljch su Vi t Nam. Van cte ngu6n goc d1a tinh than quoc gia va mqt van de m6i vii. soi n6i trong nganh xa hqi, van h6a vii. chfnh hi h9c ョセゥ (j cac xu A Chau t6n giao d6ng m t vai tro quan tn;mg trong v:ul nay. (Con m?a) C:hl1 thich (/) (2) Ve' tie'u.n{ Kluu'Jng l'i 1. xem TLTTA. microfilm 12n7. 8ati-94b; Ibid. 8bl-9al. - Tlwm khdo: TLTTA (Ngci Dttc Th9 va Nguyfn Tluiy Nga dfch). Pluin vi n Nglrien ctrtt Ph(it h(ic vd Nxb. Van h9c a/1 hclnh. Hd N(!i. 1990; tr (BT). (3) XPm Fredrick W.Bunce: An Encyclopaedia of Bud/Jist Deities. Demigods. c;odlings. Saints DPmons (New Delhi: D.K. Print. world. Ltd; 1994). 1: 574; Jan Knappefl: Indian Mythology (London: The Aquarian Prl'ss. 1991), /46; Sylvain LPvi..1. Takakusu, Paul Demievi/11', eds: Hobogirin (To!..yo: Maison Franco - Japonaise /930). I- ll: (4) Xem Eva Rudy JansPn. The Book of Hindu lnragpry: ThP crods and their Symhols (DiPver. Holland: Binkey Kok Publications 1993). 70. (5) (6) (7) Xe Gail Hinich Sutherland. The Disguises of the Demon: The DPve/opnrenr of thl' Yaksa in Hinduism and Buddhism (Albany: Stall' University of NPW York Press ); 63, 65. (8) Ve'TtrThih7 Vuong tronj? p giao. xenr inter alia. R.E. Emmerick; The Suire of <roldt'n Light (London: Routledge Kegan Paul, Ltd; 1979), Trong vii frj.tluqn Ph{it J?iao Tu Thien Vuong (bon Thien Vwng) cai tr{ bon plnrong: Dlrritarashta pfnranf? d6nm. Virudltaka plnrcmg nanr. If irupakslw plnto'ng Tdy vel Vaisravana phlfo'ng Bcfc. XPm Jan KnappPr/: Indian Mythology Tlwo V a/erie Hansen thi gcic tfch plruoni!, bdc c1/a V aisravana cr) lr plult x u eft llr Klrown. bcii vi o Khotan Vaisravana /On tlufn bdo '' quoc gia wi Klrottm l{li ci plnmng Me. XPm V a/erie Hansen: "(fods on Walls: A Case of Indian lnflupnce on ClzinPse Lay Religion?" rrong Patricia Buckley

24 Ehrev l'eler N. <;regorv. eds; ョッゥセN ゥャ Gャ and Snciely in tg and Sung China (1/onolulu: llni1 eri1y of Hawaii l'rl'ss. 1993). Rl. (9) ( /0) (II) Xem \ialnil' 1/ansen: "(;nds on Walls"; 84. RO. f\7. ( 12) Oi/u cking llru.v d ddy lei ci Trung!loa. l'aisral'l'iw Cling cld IL(ng dt!ng l'lli lui llmng fl/. Trong T\ Sa!VIlin Nghi (!uv ('() i(li rtlng 1 tlu 1Ui , linh An Tciy hf ql/(in Cllll ntlm mrrrc O(ti Thach Khang hao l'(}y. phdi g1'ri ng1frii 1'/ kinh dri.rin gidi c tru. \ ' ua Ouring ilrh _v kir/1 lin Icing lj{ti Quang Trf (Amogllm ajra). ャゥGャェャGャキャセNキョa@klluyen \'IW cti'u cliio vrh Rtic Plutrtng Thi '11 Vlfr111g g1'ri thdn hinh di Clf/1. Kri q1ui!tit\ Sa t'vlrin g1ri tfuin hinh d61 gidi l'liv rill f'dr ccich nlwnh chrlng. Xt m r h n- cl. Xem ui \' a/erie!lan.l't'n: "lind, nn Walls"; ( 33) HGjオャョ h(m 111im I 057. L_v Tluinh Tnng clio X<iY hai cl11ia Thien f'l11ic,.,;thien The rrli clio thic llf(111!i llrahnw l'ti Shakre htlng 1'llng dl lhri r1 dri. Xem O(li 1/ i(l Sit k\ totln rl11r. Btin kv. m I 14) Xem DN NT C. l(ip 27. n11_1c ri'nh!iii N(!i. pluln T1_r Mic/1. D{li Clfrln!i 1'/ Stich ndy, Xem sri' f/11/c 855 lrong Trtfn Nghia vd fイッョ I ;,-os. eds: Oi.\'(in ficin Nom l'ict Nam. Thu mur d/ vrlt - ( ara/ogue des /iih's en llan Nom /DSN/Ij (lid N(ii. Nxh. Klloa flee Xli luii ). 1: (1 5) Ddv lli hai hti stil'h nii quan treng lrong l'tln hria s 1r Vi t Nam. Song cho tr!i nay l'tln chlfa co nghicn n i'u clling ddn nlio 1'(,. hai stirh miy cd. Trw'tc /975 da co hdn dich ra qu& ngir. thing rirr lei nlurng h. in dfch m iy dti'v nhirng loi ldm. kllfing th/ str dung du(1c. \' >" ;;tich I'DUL xem /"mile ( ;uspardone: "Hi hi iographi e annamite", 12n-!28; Keilh Weller TaYlor: "Authority and Legitimacy in lith t'enturv Vietnam". trong Dm id t;. 1\llarr A.C. Milne. edt: Snulheast Asia in the 9th to 14 th \G ョエオイゥ Nセ@ (singapore: Institute of Sorttheast.-\sian Studil's, 1986), 15n. 169; Noll's on tlw \' h;t di n 11 linh llip. l'ietnam Fotum 8 1 / 96R): J.n-59; The Birrh of \lietam (Berkeley: University of Califomia f'ress ; DSHN. 427n. 58n-588. Vl scicli LN<'Q xem "BihliogNlphie annamite", 12R-130; DSHN n-207. ( 16) Xem I' DUL Tdp il,tc trong Chan f/ing-lw ed: Vi t Nam Htln win tilu thuycl 11ing san. T{ip I (Paris - ᄋセゥ ーゥ t@ Publicetions de L'ricoll' francaise d'extrerne - Oril'/11 Editions Universi-taires dl' Taipl'i, /992). 39. (17) Vl.v nghia nia slupa rrong ャゥセィp@gino. xem Ciiuseppe Tucci: Srrtpa: Arr. Architectonics and!>.)mho/ism {rl'jlrintr dj (New Dl'lhi: Aditva Prakaslwn. 1988); Lama Anagarika t;rh'inda: f'sycho-t o,lmic Svmho/ism of!he Buddhisl Stuea (Emervvil!t : Dharma l'uh/ishing. 1976). ( IR) ( 19) Xem \' DUL Tdp f1_1c totin hientrong Chan Hing-lw; (20) XPm LNCQ Lift trrlycn trong Chan Hing-lw; II: 1/5. (21) Xem Thien Nom 1 tin 11,1c trong Chan Hing-lw. /1: 222. LU(jC KHAO... (Til;j, tlwo tmng 17) Ngay Philp Loa, lac gia cho rfmg. Cmg ft kii nhfmg v:m tlc sicu h1nh tri:nt IHt_mg ml)t each c6 h thl'lng nhu Td.n Thai Tong; fl lltra ra nhling vfm t!e Thien h1_1c uycn thfun, sftu s;ic nhtr Tu Trung 11un.mg Si; ft dli c*r den nhi."rng v<"(n de Jy lw}.n nhh Trfin Nh<i.n Tong; <mg chi neu ra mt)t c.:1.ch vftn t."tt, ngfm gt_m nhfrng v;m de thiet tht_rc ct.l th6 ci'w vi c tu tli.hl. Nhtrng 4ua nhi."mg tho<_ti tliiu, ta thay Cmg suy ItT khcl S[lll sue VC nhtmg. vfm de 1Ji6t hi)c. T<k gii't cho rtmg Huycn Quang hau nhtr khfmg he tn_rc tiep tli'l tl(lll,!!. t('fi nhfrng v<m de t1iet h<_1c; Ong chi tli s{ul v:tn khfa c;mh ICun ly ella vi c ch(rng ng.t), カセQ@ エセィセ@ nィセュl@ オイtNセィ オセ gi;\i thnat. ()ne di:m!! tho van, cai vi1 ben ngtli:ti nt')i len the!!.it'ri nc1i t:'m1 l;"mg i;"me, gi;'ti thnat. Ti:r dt\ i't (lllg, con ihi ca trun hdn thicn boa J{m vi:to nhau lim1 mt)l. MCJt <.lieu kha mtli me lit twng curln Sclch lac gi;l tla h<'m m<)l chtrtmg n6i vi ttr tui'mg tliet giao ci'w Ng() Thi ngtrm ctuqc trm d Ttr T<). Van de nay con ft ow.jc bim do dt\ <.lfty tht_rc st.r Ia m(lt d6ng g6p t<k ghl tlc hidu them vc Ngfl 1111 Nhflm. Tac gi<ltli sau Phi\n tfch xem Ng('l TI1l Nhi\m huy e<'ii gi qオセュァl@ ャセァ [@ ャオZセョ L@ エ [ la phong phu nha Thien a True Lam Tam T6. (Xcm tr ). quan gitra tam giao 6 Ngi'l Thl Nh(un tac gia viet: "Ncu (r True Uun tam t6 su k6t hqp t<ml giao ctva trcn co sb giao thl Z1 Ngi1l111 Nhzun st.r kct h<jp tmn giao nity l<:ll. ch.ra tren co si:r Nhn giao. Chfnh v1 v:iy mit a Ngo ThJ Nh:im kht\ng th<mh thoat, phtlng khoang., bao Ia, day thi vi nhu thi6n C.:w True Lfun Tam Tt'5''. (tr. 225). Do Iii mi'>t so ctiem chfnh cu6n sach. N!!.oai ra, t<k giii ly giii.i q..i sao sau Huycn phong khi nha thicn lc_u c6 ve vfulg phan lfch kh<lng khi tinh th<'in thlri Tnm, mt)t thai <mh hi:mg nhtmg cling rf(t lhl1 m(mg; phfm tfch ;mh minh ei'w ccie :vua Trfin eta eli thco con c!trijng trung lli.lo, khcmg roi vito cac thai ct.rc, ti:r d6 h9 qufm hlnh emu hoa tltrl_rc. tn mg time ticn cling nhu tn mg Jy g6p phfir1 chm ket tnan dfm, nen s(rc thi'ri ctai. Nhln chung, dfty 1;1 mt)t cu6n s<kh cltrl:rc nghicn e(nl nghicm tlic, ly thu va c6 gia trj, n6 ctanh clflu m(lt cai moe trcn con dtrt'mg nghien Clnl thicn ィエセ c@ Vi 1 Nam. No cht'rng ti'l phfin nao tac gi<l eta m\m dm.re cai etit loi, dti tinh thfin, cai htln ci'm Ph<1t giao Vi t Nam. d co dtrt;tc kct qua nhlr v<:ty, ch<k tac gii\ tla dily c<mg suy tlr, thien nhicu v6 vfm etc nay.

25 '? - TRAO LUU TU TUONG DANG LEN C1 PHUONG ANH Jl hffn Ran hc.h.:: Ia m('lt trao hnt tu ttr(mg hi n clang phat tri0n me, nhfit Ia c) c<k mr0c chau Au, chau My. nhan han Ia gl? N6 xuat ItT dflu vii khi nan? Khai ni m Nhan R<in Ia khai ni m cla dtr<:fc dlmg phci bien tit vai nam nay trong cac 1<\c phfim van h<)c, ttr ltri1ng Trung Hoa do de nha ttr ttn'mg Trung Qu<lc djch tlr Anh ngtr: Humanism va ItT Phap ngtt: Humanisme. Chll' Humanism miii sau nay trong git'i"i trf th(tc Phtrrmg H.y mc'ii dlmg cj0 chi phong (!"flo ItT ttrc1ng thufl.n tliy vao thoi pht_ic htmg ben Phap, chtt tnrong phat huy cac gia tr! con ngttoi trong trict h<.lc Hy - La. R<"ri vi su6t c;i ngan niim trong dem tntilng trung c<i, van h6a Tay Au Iii van h<'ia kinh vi n vc'ii hai d<_ti hi0u c6 the nhat lit: Saint - Augustin van the' ky IV Salt cfmg nguyen va Saint - Thomas van the ky XIII sau cimg nguyen. Den the ky XV -XVI tnrcrc st.r ra tl<'ri vit phat tri0n etta nen san xuat ltr han chll nghiet, gi(rj ItT ttri1ng Phap phan (mg lc_ti che d(l phong kien hf111g each pht.tc htmg van h<'ia eli cji0n Hy La, dc_m dtrong cho trict hc.x: vn van hc_1c c<i dicn J>h<lp van the ky XVII voi m(ll gmmg mcri セエ@ ncn mc'ing thanh chtt thuyet duy ly (Rationalism) f>c Ck Tcr. M<':'ll ngay vao nam I xox gi<to SIT Nicl Thammcr ngtr(ri f)(rc, Ji!n dau lien clii dlmg chir <1y tki セュ N hili gi iing. tィ gian lri>i l)lla, Jl!"n n:im I l-:66 trong giiing c"rtnrong h<.>t.: カセZ@ Lfch stf nluln hu"n!tulia, gi<io str Picrc De Nolhac li_ti dlmg kh<ii ni m: Humanism. K0 ttr t1t'i tn'r tli, danh ItT ;i"y h:'tt chiu uc'1i quycn hi n htnt cita n<l trong gi<'ri van hcla, trf lh(rc. セd@ trlnh hay mc)t y ni m st_r pht.tc htmg cac gi<i tri ella con ngtrili thco di h<_>c, gi<yi ltr ltr(lllg gia Trung Qurlc dii djch chrr Humanism lhi\nh Nhiin Rin (v(ri ttr dch nh tt mc)t ph:_un trlt cc) h lhcing) ャセ@ dicn t:i lhc'ri ky phuc htmg hen Au chftu, tl{lng th<'ri ciing dien tit st.r phiil huy linh hoa cti hc_x: A ixmg. ケセZv@ Nhfm R[m Ia gl? Ia gric r0, Ia can h:in, 1:, Q lfnh etta con ngtri'ii, Ia "c<l i ャィセ B@ dti ph:in hil:l con ngtri'>"i veri lilt ca dr)ng vfll khac. Khai ni m Nhan Rc'm cung lui1n lucm c{i v(tn u<)ng, phat tritn va hc"i sung n<)i hiun m<'li c\mg v(ri Sl_f phat lh(rc Va ャィセ tc@ lien l!ch Slf Xa hi1i. Clc nha tu ttr<"tng, van h<'ia ch:iu Au da dtmg kh.ai ni m d6 voi nhi6u y nghia kh<\c nhau, song chung ャセゥ N@ Mu Ia chi s t_r qu<m tam ct1a mlnh con ngtroi: Con Ngtrai v(ti b<ln chat c1h n6, nguon gtic ella no, t!a v! ella no, kha nang ella no... Ri"mg lang kfnh hi<;n ャセゥ N@ nha han lam Phap: PietTe h Si Mon dinh nghia Nhftn Ri111 Ia: Thai d(1 tri th(rc khfing tl!nh hai thi'mh 16 cc1 h<in: M<yt Ia: con ngtroi c6 ban chat ticn エィゥセョ N@ Hai Ic\: tfnh ci:w dili song Ia dm s6ng ct'w ly tri. Thco l ャ ョ lac gia he) ItT di6n trie't hc.lc c<l エセ de: " Ngti' vt_rng ngfr l'(j plu' plu1n tric't hr;c" thl Nhiin Ran Ia hc_>c thuye't theo d6, con ngum ta lrong phwmg di n tinh thfm phai hi 1 d6 ham h\y nhli'ng gl thu(x: vc con ngtrm. a_, the hem, ttr tm'mg gia Phap De Rouge Mont trong cufin: "Chfnh trj va nhan vi" Ccl viet: lhuyct Nhan B<\n van uc m(lt qu<m uiem chung nh<ln sinh (kinh 16, chfnh h-j, Juan ly... ) dt_ra trcn tin M'mg ri1jlg: c6 thc ucm s(rc lt_rc ella con ngtr(ri ra u0 dm viin lay chlnh con ngtn'ri. Ngoa'i ra con co r:lt nhicu luan c(r ve Nhan Ban, mang dc n cho khai ni m nay nhicu nc)i ham mc'ii nhtr: St_r n<iy no Clla nluln rf; phat huy ella nluln tinlz hay chfnh Ia dnt d111h lurc'rng tlure ng \"tl tluing lwa C.:w con ngtrc'ri; cling chfnh Ia st.r hi n ct'ta con ngtri'ri nhtr mc)l lht_rc 1h6 trii cao girra vii In), G セ Q@ V{ll. Trong tric'l h<_lc hi n u\ セゥ N@ cac!riel gia thtr\1ng cho イセョァ Z@ nguyen Iy ve lufm Iy dta Nhfm R<in (h(_>c thuycl nhan h:m) Ia /.:!Joan d11'1g girra Ngtri'ri va Tha Nhan gicyi, ma nguyen ly tric"t h<.x: ctl<l ml chi1 tnnmg: lhlic ticn h(> dm van minh dm den khi n;m d<_ll dtrc.1c m(ll hlnh thtk xii h(li ly ttrtmg, trong de) con Ngtrc'ri cltrc:rc ltr do - do van minh エセ Q thanh. Tt.r do khimg h! tnli huc)c van d(ri scing, vao co chc v:)l cnfll vi\ ding s0 tt.r do tnr("ic Tha Nh;in gicli lrong m( l xa hc)i to:m hlnh u:1ng nh(1 tn(ll Hien l'h<ip ly ltr1\11g ct'1a loan he) loai ngtrlri. Tt.ru trung l;_ti, h;yt dr h1_1c thuyet n:to, lrie"t h<_lc nan, 1t111 gi;lo ni\o (ngay d chfnh tri nii"a)... neu chtt lnnmg ph;il huy het t<yi c;a kha nang ella con ngtr<'ri vi\ kfnh tn_,ng n/u/11 1 i, lhl C<l 1h6 cni lit mang tfnh nh;ln han. VI nc1 vt:ra cc'> tfnh ch;yt lu<in ly d<_to d(rc vira c;c) tfnh chfit xii h(1i. ケセv@エ \ sao Nhitn R<in hoc l<_ti 1ft 111(11 l!"ito ltru clang phattri6n ュ \ セョィ B NG@ Rc'ri vi lnn1c sv ph;ll L ua

26 @]. セエ@ ャセ ィL@ ャセイ N@ セエ@ ゥセョL@ Lィ \ セNゥ@ ョァィセL@ ョセゥォ@ ャセャA@ ァョセィ n6n san xuat xii h(>i, ci\ng ngay con ngtrm rfmg: Slf hicu bie't ve chfnh mlnh trong Xii h(>i va frong vii tn,t, Ht m(1t dieu t6i quan tr<:mg, c6 y nghia Jon lao d6i v{ri chulh cu(>c s6ng ci'1a con ngum. Nguyen do Ia tnroc d6 each van de doi vm Con Ngtroi (nhtr Ia c16i tuqng cth k.hoa hc.>c t1'ict h<.>c) thtri'tng thicn k.hong dfiy di'1. Nen con nguoi cang mai me ticn sllu vao chi1lh tt_r nhien, thl d6i ttr<:mg Con Ngui'ri l<).i dmg hi hb quen, bi dt xe. Do "Con ngtrc'ri tt't bao dc'ri nay her bf St/ thf/ng trf ctia (/IIY<;'n l(li bf llu:j'ng trf ctia dl5'ng tit!.'n vc1 gii't dc1y c6 nguy at bf Sl/ llu5'ng trf ctla ky rlnujt" (l). Dieu d6 khien nhieu ngtrm phai than van: Xtra kia con ngtrffi kh11ng thlfy mlnh ma bj tha h6a vao tlhicn. Den thm trung c6 con ngtrm "quen mlnh" va bj tha h6a vao thl'\n thatlh. Thai Ky ciセィp@htmg va Khai sang duqc lu6ng gi6 mat thlii toi, tuy co van de: giai ph6ng Con Ngtrm, lo cho con ngtrf1i, song nen tang ella no Vftn tren C(J S<1 CU. Con Ngtri'ri ticp bi phat phien hiet hao nhieu dieu nguy hi0m vi'm lu(m rlnh Con Ngtri'>'i. Yi!.y thl ngay nay, Con Ngum k.hfmg dwrc quen mlnh nfra, cfin thay mlnh rtlur m(>l thl tl>'i cao. to<ln dj lo cho chfnh m1nh. Cho nen van de con ngm'ri dtl Ia ban chat sicu hlnh cth n6 hay ve phuang di n nhiln sinh (dja vj, k.ha nang, m nh, xcr...) dang Ia nf>i am anh gi{yi lrf va fa ni\i Iran tro ella C<lc nha ttr tui'rng, cac nha triet hc.>c nam chiltt. Voi phal lritin Jlhtr vg biio Clla san xuat xii h(>i kco theo st.r miqh triet trong th(rc ctja con ngw'ri, nen n<'i dii phat hi n ra dmg: chi c6 k.hoa h<.lc tt_r 1lhicn, chi co ky va cfmg chi co duy ly, chi c6 l11t(tng ngm;i thl kh6ng thj Ia chla kh<'ia V<_l.n nang deli vm con nguoi. cai d6 chi Ia dil!u dn ch(r chtra ph<li Ia ui't de h<.tnh phuc cho con ngui'ri. Gio dily Con NgtrO'i thay mlrlh dang c6 nguy ca bi khoa h<;>c ky h6a. bai nho'ng htroc nhay qua xa cua khoa h<_>c ho l<_1i dang sau m dai cac nen Juan ly, d<_lo dtrc. Va r6i cl1ng nguyen tir, h<_tt nhan ra dm cho tham vc.mg ci:1a con ngw'ri. Trong th t.rc te tham vc.mg d<l da duqc tht.rc hoa trong chien tranh the gim Ian th(r II voi tan sat dan Do Thai cua l>(rc Quae Xii; voi vi<;c mfiy tram ngan ngtroi chct vi hom nguyen ti'r hay trong nhrrng tr<_ti trung vt.t cho chien tranh. H(tu qua keo theo ci'1a n6 da lam cac th6ng tricl h<,lc dmg de gia tr!, Juan ly ch(ra tmng d6 - ca cac gia trj rna ngtrai ta tin Ia Con Ngum lhat, Mu hi dci nhao. D6 tlhao vi chung kmng giai quyet dtrqc nhrrng vlfn M h<).nh phtic elta con ngtroi ca tlhilrl'hay xii h(li; d6 nhao vi con ngum nga Vl,fC iuon ca chiilh mlnh Ia: Con Ngtrm. Chien tranh the' gi6i Inn thu II d(rt, khoa h9c 11!-i c6 dieu phat vtln カエ N セエ N@ v ra dm Cth tfwye't fl(ang df{i lrtr<jc 00 Va St_r gia tang Ctla c(mg nguyen tir, sv blft cua cac trao ltnt Hi n Sinh hay cac vll'n de sinh thai, ml>i tnrang... lam cho Con Ngum tin イセョァ Z@ tuy chien tranh the gi6i da cham d(rt nhtrng hqa chien tranh van con. Con Ngtrm vt;>i vang di tlrn each ngan Ilia chay va thay rfing: muon ngan ll'ra chay chi c6 m<;>t each Ia xem xet l<.ti Con Ngum. Xem no Ia gl ma l<_li ky quai Mn mli'c: tt_r cham li'ra chay r6i chui di\u vao? 0t{')1 citng, ngtrai ta da phat hi n ra rti.ng: so di chien tranh xay ra lien mien thl dieu quan tr9ng nmt Ia Con NgtrCri bj bo quen va bj sai tren mc?t each van phien di n. Nen ti..nh thl'\n "phi If' cua nmn sinh ciinf, phat sinh tt'r d6; triet h9c sinh phat sinh va nay nb vtm v セ L セエ N@ SV song ham ha, hkp tt\p, ttmg htmg va v('li vang cua nhfmg James Dean; nhii'ng ke n6i (Angry Man); nhfmg ngtrm sung phi cong tht!c (Beatlcs); nhfmg tlh6m Hippi va cac bang di'mg dau tn;x:; cac giao phai di tlm chanty t6i thtrgng nhtr: A tun - Sinry - Ki phat sinh va Jan エイセ Q@ Ilhtr giong gio, cling deu b:lt ngu6n tit khong khi ngo Vl,rc va chan chtrang 1\y. Trd ve' wn Con Ngl(('ti duqc coi nhu ci'1a thcri m&i - etta the ky XXI va Ia tdw ltru ltr ttrcrng, triet h9c dang len m<:ulh me trong cac xa h(1i Au Chau va My Chau. Do st.r to ng<_li cita Con Ngtri'ti nhl'mg B d ", 1lhfmg "Oi s6c tuang lai" hay St,r C9 Sat gifra cac nen van h6a CO the xay ra khi tr)nh cl(l cua ltrqng sfln xuat ngay cang mang tlnh xa hi;ii h6a va qu6c te' h6a tlhtr ngay nay. Tt.nt!rung ャセゥ L@ d6 chang qua cling chi h\ m('lt tr<).ng thai nha Ban TM, rna tu xua t6i nay Con Ngtrm lu6n ra nhi\c nh& chfnh mlnh khl'lng nen qua sa da v6i vi c chinh thien nhien, rna can nh6 "Ngu6n" de trb "Ngut\n". ョセゥ d@ hln.h nht.t: Plat on thl nh6 ngay Y Ni m tft Jren dhlh-cao b! day xu6ng thanh nhfrng cai bong gia t<_to gifra trfin gian. Gicri Thien Chua giao thl nh6 n ァオ \G phat sinh ttr ngay T6 Tien loai ngtro'i an phai tn\i Cam nen bj Ji).C Vi\0 sai ella d(ri sf.ing thtri'lng trfin. Can Ta nh6 Mn the gioi v Ttf N6; Phat duy tam He Ghen thl tlh6 den ngay mi\ Y n Tuy t coi Uyen Nguyen; Pha Bach nh6 t&i the gim etta TI1lh Yeu Ph6 Bien... Con a Phlfang X>ng, KhOng Ti'r lu6n tlh6 ve coi Thien Ly; Llio Ttr nh6 Mn coi D<).o; Tat D<_lt Da nh6 vc coi Niet Ban... (Con nita) (I) T(tp chi trit!l h()c. s(/ I, niim rr. 3

27 26 T 0 NGUYEN f)uc di セ n@ セオ@ Tnmg Thuqng Si Iran Tung ( ) Ia mqt truen su, Cll s!, エセ L@ tu ttrang nha qunn slj. Ngum thay cua True Lam su t6 Dieu Ngl.f Giac Hoang Trfu1 NMn Tt'Jng. Ong la ng6i sao sang cua Thien tong Viet Nam trong m(lt thm th_!nh cua p gia"o vacua dan t(lc v6i nhii'ng trang sit ve vang d1ji1g nu6'c va giu mr6c. Tu Tnmg la m?t ft duqc ngubi dm biet den nhung エセエ Q Ht m6t danh nhan lich su v1\n h6a. Ong da de Q cho ta m(lt g.ia till tu tuang, trong d6 c6 tu ttrang triet h<?c. Trong khu6n kh6 bai viet, toi chi neu len m(lt khfa qulh nho trong tu tmmg triet hoc cua Ong, d6 la quan ョ N nhfu1 qua.. n qua Ut m(lt trong nhiing giao Iy ca ban cua Pha.t giao. Giua nhan va qua c6 moi quan h ch:lt v6i nhau, khien cho kht'jng nhrtn nao Q kh6ng c6 qua, kh6ng qua nao Q khong bm ngu6n tu nha.n. "Nhfin H1 cai nang sinh, qua la cai sa sinh. Do la ly nhful qua. p giao coi ly nay th6ng su6t ca ba dffi rna thuyet ve SIJ bao cua thien ac.(l) KMc v6i quan Macxit ve nha.n アセ L@ trong p gi<'io nguyen nmn deu Mt d:iu ttr con ngtrm, con ngtro'i hfru co khiji nguyen sau xa ttr kiep tru6c. sa eli con ngtri'ri nay phru ch_!u kiep luan h6i!a do kiep truoc do v6 minh. "Nhdn ltlnh cluing lulo ly Muon VifC t6m de'u quy a ngirm". (2) MQi SIJ カセエ L@ tuqng trong the gi6i nay di6n ra nhu the nao cling khong thoat khoi tay con ngum, nghla Ia tot hay xau, hay ac deu do con ngtrm. Suy r(lng ra thl mqi su bien thien, hanh cua the gi& Ia hay Ia ョァセ cling bat dilu ttr suy nghi va hiinh d ng cth con ngtrlri v6'i tu each!a tieu vii tn,1. Phi).t giao n6i chung va t Trung n6i rieng rfit cao con ngtroi, cao thuc con ngum ban the, the gi& tuqng vi a d6 bao chua ta't cii cac phlip. Tren quan diem giac ngq セカ@ セッ L@ t Trung chi ro nhfu1 va qua c6 quan h? che, quan nay la quan chu セッ N@ em ph6i d(lng nhan thuc va thuc ella Ong vi t: "Me kht:t sinh khong s&c Ngq lfii v6 s&c khong". (Luc me sinh ra "khong" va B ウセ BI@ Khi ng kh6ng con "sic" v6i "khong"). (3) Khi con ngubi con me (me chfip, cm1p khong) nen con quan ni?m c6 va kh6ng, phi, tnii phai, L Khi ng (giac ng ly kh6ng, tfnh kmng, chan tam ban エィセ I@ thl tuc "sic" va "khong" se khong con em tn,. N6i "sk" a m t kh{a canh nao d6 chi mau sic (xanh, do, vang... ) do gay nen, n u tam ta v6 tuang v6 hlnh thl lam sao c6 sk v& khong. Sic va kh6ng tuy each dat nhu vay song vin chi c6 m(lt, do nhan duyen.ma ra, セ V@ cling nhu cac tuqng khac trong cu(lc s6ng.. "Phong tluly dfto tlli ba lz6t di)ng Hoa tt1m giao.nr difm tiii sinh" (Gi6 cuon tren s6ng, sq_ng n6i li6n Ctti vtra lira, sang bung len) ( 4) Gi6, dat, mroc, li'ra la tu (bon yeu to) tf,l.o nen the gi6i hi n ttrqng song n6 cling bj chi ph6i biji quan nhan qua, khi phong (gi6) n6i len thl thi:ty (nuoc) tcrc cuc)n song, cling nhu ct'li gap li'ra thl chay len. Day Ht nhfmg hi?n tuqng tv nhien trong th6 gi6i tuqng, tuy nhien em tl! nhien fly van quy luat nhan qua chi phoi. Ttr セゥカ@ phan tfch cac hi n tuc;mg dien ra trong セ v@ nhien, t Tnmg dil chi cho ngum h9c dc,to thay ring n6 khong kh6, chi vi!fun ta con me chap (nhan) nen cho la kh6 (qua). Ong viet: 'V (,mg khm llim d6 khdi Chan kh6ng ngii nhiin thong". (Ta ctrfy, ba c!trang "day" Chan tmng, nam mat thong). (5) Khi con nguoi hieu dtrqc chan tam han thi. khong hitu duqc cai ly khtmg tru tl'rc khk nam con milt (ngli nhan) sc tmng su6t, khong con chmmg ョァセ N@ VI the trong khi ca ngq'i cai セッ N@

28 27 セッ@ セッN@ ッセdH@ ゥセエ@ セョ@ エセッL@ ゥセエ@ カゥセエZ@ セ@ セッ@ エィセイ L@ セオt@Trung n6i ay- kht>ng kh6 vm bflt cu ai mu6n ghic ng chan ly "Chi d[jo vo nan mljc dq.i nan" Ian kht>ng kh6 ditng n6i kh6) (6) Trong gim hi n tuqng nay kh6ng c6 cai gl rna con ngucri kht>ng duqc, chi do can ca m6i ngucri kh;k nhau pmn ra phrun, thanh. Tren ca sa phid1 tfch quan nh<w qua trong nhien quan nhan qua trong nh;?.n thuc chan ly Trung eta dtra con ngutri tro ve v6'i do'i thuang. Theo 6ng, trong xa h i lorn nguo'i, sa di c6 tlnh cam yeu ghet, vui bu6n (qua) Ia do sai 111m trong th(rc (nhan), cai tam sai Uun tam mlnh. 6ng "Nift khoi tinh nhi tang lii tinh, エセt@mfciJ dilu khl mie'n" (Ghet, yeu nhtr loe tia sao, KMc nao bo bqt tlm ba.nh bao) (7). Con nguai do hoan canh (nguyen nhan) nao d6, kh6ng lam chll mlnh, bo quen mat tfnh giac, bo quan tam hon tre tho nen hi h_tc tran sai dii. sinh ra yeu, ghet (qua). Nguyen nhan sau xa etta t'inh nay la do con ngucri rcri b6 thuc (thoat ly thuc ctien), eli tim cai ao, cai kht>ng thvc cling nhlr ngucri dcri bo bqt di tlm banh bao thl kht>ng bao gia tim duqc. Trung dimg ngon ngrr de h.ieu nft db.i thtrang, cai rna hang ngay con ngub.i phru an s6ng, qua d6 chi bao ngub.i hqc kh6ng ncn bo cuqc s6ng tim cac ngoru CllQC s6ng. Ong con viet: 'V o thf, vo phi, W flim" (Phai tnli cteu khong t<:u tam) (8). Oli tfun con nglrm n6 v6n da sang trong, do tac d(>ng cl'ta ngo;p dnh Hun cho cai tfun fly sai di. Do do, ciln th.iet phru pha va cai Hl.m me chap ay di con nguo'i se h_r t;:u, vl cac tam ':_<;>ng a:y khong con thl cai vqng se mat. Ong viet: "Nifm khm, tdm tdm khm, Tdm vong, ni(im nif(m vong". ュセゥnH@day, tfun tam dffy Tam tan, ュセゥョ@ tan) (9). V6i quan ni m giac ng(> khong thoat ly th\rc, m(>t dlra con nguiji thoat khoi suy tu ゥセィォ@ ci'ta セッ L@ khac keo con nguc1i セカ@ cu<)c s6ng tran tuc. Tu Trung da cho ta thay, ho dugc quan v8 tam, p ィセエ L@ yeu, ghet thl con nglrbi se n.r do tt_r エセ L@ se ra chan tam b<in カセケL@ セ@ セオ@ pィセエn@ セケ@ ャオセエL@ エセゥL@ セ@ セッ@ セ@ セッ N@ セッ@ セッ@ セエ L@ m1nh. Tht>ng qua pm phan ngttrn drn thoat ly thl,lc, thoat ly cu c s6ng, tim cai ao nen eta tl! mlnh mua day tr6i bu c lrun no cho mlnh. Qua d6, Ttung nhac nha mqi nguai dil xua:t gia: hay khong xuat gia, nhan qua vful chi ph6i tat ca. Bb.i t>ng khuyen mqi ngttbi du a ctau, hoan canh nao cling phru thffu dao c6 nhan' tat c6 qua va nhan lanh tat c6 qua lanh. QHan ni m nay c6 gia tq tfch eve, ngoru vi c hu6ng d1;t0 n6 COn CO gia tq giao d9c, khuyen b:io mqi ngttb.i hay s6ng cho t6t, cho cai Him, than duqc thanh than. Ong con chi ra rtmg, m t khi da xua.'t gia dung vao hang ngu tam bao thl phiii suy nghi va hiinh d ng cho dung v6i chfnh phap, ne'u kht>ng se b! sa nga. 6ng viet: "Nfzu nhan thut;mg thi An trung!if cau nguy N lilt nhiin bat tlutt;mg Phong hd sci vi". (Nhu khi ngurn leo cay Dang' yen b6ng t1m nguy KMr.g treo len cay nii'a Trling gi6 lam gl dtrqc). (10) Theo Trung, con ngubi cling nhu gioi tuqng Ia vo thuang, tuan theo nhln qua, "dai ngubi c6 tnnh thl c6 suy", d6 H1le thuang nhien, nhtt nhien. MQt s6 ngum do kh6ng g1 nhan qua (ke ngu, tha'p clio) mu6n tnrang sinh bat tir nen mm leo cao, tlm Vi e lrun nay chang kmc gl "dang yen hong tim nguy" de thoat khoi cai "nguy" ay thl phai VU<JI: tren tat ca cai d6, nghia la "khong treo len nua". Sinh, lao, b nh, ti'r Hi bt(t kha khang, la n6 khong danh rieng cho ai nen phiii suy nghi va hanh d<)ng cho dung, klli a'y "Trang gi6 khong lam gi duqc". Qua m<)t hlnh anh tren, ong con chi cho ta thay tmoe Mt con ngum phai s6ng do, t\r kh6ng cho cai g1 rang buqc. M<)t khi da huang den phap thl phiii hieu va hi'inh cho dung v6i chfnh phap, kh6ng Iffy danh nghia lam nhfrng vi c trai v6i Toan b9 quan tren nhan, qua cth Tmng cho ta thfly, Tu Tnmg khong chi hieu sau ve d::to rna con dtra vao cu c s6ng. Chfnh Tnmg dii. hanh trong cuqc s6ng g6p phan Hun cho giao thai c6 tinh than tm: han. Tu tubng "muon deu quy b

29 28 nguoi" c6 gia tti nhiln vl no khuyen con ngtrai di vao song thi n, hru hoa ctmg カセエ N@ thien nh.ien. Tu ttrbng nay nao anh htremg Mn thoi セ L@ g6p phfin vao tti nuoc, an dan ci'1a cac vua Trfin. Nhiln que\ Ia nh)t vi1n quan trqng ct'1a p giao voi mt.lc c1fch ctua con ngm)i den giac ngq, tit bi. Song d<ly cling Ia m(lt vfin Q d<ly h(mg vj ttiet hqc. <) phtrang DOng, nhat Ia a An D, van em nay dtr9c quan tarn rf{t nhieu._ Cac tong phc'ii ngoai p giao thtremg tranh v6 nhfmg van "trong nhan co qua hay khong c6 qua" va "nhiln vbi quii. Ia d6ng nhat hay kh<k nhau". Phaj so lu;).n (Sam khya) chi'1 trtr<.mg trong nhan co quii, phai Vedanta (Vcdesta) tuy chi'1 tnrang nhiin qu;lla m(lt nhtmg Ic_li hac ho trong nhfm c6 qu<l, phai Thing j "Vaisenkha" i chtt trwmg trong nhan khong c6 qua nmn kh<k qu<l. p gia Hp d6 trtrng) ngh<'ri An Dl\ xw1t gia ttr nho sang Trung Qu6c ni'lm?- I 0, tr'i <J l Dmmg, chuyen cljch kinh va gian. Phai n1ly dti nghien c(nt van de: "B<ln thfm nhiin co qu<i hay kh<1ng c6 qua" ( ll). Nha triet h9c p giao d thi:ra Long Thq (Nagatjuna) khoiing the ky th(r ITill) trong thien Quan nh<ln qua phclm cita Tnmg ョセオ l@ nghien c(nt vfln de nay m(lt cckh sau sik h_li phi'1 cljnh hoan tnan quy nhan qua. (>ng viet: "Nett nluin ('/lng w)i (jlld Pll/ln flic nluin hf dii(t Thi nluin n) ilai the' M(Jt dm, m<)t hf cllel... Nhan va qua Ia m(lt emu cl6 Ia khong dung Nhiln va qua khc'ic nhau オセゥ d@ ell) cling kh6ng dung ( 12) Long Th9 cho rfi.ng, cac hi n tuqng trong the gi6"i ket hqp voi nhau, khong gay nen day nht\.n qua, nhi\n vn qua khong cl6ng cling khong dj. Ngoru ra!til)t s6 hqc gia con セ@ quan セィ@ nhfm qua trong m6i quan gifra ttrong lai va ョセゥィ@ エセN@ Tang ( ) Ia m(lt trong bon hqc tro gioi d1a Ctnt Ma La tィセー L@ h'ic dau theo Uio Trang sau d6 tfun voi kinh Duy Ma nen da xuat gia Tang cho rfulg: "Qua khong d6ng thai voi nhan, khong do nhan rna c6 qua nhan khong bj ゥセエ@ tnroc qua, nhan kh6ng cung qmi di den thoi nay, khong bj di t, khong di den (D). Quan ni m ve ban the, the gim tuc;mg ella エセィ p@ giao eta ctugc m(lt s6 tnremg phai h9c ct6 Nha trit!t hqc Ba La mon cua An DQ Ia Xankara (Cankara) cho rang: Ban Ia tuqng chi Ia セィエ@ tuong ct6i. B カセhL@ セ ャゥセョ@ ュセQ N@ カセエL@ ャセー N@ エィセイ BL@ h ョァHNH [ 0 Trung Quae, nhilng nha tu tubng ct'ta phai Hoa Nghiem, Thien Thai va Thien tong da giru quyet van d6 nay nhtmg chua ro rang. Rieng Uio Tlr co m(lt giai dap chinh xac. 6ng n6i: Ia bim the cua vli tn_t cii. xa h(li loai ngum). N6 t6n phd bie'n, no a trong V<:tn VO ve kh6ng gian va thai gian" (14). Ttr tuang v6 ban the, v6 the' gioi tuqng Clla Tnmg, Thai TOng n6i rieng va Clta T6 n6i chung deu Ia "tfnh khflng" (khong e6 hlnh tuang, khong c6 the). Nang, Tci th(r sau Thien Trurig Quoc cling cho rclng, ban thti, Tam, co a kh&p mqi noi, n6 duqc gqi bang ten khac nhau qua each di6n cl<:il nhu tfnh kh6ng, chan nhtr, tfnh, Phi}t tfnh, chan tam, ban lai Nang n6i: "Nay thi n tri th(rc, the gioi htr khong hay hao ham tu6'ng, mi[tt tro'i, miftt trang, s6ng nui, co cay, nghoi lilnh, ngtrai dfr phap lilnh, phap dil, thien duemg dja ngyc, tat ca bitin 16'n, die nui Tu Di, th<iy a trong htr khong. Tfnh khong etta ngtrm dai cling nhtr the'''. ( 15) cai tfnh, tl_r tfnh ay con dlfq'c Nang gqi la "tfnh" tiem an a mi)i con ngtrl'1i. Cai tfnh nay c6 tfnh hat nhj. Thu(>c tfnh d6 vuc;rt len tat cii mqi mfnt thuan, doi vugt ra khoi mqi d6i dai thong thlri'mg, khong the dlmg ngon ngfr, khai m(> ta dlcq'c. Tu tubng nay cling duqc Tu Trung dien khi ong noi: tfnh khong hu cling khong ban the Ia tuy t doi, phi nhj nguyen.. Khi ban ve th gioi ttrqng, ta thay ca Tnmg, Thai TOng, Nang d6u cho rfulg cac phap (the gioi hi n tuqng, ca con ngum deu Ia hu v9ng d). Thai Tong cho dtng v9ng (tam VQng) Ia nguyen nhan lam nay sinh ra th gim hi n tuqng, do v9ng rna sinh ra tat d. Nang thl n6i: "Phrun nhiing gl co blnh tu6'ng Ja hu v9ng" (I 6). Hu Nang da khuyen m9i nglroi trtr bo het vc;mg tam gia dti ve VOi chan tfun chan thl,fc cua chfnh mlnh. "He! tluiy plu1p delt kh6ng tlwc, Kh6ng nh1 ddo cho lei tht_(c.

30 Gid s1i' coi ld cluln tlll,(c, Thi cai nhin thdy diu cluing tlwc Neil t tam minh c6 chc1n tlufc, Trit bo hu gid, urc tdm ( 17) Quan ve ban the, gi6i tuqng cua ョセゥィt@v Nam ciing nhu t h Nang Ia quan cua Thien tong noi chung. V6i quan ュセゥョ@ nhu カセケ L@ con nguoi kh6ng the th(rc duqc no kinh ciing nhu bililg con cluemg phan tfch khoa hqc v(n ttl each Ia sv phiin anh hi n tuqng. St_r t6n t<:ti Clh han the, ᄋセ H@ gi(ri ィ N tlr<;mg ーィセ A@ thliqc van cai tam ta, do エ quyct djnh nen nts ph?m anh tnremg cua chtl nghia duy tam chl'1 quar1. ng nhtr the nao thanh qua p ィセエ _@ D6i tu<;mg ella giac ng(l sc ra sao? D6 Ia mau chfit can giai quyet trong nh(m th(rc v6i tfnh each Ht th(rc chan Iy d;:to. Quan ban ci'1a Tu Trung c11i ulc<!c tn(:il SO h9c giii de C<}p den, tuy chi 0 m(\t g6c UQ nao d6. "R;in th6 Ia cai toan th6 bien, v(tt Ia nhl"mg C<li v:)t th<i co gi(ri h;_m. Ri'm thd Ia cai gtic v:)l thd c<1 hi 1 cai ョァャセョ Z@ ( I X). Nhu v:)y, m<)t m;)t thtra cai han エィセ L@ khac, cac nha llict ht)c phwmg Dong cling ra cho rnlnh nhi m vu nghi0n ct'n1 m(:it each khoa hqc カセ Q@ h;ln th0. "Nhi m err h:\n chan chfnh ella t rict hl)c li"t ph iii n<li chn ra h?m the Ia cai gl, phiti cho ngtri'ri ta quan ni m duqc no, hem nfra hlnh dung dtn!c nt'\" ( 19). Quan ni m nhfm qu:t trnng Ph:)t giao da ph in anh m<1i quan h hi n ch(rng gil"ra nhfm qua trong nh:in thl'rc cling nhtr trong ィッ [ d ng エゥセョ N@ Quan ni m nity ct'1 gia tf! tfch ctrc trong giao Ot_lc con ngtriii phr\n l1itu cl..tt tt'ri h:.mh phlic ntri trfin the). liセャnj@ yゥセエn@ Q GQ セ \IQ@ Gャセ [ ァ Qゥ Zᄋッャィセョャ Q@ d\ \QセQ@ HQRILHQZ\ILHQMQIHQセI@ Q セ TAl THAM KHAO ( l ). Tl! l'h 11 h<.ic ll:in Ci:io IH)i Ph;il!,:i:io I :--;all! \2) Ltn<c s["r );i:io V iet :\alii. Thimh hci 1 pi1ci II(, Cl1 i lvlinll- I LJ'J4. 0) Tlur van L y Tdn T>tp II. :'\hit xuiil hiin kh '" li<.ic xii luii, I (.'\) ((1) (7) (X) (LJI (ill) nl11r tr<'n. ( II >Ttr phu<fll!!!;.'i nhin llia111 c lti<'u. :'\h:t xuitl hiin van lllll" I t:t :"<il I ':1':14. nhulr 'n:. U.'i). (i(ll.[l7): l'h:ip h;\n di111 kinlt. Tlli111h l'hitl )'.i:in thitnh phfi I 16 Chi Minh I \IY2. BUI VAN THACH PHAN le Nhin doi c1i ngam l9i ta Hvong tam soi xet kiim tra long minh Lu6n lu6n gili le c6ng minh >6i nhan nhv doi voi minh hang mong Thong ngay khu6n xl! t9i long Can bang tv tvong gilia trong voi ngoai nnh ngvoi tham thiet lou dai La do tinh an bai doi nhan... TAH 5Lf. Dau Ia ngvoi 6- coi pham Chang theo ta d9o chang lam bot nhan Du rang trc;>n kiep phong tr6n Van yeu le kh6ng g6n ac gian Lo than nen phai lu n ban Giup cho trung chinh v9n toan moi yen. NGUYEN VAN THO, _... NlibNG CliA THfEN 'Byt Ia chinh giac Ph6p Ia tinh thvong Tang Ia tinh tht.ic anh dvang so i ovong" Tu6 i tho au My hay Ia Byt Day con woi trong luc ngu mo Mi woi hoi slio be tho Nhv hoo som no oon cho binh minh f)en nay con biet ngoi thien Tuo i cjoi bvoc bvoc nga mien Toy phvong Cvoi xva My day yeu thvong Cvoi nay Byt d9y xot thvong nh6n loai * * * Tho vao... tinh tht.ic chu6ng mai Tho ra... an t9o goc moi thanh nhan Tam "kh6ng" sang ch ieu kh6ng gion Moi hoy Tinh cj the gion noi nay

31 @a ixfa セ ufb Jl han cljp gan den ngay エセィ dc\n 14-4, Wi den chua Qm'in Su (Ha Nl)i) Je p ィセエ N@ M t tlnh huong hilt ng<1 khien toi si'mg sot. M(>t ll0i nrun thanh nf'r tu dlmg chrm l.r hanh lang chl1a, m( T<_tp chf Nghien c(m Ph(tt h,,>c s6 RMjA ス \Nj ra xem. Co gai chi h(rc iinh hla "Ph:)t Thfch ca sa sinh" hi)i chang trai: - >6 anh biet i1nh - tm:mg nay xuat x(r tlr d;1u'? Chang trai hiu m6 clap v(ri ve tin: - M()t em h1}c ' sinh l<'tp 12 ciing biet, chlr th Jr ョァョ [ lit hi8u tuqng ct'ta mrt'rc fxrc Hille. v DCrc In mrt'tc khai sinh セ B ゥ A@ phi"t hi u chlr th(tp ョァッ \ セエ N@ Oi gai ctau to y ccmg nhan kicn thcrc etta ch(1ng tnli. Qu<lla m(>t st.r hi6u sai dang kinh ng<_tc, tcli muon c6 vai li'ri gi<'ti thfch. Nhtmg xem ra doi trai thm1h gai lich k.ia da thoa man ve Slf hitu hict ay, ncn hf hi'mg cl<it. nhau xuf)ng san chtta leo xe may ph<'ing eli... Toi bitng khu\'lng nhln thco hq va nghi tlcn "mt"y kien thcrc xa h(li ci'ta m(1t the he". Yl1i tnl.ch nhi9m etta m(>l c(>ng tc'ic vicn hao NCPH, tc>i thiiy dn phiii n,)j ri'i dc>i net vc ch!r "V;_tn" ct'ta nha p ィセエ L@ mong g/>p phan nho git'ip de hi_lfl tre, hoi\c mc\t thicn lfn Llt") khl'>i co st_r N chli' nghia nha Ph ill. Phlt hi u chl"r "Y <.tn " ci'ta. nha thu(mg. thily trong cac kinh s<'ich Ph:Wgiao, kh;\c tnrt'rc ngt_rc tm.mg Ph;)t hi n nay, theo cac ョィセQ@ kh1,a h<}c Khiio c6: hlnh chli' ''\/an" vrin Ia m(jt loai phtt cht'i ャセ@ rfft nhi6u ャセョ@ toe di d;,lll..,da ttmg hnt truycn <'1 cac nm1c An D(l, Hy lセー L@ Ba Ttr... NguCri ta tim thciy hlnh tm:mg nay trong crc eli chi khilo cel tlr oooo - 70(){) n;1m t nn'1c o Trung Hoa; c6 the ttr th<ri Tu stla イオセ j d c/ulu Tdim gian (Hd T(iy). Anh: TlJAN IIAI (TfXVN),., em lhtty, cac hq h _lc sung hai thfin mat tr(ri th:in Ll'ra... sau Lto elfin dfin hicn thanh m('t phlt hi n tuc_mg tn.mg cho Slf may mfm t()t l(mh. oc n khi Phf1t giao i'1 th(1i ky htmg thjnh, phtt hi u cl'i nity dtrl.1c kh.i.c 1 nr(1c ngt_rc ttr<_mg. エセィp@ Th(ch Ca. Then truycn thuyct An D('l cd, pham Ia nhfmg Thanh vtrong chuy6n phap lucm cai t1i the gil1i d6u c6 Rセ@ ttr,mg tot. Ph:)t thfch Ca Ia tnl)l Thanh Vuon g, cho ncn cling c6 32 ttrt'mg t6t. Dicu nity eta ghi trong kinh "Kim nrang hill n/1(/''. Kinh "Tnrr'mx o llllm" thl d6 ttr,'mg 161 thcr 16 ョセ tnr(1c ng.t_rc ct'ta Ph:)L Kinh BQjセ fill gic/ IIi Cllll lit StY (/1/IW;l" n6i d,! Ia tm'mg trit th(r 80 ci'ta The Ttm Thfch Ca ntun a tnr(tc ngt_rc... Sau khi Ph<)t g.iao lruy6n オセゥィ@ lmjng tti"t nay vao Trung Hoa, Str T<"i Oru Ma - La - va Su t Huyen Trang (Trung 0 THE HINH '' Hoa) Ia nhlmg Dai t Str va Q セ Q@ nhlrng nha dich Ian cteu <.ljch thfmh chfr "Dtrc", v'ji y nghla nhan m<.mh cong d(rc vc> dmg Ian lao etta Dt'rc Phftt Thfch Ca, nhtm!.! each dich r1y thfly th(1t ィ ョァイオ Den thlri Bi\c Nguy, H,'>a thtrl.mg Lmt Chi Rr1 De khi djch 'Titcip dfu kinh AQ セ O ョ B@ eta djch thimh chii Bv\ セョ BN@ Nam 695 (elm nha Du0ng) Yo T<ic Thien NO' Hoang duy nh{\t vang ticng ml)t th''li elta Trung Quoc, da djch phi\n ftm va phfin nghia 111(11 dich minh h;_tch, ha quyct djnh dqc Ia chfr "V セ QB@ thco nhtr am ci'ta Hn<'t thw,mg Ltnt Chi Ro DIS, v<'ri y ngh1a "Nui h9"p cria c cif flr<yng v Dtrc - T6i1g h{jl' c1io muc)n Fein dtrc /(}f lclnh". Can c(r van con!.! ttinh nghicn ct'nt etta Ticn Quang Diio Doc o tnrt'mg. d<_ti h1_1c Quelc Si Quan Hn R<in) th1 cho" B ュセ vb@vein khcmg phd.i la chfr

32 31 vi t, bdt dau tu th ley thu 6 trttac cong nguyen mm duqc dung trong kinh p ィセエ N@ D n th k)i thil nhat sau cong nguyen ddi ten la Svastiko, von la tuang hlnh xoay 6c rum long dau con L セャオ n thanh l6ng ngl!c CUa than TY- Thap- Noa, sau d6 trb thanh mqt trong 16 tudng t6t, r6i セ Q@ thanh mqt trong 32 tttong tot. T6m Q chl'r 'V セュ B@ d6u cltmg de tuqng tnmg tri tu va long tu bi v6 cua Due p ィセエ N@ Con phtt chft B t D<mg hi u etta ten tr!tm Phat xft Hitler mm xuat ョセゥィ@ tu (khi Hitler ョセィョ@ ch(rc Quae tnrbng). Phtt オセゥィ@ do cling bat ngu6n tu xa xua, von Ia mqt ォゥ trang tri trong van h<;>c cd Troia (do m t ngubi D(tc dao duqc b Thd Nhi Ky nam 1813). C6 ke ring: m t Ian Hitler viet thtr tay (viet ngoay) nhien viet hai chl'r SS giao nhau thanh hlnh chft B t ョァッセ B@ Hitler dm thay ky nay c6 mqt y nghia thtin bf kh6 tii, nen sau khi len niim chfnh アオケセョ L@ y quyet djnh lily ky hi<;u nay lam phu Qu6c ky ci'ta Dtrc Qu6c xa, voi y djnh bieu ttrqng cho s(rc m;:tnh Mu tranh d c t[u - tan セャッ L@ n6 Ia viet tfl.t t!r "Schutzstaffetl" chi quan d')i D(rc Qu6c xa. Ca dta D(rc Qu6c xa mau eta, tam Ia hlnh chft Bt ョァッセ B@ - mfiu cten (mau chet ch6c) trong mang tron mau tdng. Dtrai ョセ\ tan \ セ o@ nay, trong l1':\i chien the gi6i!fin th(r hai do Hitler gay ra, dii. lam ュ [ 53 tri u ngum the gi6i, t6n that ve cua ccii t6i 4000 ty dola, Y Ia ten Phat xft tan bao nhat trong lich sl:r chien tranh nhftn N セッャ@ Dung Ia nhftn nao qua ay, Y da ph<'u tv sat tnroc khi H6ng qufm Lien Xo tien vito gi<'ti ph6ng Berlin ( ). v m hai phtt n6i tren dii. c6 nhii'ng cu c tranh khi em. diu, lt'ic kh6ng nhy nhang, d;;tl da s6 cho ding chii "Vc;m" nha p sang ben ph:li theo chieu kim d6ng h6 la dung. Theo Bt lam am nghia" 21 va kinh "Hoan Nghiem" thl c6 t6i 17 ch6 n6i hlnh chii "V c;m" sang ben ph<li co ngtrbi noi ky chft Bt ngoi;ic" cua Hitler Mn tnii nguqc chi u kim d6ng h6, hon niia chl'r Bt ョァッセ B@ ci'ta Hitler hlnh g6c nghieng, chii Bv セ B@ nha p hinh gac vu6ng... Nhtmg trong cu6n "Da-na-ni ーャセエ@ kinh" quyen th(r 10, c6 in ttrqng "Ma-LQ'i chi thien" tay cam qtt':\t ve hlnh chii Bv セ B@ セッァョ@sang trai; con c6 hlnh chft 'V chan Duqc Su b chita Duqc Su Nai Luong エセィnH@Ban) cling ben tnii, nhtmg cac hlnh ve phfin }On ャ \ セゥ@ ョァッセc@ ve ben phai (C<lc hlnh ve tren hr<;mg Phat 6 Vi?t nhu dinh cua Tie'n si Quang Dao D6c Hn Ban). Den day ta c6 the ke't hai phu rilt khac nhau ve nqi dung y nghia, ve kh6ng gian lful thai gian, c6 phan khac ve hinh thuc, mfiu ウセ N@ co khang d!nh - ac r5 rang. Mong cac tin do p ghio va cac tre t6i cl:ra p luu tam tranh st,r lrun Ian dang tie'c. Chii v c;m bieu tuqng v f!n dti'c ldnh" Xa xlla Ph(it An da htu danh Hit-le co xi quan tim bf!o Thi n-ck, Bt;tt-Ma kjuk ro rdnh Ghl chu: Biii viet c6 tham khdo cac tu li u: - Afmanaclt nln7ng ncn vdn minh the' gi&i. Nlu1xuat'bdn VH-IT Htl N9i / Ph(lt Jwc qug.n nghi - VT Tlrich T11dnh Nglliem. Phdn vi n NCPH-VN - Giao lu)i PluJ.t giao Vi t Nam nhii xuar bdn Htl Nqi Hoi vd clap Nghi fl phong fj.lc dan Nセゥ nlrd xuat bdn VH-IT. Nam emu r---=----' ,...: ve ben phru va TitAN ANH THUA. N セッィ@ エセィp@ オセゥィ@ セAQ@ エセャョL@ ァュセイエA@ dung mau nau mfiu vang - mau tir bi). Nhtr hlnh chii 'Van" nha da s6 sang ben phru ca c6 ch6 ngoi)c sang tn1i, phill chang cling khong nen c6 chap, rna phji van cot loi v6i y nghia chung nhat Ia "St;f d<)ng vo C/.ia Ph{il b,rc, keo di1i vo lum t6i hon p/11((11/g, mj r<)ng vo n.lng luon luon khong ngtrng t.e' cluing sinh v6...". Theo Mai chua cong tinh t9i In len troi hoang hen H6n ta nhu ngung l9i ChO Tam gioa tr6n ai.. -Ttl TWH KHUC -, 1\h.ii xanh d6 bong len chua セ tinh ty b6 bua vao non Tr p trung b9c da chon von Thang Chuong chuo nhu the van con vang ngan... Khoi huong dc;>ng l9i thong nom セ bot g p duyen th6m trong em. Mo von vach da d!u em To nghe tieng gc;>i trai tim ty tinh Rftm thang rieng 1998

33 32 Con dttdng trd thien nhien va ddi s6ng qua cac bai ke trong ュゥセュA@"'!jm!!l!P ᄋセュ Z C1 NGUYEN Hiiu SON T rong Mt(V dic>'u liim dtic,.<; ml}li/l(ti dai l'l'in lu;jc, Giao str d Thai Mai dii nh<1n cac n(li dung "tlnh cam ltr hao, tin ttn\ng, vui VC vii tkh ct.rc", "tu lhc1 da c<inh cho lhcr bay b<'ing", coi tho thicn thi'ri Ly - Triln thu(\c "Chit nghia tnr tlnh t(jn giao", "dm ht'mg <lao h<_,c", "llnh dm thicn nhicn nlnr m(1t ngu<in v(j ャセョ B@ (I)... Khi phac hm.t van hc.jc elm Ly mi'1 d<'iu nhtmg truycn th<lng 16n ci'ta d<'mg van hc,x; viet dan t(lc, Gi;lo str Dinh Gia Khanh ding el:).c nhan m <.mh '11l'in lu;c Tltie'n long dt:'ri Ly v6i tlzi<1n nhihl I'll COil ng/((ti" (2) dfty Ia ten ffi(lt de ffi\,ic dclng thai cling dtrqc hi0u nhtr xac ャセ Q m(lt dong chay chit hnt cita van hc:x; elm Ly. CO noi, ben cac tnmg vc tfnh thuyct giao, hi n giao ly, tjict ly ve h;'m エィセ L@ con UlCOllg sinh ltr, giii.i tho;\( V.V cac thicn SlC cli'ri Ly clii h(x; I<) ticng ll<li Ufi" tlnh qua chfnh nhtmg v{m they k htrcl'ng ve thicn nhicn va tl(,i s6ng con ngtri"ti. O! phi1n kh;lc hi 1 ltrong Jcii so v<l'i d<'mg thcr thu: in nty IJiet ly p ィ gi;lo, nhicu thicn str da hity tl1 quan ni m tu cht'ntg va gi<ti Ihnat chicu L'mg qua die biciu ttrqng, h(nh anh ella thicn nhicn Vll dc'j'i scing Cbllll sinh. don cir nhtn1g <.:fill kct trong hili thcr - k dta str B;\o Giam (?-1173):... Nh<in ddc ma ni lw_\'t;it diful.\'. Chi nlur thic 1 n tlure np, hi/u kim ri. (Thau le huyen vi trilllg ngc_1<.: セ Z ャョァ L@ La dtrrmg hi n gili'a tr<'n xanh) (Nguyen t><'ing Chi djch).:. N lltr(rc nlllill Y<'i' tlurc 111 fllllin hi(;f. Linh thtt(rng fj/ui.wr Il ia m(>t y<;ll. (VI ngtri'1i hi.iu le khtmg phim hict, Nui phtt mfiy chicu c;iy <..:<'1 tmn) (J)ao Phmmg Blnh dich) V& each tn\ lm httng nhtmg d1tt thn uc1i in u::un hlnh lh(rc c()ng an, w Vi en Chicu ( ) co UlC< fc nhfrng hlnh imh thien nhicn my 1, g<_ri dun va nhl"n;g <llrong net Ia dnh chan thvc, ng<r nhtr chfnh cu(x; srlng ngtroi dan lang que:. Ly h(lfning dtf<fllg nit'. Chi ddu tlu.w khi oanh. (Tri:mg dtrn'ng den die vang dtn'ti gi;)u, Xuan am ve oanh nau u;lu d111h) - Giol: lnr<nzg Illy plzong xuyhz true dao, $(1!1 nlwm &5-i nguyft qua Minzg lai. (Xuycn true, coi theo gio t<ji, Ytrc.ll be) nrang, nui d<? trang sang) N nluin lur/mg ngtmg l(lp. Mtin.19a liin volwan. (Mcyt ngtroi quay vao ttrang, Cii nha ngt"1i uring nrc_ru su6ng vui gl) I M11g lai lw/ tnre ng du win kinh. Kluilz tr"rc tlm5 1ihn ngoq tnic sang (Htrng len xach \ dtrong que, Mc'li 1:1 1 hu6ng rem kh0nh chong tre)... セオhH@ Thu- Bang Thanh djch) h nhtr nhtmg cau l.ra lm etta str Trf Bao (?- 1190) v6i lhay {);_to Hu (? ): H<il 11hci11 phong qu_\'c>i1 plui l'tint<jn, Tranh kit>l1thanh 1hih1 tl111. (Chfmg nhil gi6 cu6n may l<.mh, Nao lh<ly tr!-ri thu vc:tn x;mh). - Tlt r, Q tlurc miin thi<'11 hq. Tri ci1:1 Jl(/ng ky nluin. 7 (Qucn bict khf r thicn ィセ N@ Tri am uwrc mfiy ngum). (Ngo f>t'rc Tho - Nguyen Thi y Nga dich) c1 clay, hai cau thcl t.rcn thuc)c d(mg mc:tch cam quan "thicn nhicn Ph!it", tlm vc thicn nhicn, hi1a eiii.i v<'ri thicn nhic:n tinh vlnh ィセョァ L@ vt1 thlty vtl (3). Ya phiii chiing h<'1i cac nha Sl( XlCa lhtr<'rng tn,t trl noi nui c16i, lang xa x6m v{mg ncn hc_l de hoa h<:yfj vm thien nhicn, coi thicn nhicn nhtr mc)l phtrong th(rc gi<ii thoat. Vwmg nhicn, nhtmg vi\n thn de vinh, Ia canh thicn nhicn dwa phiii dii phung phli, song chfnh vi<;<.: xua l hi n <.:<tc hlnh iinh, hiciu ltrc_mg thicn nhicn nhtr li\ ciic tfn hi u thftm my ua cho th;ly lam hf>n c:lc thicn SlC thi nhflll uii hwl'ng VC thicn nhicn thanh ウセ ィ L@ u<lng thm g<lp phfin h<!a gi<ii de n<)i dung gi;lo ly vcin quy ph<.lm, khc1 khar.. m khiic, c<l thci n<li day cling 1;, ycu du kh;lch qu;m ella ngh lhu;}l thi <.:a, khi hiin thfm c;k t;k gi<i thicn str da c(, y th(rc v;in dung hlnh th(rc trfr llnh, lrii Vflll vfin vein giau ftm ui u, hlnh?tnh, dm Xlk. Dac Lli0m nity I he hi n kh<i ni tjua nhicu <.:au tho b nhicu hiti tho d 1a d e th icn str khiic nlnr t Lao, Qwi.ng Tti,

34 33 H1,1Ilb, Tnremg Nguyen, d Hl_Ulh, OJ.an Khong v.v... Ngoai xu the' tu chtmg, giai thoat bang tam tm. huang thien nhien, long thanh than hoa hqp voi n'mg su6i, co nl)i mll.y ngan, trang thrum gi6 mat, m t tieng chirn ban mai, m t huong cue mtta thu, m t sic hoa no sam..., thl chfnh eac su 11_li d<_\o ngay trong cu c s6ng thtrong ngay, an nhien trong nhung cong vi c tht1emg ngay. Ve hlnh th(rc, dieu nay c6 ve nhtr trai nguqc song JcY tht.rc li_li dmg chung to cai tam giai thoat d6 da khttc ーィセエ L@ カエイセ Q@ len mqi sa tri chtrong, lam chu dtrqc thfin tam va hoan canh. C6 le dln pbai Ifmg lqc, chlm sfiu vao trong trvc giac m6i c6 the hieu clm;c dlu chuy n tfun su hc;>c d<_lo gifra tro Long Dam va sll' thliy Tnr/mg kio Dqo Tin ( , dm Tuy D1rimg, Trung Quo( ): "Hoi chita giac ng. Long Dam tlutinzg clui'u tn_(c bhz Dqo Tin tlzie'n su. mong d1l(fc truye'n セ QP@ Thiln. Ni'im nc'ty sang nam kluk klz6ng thcty t!ziln Slf bdo ban gi cd. M 1 116m kh6ng chit duc:rc mra, Long Diun fuji: 'T,:r lou COil theo thfiy dl hqc ma tluiy clura he' chi bay c/w co11 m t clult tam ケ nao lzet Ia tqi lam sao. Con xin tlzay tlurmzg con". D(_lo Tfn n6i: ''Tu khi ngtrai vao tu den nay ching c6 luc nao Ia. ta khong chi bay tfun yeu cho ngtroi. Khi nguo'i dem tach tra t6i, ta tml.ln tach tra; khi nguai dem main com len, ta do t;\y mfun com; khi nguai nghieng m1nh chao ta, ta cling cui dau, nhu the ti_li sao li_\i n6i rrtng ta kh6ng he chl bay cho ngucri?". Long Dam cluic cling d(t nlujn tlzct'y, SOli COli n6i nay oia Dqo Tin. Sl/ uong phi ala bao nhieu ngtly tha11g d(i tr6i qua. n Long Dam bier solzg trong tirng plult giay tlzi Long >elm dct ti<>{, kh6ng biel bao nhiht 10 Thi/n dqo 11'r Sl( plu.t Clia minlz" (4). 0\ch dan セ o@ h()c VlT<;If qua ben b<.) giac ng(\ ォゥセ u@ nay cling thi\y c6 a truy 11 Thien Sll' KMng L (?-1119): "M6t hom de tti delz tlura v6i s!.l: - D 11i: tir kizi del1 ddy dura Q Hoa tlur(fng chi giao tam yei1.. Nay c6 bai kf xin Hoa Tlul(fng... S1t xem xong n6i: - N gl(c'ti. dem kinh delz, Ia nlujn, dem mrcrc del1, ta u6/zg, sao bdo Ia kh6ng truye/1 tiim ye/1.? N6i doqn s11 ha hd czti'li vang". U;i nlu.t r1 tieit truyfn Thie'n s1l Tjnh Kh6ng (?- 1170): "C6 m 1 tlu1y tang lu)i: - Tri エオセ [@ c1ia Hoa th(it dcjc sdc ky lq, sao klu5ng cho cac d 11i' c1lng biet? - NgrtcYi tlzo'i 1/ra, ta Lam gqo, ng1tm xin iin, ta LOy bat. Ai piii.j bqc ng1tai? Thiiy tiing d'y bhz tinlz ng "... Tuy nhien, con duong th(rc giai thoat, ng(> ッセャ \@ nay CO VC dctn gian mary doi hoi S\! linh h('li cao sieu, tinh te, vtr<;rt qua 1mrmg btrac phtt dinb ci'1a phtt d!nh. D6 Ia tam thlrc B sang huu", th1fy "m t cay rung cua rieng ta" (5), tmy cai ban :"thu hai" te vi sau qua nhii'ng hi n tm;mg, hlnh the be ngoai: "Khi toi chua hqc thien thl toi chl th:ly song Ia s6ng, nui Ia nui. Khi t6i hqc thien thl t6i thffy song kh6ng phii Ia s6ng, nui kh6ng phai Ia nui. Bay gio toi hqc r6i thl t6i th:ly s6ng Ia s6ng, va nui Ia nui" (6). Trang Thiln uyintfjp anh, c6 kh6ng ft eac nha su nhu v Chieu ( ), Tnrimg Nguyen ( ), Thanh b (?-686), Chan Kh6ng ( )... c6 nhii'ng lbi d6i dap, c6ng an, cl\u tho, bai tho - k glln gi6ng nhu tho ta canh, de セ N@ canh chua, dien ta c6ng vi <; dbi thuang. Dieu nay khien cho eac cl\u tho, bi\i tho giam dang t6i da eac ttr ngu, ngu nhi\ p ィセエ N@ Dan cu mi?t bi\i tho - k cua thien su Tnrang Nguyen ma eac so<_lll gia Tho van Ly Tr1ln them emu de ra't sat hqp Ia Quy thanh clruimg (ve nui xanh). Vi en!ui'u bao t1t quy tlzanh chuimg, T{t co thanh hieir m t khd 111(/ng. Xuiin lai oanh clruyin bach hoa tham, Thu chi cue kiwi m 1 m6 d(;mg. セbH@ thanb sau xa kh6 luc;mg tlnh, mum nhu khl vtrc;m IAn ngi'ln xanh. Xuftn sang, sanh h6t, boa dua thfun) エセィ t@ tm diu hiu, cue mqt ci'lnh) {Ph;;tm Tu Chau djch) (7) OS nhrrng khi bai tho 1(_\i nhu IOi g9i, huang dfin gi6i ャオセエ L@ nghieng ve cai nhln セ P@ due,. giup cho mon d va ca gi6i p tit chung sinh de hieu, de nm, de thlfc hrum thea. Vi the, bai tho - mang tlnh thuyet gi:l.o rat ro rang, chfmg h<_lll m(>t bai cua su Trf Bao (?-I 1 90): B6 tai tlf tai tri chi uk, [/ tha tz't tlut bat.xdm due. Thdo di p bd't dil nga bat thu, Bcit tuong tha vfjt due nlut ngqc. Bo' tat t{t the plzumzg th tuc, Nhu/u1 tha the kluii. tham due. U tha the thie'p tha sci h. An nhdn t{t tam khoi tam klzuc. ョセエゥtH@ t.1i tri t\1c cho tham Dung lo tranh ッ \ セ M エ N@ gang lam tu bi Kh6ng cho, ng<;>n co 11\:'y chi? Tam long nhu ngc;x; mo gi cua ai! v q f11)nh rieng du Him r6i, COn toan mo uac vq ai lam gl? Vq ai. ke :ty yeu vi, No nao sinh bt,mg bat nghl, ta gian) (Hoang u. Do Van Hy djch) Xem the thl dmg cac tu ngu nha p chl con chit "B6 tat" nhu m(>t m()i lien cbung nmt, vtra djnh huang vtra kiem soat tu each dao due con nguoi theo tinh than N p giao, c0n 1<_\.i rn\ng sau d6 Ia nhii'ng khfa cl_ulh ly doi thuang, nhii'ng phuang nhlln each

35 @wqmセ M xa h6i nh11 h! "chi!uc", "tri ttlc", "bfit thi'1", "dt'rc nhtr ngqc;'... d nay co v6i clunh n(>i <.lung cac giao ャオセエ N@ dieu ャオセエ L@ dieu Q セ N@ ran gi6i, mtm d6 ct'r thea d6 tni\ tu ャセー L@ thl;j'c hi\nh, "r セ P Vi\ t11 h;_mh theo gi6i m«?t each thanh nhat - kieu n.jm ng110i nmp m6n nha chi1a bling each hqc vi\ hi\nh thea giao khoa CCI sb Ti lli nlzqt di_lllg tlzier ケ ャセ N@ Sa di lugt nglzi yeu lif(yc.... Nhl.n ョィセ Q@ m(lt c;\ch khai quat, v6i y nghja Ia nhfmg tac phlbn エィオセエ L@ c<k bai tha - tim den vm thien nh..ien chinh Ia nftm trong m(lt quy chung cua my ィ \ セ cz@ ''Trnng cclnh song Ctla th..ien nhien, COil ngtrai tim thay tn<)t ycu to gl do rna tlnh huong gan gui v6i mlnh vi\ khicn mlnh xuc d(lllg. Do My nhfmg ht'rc tranh ve thicn nh.ien tnmg hao gio cling dcu thilm sau tlnh cam c\1a con ngum" (8). m khac, dtrbng nhtr c6 m(lt IUO'ng dctng nao d6 trong dun quan ve th..ien nh..ien gifra lo<_li tieu thien su va lo<_li dm cac vj phtrollg Tay, nhu AJa.Gurevfch ilii xac dinh: "Tuy nh..ien, qua m(>t lo;:tt nhfmg dai cac vj thanh va si'r bien nien thl thfiy ro Ia con ng11m c6 kha nang chiem ngtrang ve dyp ci1a cay vi\ IiOJg, tlm thfiy sv khufiy khoa trong dum thu th..ien nhien" (9). Nhtr the, chinh cac thien s11 cfing tlm th;\y "sl! khuay kh()a trong canh thu thien nhien", tlm thfly niem an i'1i, th<mh tinh, "giiti thoat". Do Ia st.r gii i thnat Clla XUC cam thiim my, ella ve dt;p thicn nhicn; vi\ rut cui)c, n6 vim ct'r thfim vao tho ca, ngh thu(tt - nhfmg bai tho - k. D6ng thm, d(i cling Ia m(>t phwmg di9n etta dm sting con ngtri'ri, ci'w phtlm chat nh ;1n van. Mii- r(mg h011 nfra, m(>t ph;ln ltr<)llg cac hai tha - da tai dm!<.: cam xuc trfr tinh, chuy6n tai dtrqc cai nh'in 0<_1.0 dlrc vn dfli net hong Oclllg khfa Ci,lllh dm thuong, lam thay dr'ii dang ca hlnh tht'rc ng6n ttr ngh エィオセエ N@ Dieu nay cang cht'mg t(\ mtli quan che gifra dl'ri s<ing tfun linh vi\. cu(lc sr-ing t<_1.i ma chfnh con cltri'rng tn'r V(Yi thien nhicn va dai sting elta cac thic!n SH Ia mr)t minh cht'mg ro net. ( I) D<.mg l11ai Mai: Mli.\ dil'i' rtim ddr rmng kill ci(ic l(li \'lt/1 ii{>c Clla fll()f 1/uii d(/i. T('f> chi Vtin h('c. so ; tr (2) Dinh Gia K h:i nll: m セ \'tin h(jc Thic'i11nng drri L.v vrii tllien nhien wl con ngrri!i, tmng scicli l'cln llec \li 1 Nam (l"hc'jcj X m'ra tmu the' t.-; セ G i ャ IN@ Nxh Gifto d\1c, H. 1997; tr (3) X<!lll n lliht San: Vfnh \' lin yen w rtui. m?i,.f' tilien nhien f'h(it vd "coi wi ttim". Ngllien ni'u Ph(it h(ic, s ; tr (4) (5) (6) Nhiil i ャセョィ Z@ Ne'o wlo tili/n h(>c. La B6i XU<i.t hiin. Siti C.!On, 1974; tr ; セ W[@ 135. (7) Thal'l'in L.V- Tran, l. Nxb KHXH, H tr (H) Ult'l-rcp: Nhirng ph(ltll tni m_\; h(jc ca hdn. Tnrcrng D<.ti h<:jc T6ng hcjp Ha n xui(llx\n, 1974; tr (9) A. Ja Gi<!revich: Cac ph(ltlllni l'lln /uia!rung cti'. l'\xh (li:iu [ セ セ L@ H, 1996, tl 67. NHA PHAT V61 0 Hlfu L<;)l エ \ エセエ L@ セイエᄋQ@ セ@ エ \ セョィ@ Phtr<.mg thu6c nha ph:)t. Khi con the, clt'rc Thfch Ca van mang than t(r nhu chung ta, Ngai cling kh<lng tn1nh t khoi b nh dau 6m. Trong Hmg Chi B kinh c IV va Ttrong Uflg IV c6 chep : "... Ngiti cling lfun nhtr cac tir cua Ngiti. Bay gio Ngai ye;u du Ton gia Otda n6i h.ti phap That giac chi cho Ngai nghe. PM.p hy sinh kh.oi va Ngai lanh b nh ngay". Trong su6t 49 nam tren d11emg van clu hoa ct<), khi tu6i da cao ctt'rc cling hi nhtrc mbi than the, ctcn n6i phai ngtmg n6i gifra thai thuyet phap va nho T<)n gia Xa - l<ji - Phflt noi ticp, d6 Ngai ltmg xu6ng nghi chr\ Do da trting can lanh doi,!riii vo ltrryng k.icp tu hanh nen due eta di!su chinh va hmi giai cho chfnh rfft d<m gifm va nhanh chong. Va dt'rc p cling mu6n die tnrbng ti'r daa Nhu Lai cling nhtr カセケ N@ Dieu thcr ttr trong phap TL'r Y Ia ran nhik cac Ty kheo Ia suot ctoi chi tlw,rc di:mg thu6c htr - d6 Ia nhfmg thu6c re エゥセョN@ bau che h_ti drm giiin nhtmg vfin chua lanh dtf<jc セョィL@ tuy lac clt.mg Ctla no rat ィセュN@ セQケ L@ [ エゥセョL@ エセ@ Q セQ@ セッ@ セョィN@ Dt'rc can b nh trfim kha chinh l i1 tam cl(.>c tham - sfm - si, cho ncn nhfi'ng vi c nho khac ci1a ricng mlnh nhu 6m dau h nh thl kh.c>ng qua hao phf ti<in ci'ta. Sfun, nhung, que, pht.t han Ia thu6c quy r6i the con nhiing thuoc re bao che d<m gian nhtr Lltrc chi bay thl c6 quy khong? K.inh Hoa Nghiem c6 cau: "Yo cltrqc" - c6 nghla : Khong gl chang Ia thuoc d". Dung Y(ly: Mieng com cho kc d6i, mr6'c v6i ke khat, manh al' V<li kc 6 tran cha Ia Iinh dtr<:tc d6 sao! Cho ltc'n m<)l IOi n6i ma gicu thoat cllf(,1c b nh thl h?m cling thu6c guy r6i. M; c cli:t trong Y ct'1a nha thuoc c6 nh<k tcli 6 di6u hf\t trj trong chfra c!fiu t I< c c

36 セQッ@ ケセカ セオ@ セョィ@ カセケ N@ ュセィー@ ョセィョ@ セョィ@ カセケL@ ゥセオ@ エセQ@ Qセ L@ セュァ@ セュァ@ ィセュ@ ゥセオ N エ ョB@ ョィセエL@ ャセュァ@ セョ@ tien, quan tn;mg nmt ne'u ngtrai vi tru kh6ng m(>t thu6c quy nao c6 chua duqc. D6 la" "Ngubi kieu cang, can do kh6ng g1 ly quy nguang Ia dieu tien trong phap chua Nhfrng vi thuoc quy S.:'\ch N i Kinh ci'1a Hoang De lm m(>t tac y hqc dau tien ci'1a Trung Qu6c, duqc ghi Ht cu6n s<kh y hqc ra dm sam nhfit the gioi, dich day tren b6n ngrun sau tram nil.m. N(>i Kinh viet : II Tti tat can ky bin" - c6 ngh1a tti g6c. Cfing theo N(>i - kinh, thl : "Tram b nh g6c b tam... ". hl'r tam trong y hqc Ia qua tim, thu(>c chat hl'nt hlnh. du tren phucmg di n ng6n thl n6 cling c6 m(>t s6 tucmg d6ng, tieu cho chu Hun (v6 hlnh tuang) trong hqc, ma dful gian thui'mg gc;>i Ia long - tam long. Tam - trong y phucmg Dong ch(ra thfin minh. chi' bien hoa, Hi. chan nrang cl'1a nguyen ducmg, nguyen khf ket chi' cl'1a than thci s6ng. Than co tieng (ten gqi) rna khong co hlnh tuang (vo hlnh). Cho nen "Nhl'mg vj thu6c mang tfnh " dum day deu c6 nhl'mg tac nhu: Khai tam, duang tam... Gia tien nhl'mg vj thu6c nay I<:U r1ft re - n6 la lo:;ti "thu6c hi'1 Ian" neu dem so gia tien voi nhl"mg nhu sam, nhung... Nhtmg t<k ci'1a n6 khong phfu Ia, ma nhitu khi khien ta ph<ti nhi6n v6 st.r ky di?u mau ch6ng; ky hfft kha tu nghj".!\- BlJ De' : Rl) phan dl'mg. Ht ci'w cay b6 cte c6 ten gqi Ht An - t(rc - lwmg (cay b6 cte nay con gqi Ia h6 de tdng hay canh ki6n tring - chu y: tninh nhrun vm cay h6 de thuemg tr6ng b cac chi'1a ). cay c6 mau vang tharn mi'1i va ni. Vj n6 hai cay, ding. T<k : An than (an la yeu; t(rc Ia nghi; htnmg Ut mi'li tham) - Vi mi'1i thctm cl'1a nht.ra cay Hun cho rna quy phili yen khong yuay roi ngtro'i. ft tien kh6ng c6 vang h<:ic cleo ky gio thl di'tng rui viii thtra cho an - nrc - htrcmg vao rna deo. Neu bj ho hay viem khi quin thj pha nht.ra thanh xi-ro rna u6ng dan. Chfra vet!huang ngoai cia thl ngam voi c6n 90o hay nrqu 45 rna hoi. NguO:i gia bj ho, gi6, hoi_ic kh6 tho thl mru nhtra vm ft mroc rna u6ng dan. B- Quan lim : la qua c1ly Man kinh, m9c hoang b dqc cac bo bien, nhat Ut cac tinh Thanh Hoa, Ngh Tinh. Qua Quan Am hlnh diu mau na.u den, x6p nhy, nho hem ngo. Khi dung c(r nguyen d. tai (de qua) mau trang d\)c. d chua chtmg nhuc dau, thien dau th6ng, hoa mit, dau nhuc trong mit : sic rna u6ng thay nuoc. Neu th1fy ュセ GZ@ miii t6i tam (dan gian thuemg g9i la b! quy danh) thl sic Hiy nuac, vtra u6ng vtra rita bfu1g nu<jc nay. Ngu hay me man, khong yen giifc thl cho hqt quan Am vao tui vru thua Hun g6i dau khi ngu. Tre nho hay mlnh, luc ngu cilng lam each nay Iii khoi... C- Ttc Bi: Con gqi ャ d bi hay Mai hoa bang phl n. Theo duqc tfnh thl Tu bi c6 tac d\}ng th6ng dru khieu, tan uilt hoa, chua ho Iau ngay, cam ォィセオ L@ day b1,1ng. B(> phl)n dung lam thu6c la hi. cil.y. Tu bi (dung kh6 hay tuai deu duqc). Tu lau dai ) ct6ng y vful dung Ttr hi de lam thu6c. x6ng ra m6 h6i trong cam cum r1ft hi u qua... D. B<' - Ia- ュセャ AZ@ D6 la Mft. Ngum an D va Trung Qu6c di_it ten nhtr bbi IQi fch cua cay nay dem den cho ngtrbi ngheo b vllng D6ng - N am - a ( Am p : Paramita la b M ャ M ュセエ L@ nrc Denbo ben kia ). Sclch Nam duqc than hi u cua Tu Tinh viet : " Ba-la- vi ng9t khi tharn, kh6ng d(>c. Tac エ [ cru khat (khoi khat nuoc), fch khi, giru say rliqu. An mft thl nhy minh, no エ [ セョァ L@ dyp sic ュセエ BN@ Thvc ra thl toan c1ly mft deu dung lam thu6c ca: than g6 la mft tuai dem mru vao nuoc hay sac mroc u6ng thl an thllil. Huyet ap cao hay nhl'mg tnremg hqp hi co quip, do dun gi6 thi u6ng mroc sic la mft tuai. Day bt,mg thl an vai ba chfn thl khoi ngay. C6ng hi u nhtr than... : I E. Sen : Sen, hoa sen la bieu tuqng cua cru dyp!rang nghiem, kh6ng nha ca. ve hlnh thuc lful tinh than c6 tfnh ch1ft thieng lieng trong p giao. Hoa Sen con gin b6 p : Bay huoc eli tren hoa sen khi vtra Dan sinh ci'1a due Tu ーィセ QN@ Hoa sen con giin b6 "toa sen p ngg" va p ni m hoa : Tay crun m(>t cloa sen dua len cao qua vai duqc tnmg m(>t c6ng an: Phat truyen tam an cho Ca - Diep va phong lam sa td. Sen dtrqc coi la nai sinh ra cac d giac. Trong ngh hlnh p giao ttr hlc エセィ p@ Thich Ca v 6 du Niet Ban cho den khoing clau C6ng Nguyen - Su6t khoang tren

37 pィセエl@ ッセエ セケ@ jッ セョィ@ H セー@ セ@ セ@ s\ セ ィセエケ@ ャッセ I@ du6i 500 nam d6 giao chi cho phep hlnh hoa sen de bieu cho chu khong cho theo tuang con ngum nhu bay gia. Thea cac nha khoa hqc thl Sen c6 tren tnii da"t tu gan l 00 tri u nam ve tnr6'c va n6 c6 m t sue song ben hi va manh li t. 0 ban ngtri'ri ta da dem tr6ng nhiing sen ct'la han nam tnroc - khi nguoi ta tim duqc trong C(lc ng6i m c6 a Ai "Nhiing sen nay da nay mfim vii. m9c k.hoe.. Dieu dang n6i Hi toan cay Sen da tir Iau duqc y hqc c6ng Ia m t dtrqc d c dao rna "kh6ng m t thao duqc nao c6 the sanh Jqp" nhat Ia chfra nhfmg thu c tam v1 tam cht ve than kinh. sen (g9i H\ qua thl dung han) vi c6 d. vo c(mg?1 ngoii..i, lien nht. c sen) va tfun sen. Toan h<) gqi la Thach lien tlr. Gia r6i sac nlfljc u6ng hay tan t ay v&i ong r6i xay kho dtmg elfin. ' Tac dt_lng : Bd Uun, chl'ra ly cam khfiu {khong n6i dtrqc ), suy nhuc:rc thfin kinh, gay r6c. Ngtrm cao tu6i' nhflt Ia cac Cl,l Hoa thm:mg, Thtrt.mg tnrang duo'ng th:'ln tam khong gl hilng sen de cang lau nam dtng tot; lay lien (thit sen) d6 chfn btmg cho g6m r6i phni kh6 no, tan mjn Mng chay g6, coi da ( ho:)c, coi gom). B t vicn V<Ji mat ong dtmg bf;ll hna v&i nuac chin th6i, uong vao budi s(11n thl khong can an lot mii. than the lu('m cllrqc thcri th<si nhy nhang, s6ng Hl.u ma van khoc ctrtmg wang. La sen, b6ng sen Ia thut)c cam mau ben trong (vf d\j nhtr bang huyet, chay mau day ) rat tot. Ng6 sen chi d6 chin ri'ra an s6ng thl ngu khoe va an giac lfun. Hoa sen - g6m tnan h<) bong hoa, sau khi dii bo cuong. Thui'mg Ia m_t hoa, hie hoa dwa n{1 h:\n va lay vao thang 9 am l!ch Ia ti'lt nhat. Phcti hoa sen trong ram gqi Ia phni fun can den kho nt\ n}i U\n mjn brmg g<''>, cc\i eta coi g6m - ky cl6 kim. Ncn li\y d 2 lo<.ti hoa : sen d\'1 va sen tring - gqi Ia Hong B<.tch lien hoa. Luy n h<)t hoa v&i ong r6i x;1y cho kh6 nt\ cho vito IQ kin anh sang rna dtmg dfin mlii ngay lm.mg dttng chfmg I bong Ia vfra. d j thoi rna t i lflm. Nl'i c6 ten ella phtrlmg thuc:ic Ia : Quan Am dn1 kh<'), qua kh6ng sai. Chi trj : Cam mau d hen trong li\n hen. Nhl"mg ngtrm mt!t ngt va tam th:"in n1i loan ctcu chit<t ィセQ セl@ Hョァッ \ セー N@ エセ@ ャュセョ@ カセエB@ ctuqc. May nam gan day t6i dung "Quan am dm kh6" chiia khoi mqt s6 tntemg tieu dtrang (ntrac tiliu co dtremg) va huyet dtremg ( mau c6 duang) nhtmg chi dtmg m t sen h6ng (kh6ng dung sen tring) va kh6ng dtmg ong. niia, mu6n cho than the hlnh) luon tuai trang nghiem thl xin cu dung bai "Quan Am CUll kh6" at dtrqc nhtr y. Phwmg thn6c etta ngl) kh6ng. Thuoc nha chi thuang m<)t vj. M9t vi thai rna g6m di:1 ca quan, thfin, ta, s(r. Nam vj thuoc 0 trcn chi dtmg ml)t each d<)c lftp da thily ngay tac d1,1ng r6i. Nhtrr:g i:1 ticu nay cling xin dtrt.tc "h(tt mf" nghe thu6c cc1a toi m<)t Tny clu ky. D6 tr6 tai chfi'a h nh, Ng(> Kh6ng hilt mt)i ngtroi phiti kiem di1!or dtf<jc li u dem v6 moi ra tay hao che rflt Ia cong phu. Khi h nh cltnjc dru thm'it, trong st,r than ci1a m9i ngtrm th) Ng<) Khong mt1i n6i ro cai "mt,:o cho Bat Giai ne:he. nu ra hanh - git't chi dime: co tn()( vi trong t.. '- '-,_ lor vj thu6c kia rna thi'li. R<1i le - the tuc thuilng nghl : M<.>i "phcp ィセ B@ ph:ti rat pht'rc t<. p! Nghi rna thtrlmg thay!

38 37 - ーセt@chf Bn cl'tu Phi}t HQc" da gioi cung cac tang p Ttr, cac d(>c gia va cac nha nghien c(ru "Ltrgc st'r chua BO Da va C()ng lao ella C lc Str to" (S6 6/97, l Va 2 na.m 1998) Nay chling toi xin gitri tiep Phan ill. ョセィ p@ nay nguyen Hclng khai toan hi) cong lao va Sl.r ella cac su to, tlr tr6ng cay thu6c, trj h nh cl"n1 nguoi den ctanh" L dfln..., ti:r thcti thm;mg c6 cho den Dinh Le - Ly - Tran r6i thlri Vi t Minh - Kh6i nghia ch6ng Phap... VI c6 nhfmg till li u mcri, rat quy gia, cho nen ghi chli, d<'\i ilk chung t6i ghi diu di'mg, cho ky ilrfmg, ctiy cltj, mong d(lc gi<l va cac tang ni p tl'r vui l<'mg hrqng th(r. Phan III "Phai Rd Da tht_rc hanh m6n Thuoc (I)" Ciing Ia fch mroc h;ri Jan RC:ri thlri Phap thu c kh6 khan Thuoc ctnu chfra cten co hfin din lao? "Tti Cha.n nguyen d(rc cao hrgng ca (2) Thuoe gia truy6n ngru da tim ra Noi theo tmyen thi'ing,1ng eha, VI Jan vi mrt'rc ti"mg gia hy sinh! "Thu(le nha Dinh qutlc su Khu\mg Vi t (3) Giup trieu lltnh mu<m vi c qu6c gia Sl"r nha T6ng sang ta. ゥセ\ ッN ァnB@ gian ョ H tieng li\ng gia van chwmg Thui'-t nha Trfin l1u6i phtr?mg xfun luge Cac til xua dan hw1c mi'1 dtr<'mg. "Nhu ngai Dieu Ngt_r gi<k Hoang (4) Ra Hin d<?p Rtk Phtrong tham tan! Khi mroc nha hoi'm roan ttr chtl "L}p thanh ncri Yen Tl'r \ Tnrang Vi t Nam p ィ \ giao hm\ng clwmg D()c tt.r cuang Ia phai True Lam! Khi mn<tc c6 ョァョ [ xftm giay xeo "Gap ca sa khock ao chien bitn t Ia di u clt_mg hiet ban! Tinh thfin v6 uy giup vao giahg san! Khi trong mroc ten chua, "Tang gut cling ngheo kh6 v\jng len ーセd@tan ap buc xieng g6ng VI dan tru tuy duyen moi hao! Nhu :m c1,1 Trfin cao anh dung (5) CUng n6ng dan quill chung Hcii Ducmg "Phat ca khffi nghia len dtrbr)g "Du6i ten Vua Lgn Ia phuang tan hung!" "Tam muai nam vong n6 ャセ A B@ Phap thlfc th6ng tri nu6'c nha, scm m6n Phap phai B6 Da," Biet hao chf sy tang gia wang kien. B Thanh giac n6i len ch6ng Phap (6) R! nr hlnh con sat Im tha. Hien ngang trf dung c6 thl:ra! Dau rang b! chem ha thua cuang quyen? Chua b rna giac chuyen due (7) "Da c6 trong hang ngu v Minh Tham gia nao c6 m t mlnh'? セ l@ con d ng li}p thanh d i quanl Mtru danh ctu6i th\rc dan cu6p mroc De quyen phuoc tl! do sau ngay each m::mg mtta Thu, Doi quan nam Tien thu xung phong. "Tht(m nhuan Due d Hung d Llfc (8) Ha cru rang nmn nh1,1c tir bi Chfn na.m khang chien truang ky Bier hao thanh tfch da ghi bang vang? Cu Dl"rc chfnh huan chuang khen thubng "0 tj"r)ng hang H i Tnrbng Tnmg uang" Con ョィ N chien sy ve vang C6 ngtrbi clt!ng a trong hang thtrcmg binh. "Ct.1 Quang Luan qua trlnh c6ng hien (9) Thtrl:mg Huy chtrcmg khang chi n bang khen Mm hay kinh quyen Di_lo milu phuc1ng ti n ruy duyen m6'i hao? Tang gia da dtmg vao hang truyen th6ng

39 セ[ den nha" Ni ding g6p cong Noi then Tnmg - t anh hung "Tinh than ve d<.to van trong sang ngcri!" < hi chu (I) (2) (4) (5) (C<)n nii'a) Trong Ch!ta W5 van con m<:jt kj10?mg vu(m cfty thu6c gom: L'lo b (Chfia ho... ) van nien thnnh Tftu, 'l11i O.:n hach rli p (Chua lao... ) lllai li\i tfa (Chfia hang huyct.... ), Ih_tc Jan, Bach ng<_>c v.v... n1kh Quiing Luftn vfin hieu kh6ng, lam phuc cho nh:\n n[m. Tuy nhicn vucrn thuoc hi n ft nhfm cong va kinh phf dd tr6ng nom, nen kl1cmg phat tri0n. Td Chan Nguyen - Dong Um1 Tc' dcri 74. Ngai que (J lang Tien Li t - huy n Thanh I Ia - lliti Duong - nai dfly cling n6i ticng ve vai thi6u va nhan. Klmfmg Vi t TI1ai su - Ng:ti ten Ia Ngo Chfm S!111g Ia de ti'r cim Vfm Phong td str ch!ta kllili quo: (nay. chinh Ia ch!ta Trfin Quoc lla N<)i!) n<'un 971 f)inh Ticn llohng thfly Ngai uycn hac, d;_to cao, rlt'k tn.mg ncn phong Ia Khu6ng v 111<\i Su!. Str thfin nha Tong rat kfnh pih_ic ngai. Chfnh Ia Vua Tran Nhftn Tong. Ngai nhfm ch'rc, tai g ioi giii.u loth! thwmg ch1n. Nlarng l<_ti Ia dt'rc Yu<1 rfl; hie't dt'tn; t:ti. VI the Ng;,j v;, d;_ti ngai guy cltr<.yc <hly nhirng anh hlmg, hao kict nlw T ran IILrng D;!o. Tran ll1ct DC), Tran ィョ セャ k@ Du... Do do u.hftn dttn Ia dii 3 lfin tl<inh tan duqc de qu6c Mong Oi! mtm 1299 ョァセ vi\o 1u o Yen Ti'r, ngi i Ia "t):_ti Thanh Trfin True Uun t)fiu d セエ A@ ". Cu Tran Cao, pbat co khoi nghia ('t Dc!ng T rieu ' I.- \ ッエセカ@ n:!m 1517 nam 1521 tu llat Dwmg ttcn カセNZ@ vay kinh thanh du6i Lc ( lanh. U Twmg Dt_rc Ia tthimg ten ti'm b(l.o, ac ncn nhan ch m &9i Ia "Vua Lqn". Vua Lqn sq ィ[ セケ@ den phtrong Bfch Cau (c6 le Ia khu vuc gfin Van Mic u - Quoc Tir Giarn hfty gii'j thl b! thtt h<_t cita Tr!nh Duy s,,n dfun chet, tra thi:t cho rlfm! エセc@l11anh <liac tham gia khoi nghia ci"ta Pham Ba V?mh (IX21-IR27) kj1i h! xt:r til hi111g ;in dau vfm hic:n ngang ngflm hai c:"llt th<y: "Bu hrji u,li1g gil_tc, <Ill clw kil;f>!" "M Iii nlujt S'tmn tl!tu, bu ng{j dth'!'' (7) (=\t giac chuycn tham gia cac bo<)t d(mg cho ng Ph a p ycu mroc. rtr I R46 セ L Jan h [ mq1 Phftt t1r tham gia each rm.mg roi Nam (X) (9) Tie'n. Trong hu6i 116 Chtt t!ch d9c tuycn ng6n doc lftp <l(ii quan "Phftt ti'r" va "C6ng oi.ac.''.hen canh d(li qufm du kfch liun plu\i doan ケセ@ oss, dai cho dong minh phili kinh ng(l.c! (Jan day ng110i sy quan tln.h hao tai nan_g My "Archimedes L.A. PA lti" c6 m<'_lt hom Ay vi:ra cho xufit h:'lll m(>t cu6n stich su v;t tln.h hao n6i lic.ng c.:o ten lit "Why Y1dnrun..?" (V' 1 sao n セQ_I@ ョセ[ オア Hャイ セ Yil:>. chung Wi xin trfch m<'_h doan dal lhfch trcn: (Ngay l(l.i Ba Dlnh lla N6i) "... Kl1o:'111g tnra, Knapp, lkrnique, va toi (A.L.A. PAlTI) di phla quilng lnri'jng Ba Dln.h... "Toi quy61 d!nh {tr ch6i lm moi ci:m ong I 16 den kjhj vue dai dim.h cho quan k.h<\ch va xin eli Xt:tr ).,'! njnr lllqi nglri'ji quan Sal lrong qufin chung... Trong khi chi"1 d<_1i 6ng "116 va cac quan chuc ti:ty t!mg 1oi, t6i nhln thfly m(>l toan c6 ciao 'lltil:n Chua giao mac ao thay tu trang va xanh ckn, co d cht"rc site mang kh<lll quang va giai ョセゥカ@ do. Cach h9 "kh6ng xa, Ia cac nha su p gi;ln khnilc ao dt sa mau da cam n)i den c.:ac ch(ro; s{tc Cao tji1i, ao d(ti lr;\ng co lua vrt khrm qu;mg sac セ \IN@. "t)(jj danh dtr va c(mg lac hao ve duoc giao c.:hn Gi:ip vii Ch;1 V;ln Tfln ltrc IH<_l'llg hufln ln mg hi co ky CU<l hq... con dflll qu:\n IJ! VC n <_K qu:ln ;io l<'i.n IOn d qufin ao nha hin.h Ph;'ip v;, Nh;)l mnng thco vo khf ding l<>n x(lll tlr sting kip, gtfolll dao dt.ra, ma lftu, cc5 d dn go cliii, gfty lay... co thu hlnh nlnr IHJ ml1i lily a cllnh, ch1b ra. Hit d len m(lt dnh tuqng sinh d(hjg vii kinh hoang! (Cinnrng 2(> - Ngi!y V(lc l(tp- Trang Why V ietnam > - Lc Tr9ng Nghia rlich! Nhh xu.-lt h:u1 f)ii N;ing Ng6 l l1e' ll1inh chit. t>ai Illtng - Vai LVc lit cl(rc tfnj1 cao quy va ding Ia stl"c lllanh l{tn lao ci:ta Ph(tl. lljfch Q ;Jang Lunn lit Sll drutg lrl Chi:ta n6. Ngi\i dii tung hi tlu_rc clfm Phap h{tt gifr sau k.hi chtlng tra clo, ng?ti lai ve chua tu himh. Trong kh<lng chi6'n ng:ti da h6t lt'mg giup di'r qu:in d(>i nhfm dfm Vi t Nam. Chi:ta B6 ti:mg lrt noi tru qufu1, dao tao... ci:1a 11hieu cl<m v! lrong d<1 v6 dttn vi cua!rung ltr{mg Van CHong. va co!tin d<)i キ Yo Nguyen <1iap da len day hua'n tlti cho don v! イエセ ィゥセエ Q@ セ i@ Ngai co nhieu c6ng lao voi ct\n voi mroc, uen chinh phtt cl'itl)ll I luy dm<1ng va nhieu hftng khcn! NG6 THE HINH (ST )

40 * B6i canh lich sir va ra doi tac ph.im: Trong giai the ky XVl - XVII, mau thuan trong n i b giai cilp phong kien, gifra giai cap thong tr! va b! tr! cung trcr nen gay gat. MAu thuan la nguyen nhan dan den cu c tranh gianh gifra cac phong!den: Nguyen, m セ L@ Tqnh. Nhiing cu c khai nghla n6ng dan Mn tvc nd ra chong l;:u Sl! ha khk suu thue, phu ph en... nhfun phvc Vl,l cho cu c chien tranh phi nghla d6. Trong boi canh the mr6c phan ba, nha Le ュセ ic@ ru6ng, quyen lqi etta giai cap thong xa giai cap phong!den gin lien v6'i dan t<>c trong qua t.rlnh xay dvng va bao dat nuoc. Tu tubng "Tam giao do'ng nguyen" Q duqc nhiic t6'i trong boi canh m6'i nay. D6 chfnh la S\! hoai ュセゥョ@ ve qua khu "6n c6' tri tan", m t phucmg t thuc thong TUTUONG cua cac nha Nho chlnh thong. Tac TAM GIAo 00NG NGIJVEN phfun "Tam giao dong nguyen" cua TRONG rk PHAM cua Tr!nh DANG NGUYIN ltnh rul riji vai quyen lqi dan t c... da lam cho sung bai thicn ti:r trong nhan dan lung lay, y thl'rc phong kien, the gi6i quan phong kicn cua tri lh(rc (Nho si) khong con girr vrmg. Trong giai do<_m nay, d i ngu trf thuc thuang Ia cac nha van hoa Ian: Nguyen Binh k ィゥセュ L@ Nguyen Du, Nguyen c9ng Tni... Trong con duang ho<_m_l, h9 phai nhiing bien co chfnh tr! dieu d6 da khien cho h9 c6 nhfrng cam sau sac ve than va cuqc dct.i m1nh. H9 Clru mtnh va cang kh6ng the Clru dtrqc dil.n sinh khon khd. Do chfnh la "ngh!ch dnh" doi voi ly luong "te the" rna bat ky m t Ong quan chan chinh nao deu phfu. Va duang nhu chi c6 m t phap de dlf<jc thien tlr chap Va clem lcp cho h9 slj tinh lt:tng sv trong tam hon Ia Sl! tlm toi, thoa Chi trong kinh, V<_lfl CUa ィセエ N@ Tim ve giao ly sieu thoat v6'i phhcmg Chfun lla bo エセ ic@ tran eta the thai cl phe phan Clta h9 ctoi v6i che ct phong kicn cltro'ng thrn Va cling la khing cl!nh m(lt nha mr6c phong kien ly tubng da t6n tc_u tnroc d6, khi rna quyen lqi ella tr<_mg nguyen t オセ L@ ctuqc ョセィョ@ thuc, la m t trong nhfrng tac セMᄋ ョィセョ セ phfun c6 >'.,;..,.,::'.,,,::..,.,::"'.,.,::.,:,.,..., "' -.,: : ''.::.,;.,::..,,> f.:" huang phil.: P.N.T. THiCH di セ u@ HOA hi n エセ L@ tlm Q m t xa h i dong th6ng nh;lt. Xet h9c エィオセエ L@ tac phfun c6 thong ly ョセオャ@ sau sic, "loi df!p, y kfn, nghia s 2u ", sau nay, tac phfun ctuqc hoa thtrqng phuc d dien nom, v6i g9i la Tam giao do'ng nguyen gidi am. * Than the va tac gia: Tiinh Tu (1714-?), la CUe lam w si, sinh a U1.11g BA't Quart, Quang Xtrang, tran Thanh Hoa (th6n Th9 XtrO'ng, xa Tnrang Lfun, huy n Tinh Gia, tinh Thanh H6a), 6ng la chau nrun dct.i cua Triet VtrO'ng Tqnh. Den elm.cha, gia canh sa sut, khien 6ng phru luu ch6n th6n que, khoa thi nam Bfnh Thin (nien Vinh L セィt@thu II (1736) doi U Y Tong), 6ng thi ct6 N@ Nrun 1740, b<;ln Quy kinh phe bo Tr!nh Giang dtra Tiinh Doanh nen ng6i chua. 6ng bj ket t i la phe dang phu trq Tf!nh Giang nen b! bat giam, dt bo he't chuc tuac. Ciing nhu cac nha nho tru6c d6, hk hanh kh6ng dac l thuang kh6ng quan tam den p ィセエ L@ khi that the Q Mn v6i p giao, Tiinh t c6 eta viet tac phfun Tam. giao trong thbi gian nay. Sau bien co ct6, 6ng duqc cii lam Thira Chfnh su Scm Nam,

41 @Nケセカ sau thang len Te tim Qu6c tit giam. Khi ma-t, 6ng duqc trieu dinh truy tf.\ng ham Hfn1 Thi Lang. Tlnh trl;lng van ban: Nhtr tren da trlnh hay, hoa thuqng Phuc d da n6m t::ic Tam giao cua Trinh Tu. 86 セ d1a tac phfim song ngfr nay theo phong each th6ng: tren Ia len van chli' Han cth Trjnh t duqc in セュ [@ dum Ia lm van N6m d1a hoa thuqng Phuc d c6 ph6ng chfr nho. Do N ケセカ@ chung tdi chu ye'u vao pmn chfnh van d1a Trjnh t trong t<'k phfun "Tam giao dong nguyen gifu fun". Hi n nay o thu vi n Han N6m c6 hai han Tam giao cli6n n6m, ban in (AR513) va ban cmp tay (A. ll83). Chinh van * Tam giao chi ly Dang luc t6i tfr kinh su tro v6 Dien Xa (1). Ml)t h6m, t6i giang cho h(_)c tro que can, chtrcmg Quan tir nhan (Chqt) ngtrm dong thtra rang: "Co khach! co kmch!". Toi sai ngtroi ra xem, thay hai ba truqng phu, tay btmg hili cling, tfr xa ィセ L@ mong cluqc lm chi giao. Toi mbi ng6i rna hoi que quan. H9 tr<1 lbi. rang: "Chung t6i thu(lc sa mon Tfnh Chuc dmg chtr tang chlta H6ng Phuc, chi due ha tuqng Hp ィセエ L@ Lao tir, Kh6ng tir), co khoa cling de phling エセュァ L@ nghe tieng tien sinh am hieu ly h<;>c, khien tang sinh Hotmg Trung ci'r clen clay, xin ngru kmo dfnh, cho. Xin nga.i cltmg coi t 16ng Ia ャ \ セョ L@ co th<i ctuqc chang". T6i cum rna xem khoa cling d6, lt'1i ch;in ngon co hcin rntroi tfr ュセ ic@ khoa, viet rfulg: "Cung thinh tam gilio". T6i cam vui rna bao: "TOi ti:r nhb dt.r vao dong Nho, biet cluqc hai ba nghla Iy, con muon h<;>c them カセケ N@ Nhtrng cac ngru tu xa i clay, ng6i nghe t6i n6i. Ly thien ho:t ch1 c6 m t. v t6n tam, dtro'ng tfnh rna khi)ng nglmg ォゥ エ Z エセー L@ gay kinh ve giao h6a Ia ly ctla セ QP@ Nho N ケセ c sang tfun thay tfnh rna pha dq kh<ip chling sinh, thoat khi'1i kh6 A セ Q@ ly etta セ Q ーセィ セウ ci'1a エィセL@ ra ngoru vong den H1 Iy ella ッ カセケ N@ Vii trt.l lu*n ッセd@Nho c6 tam tru, p c6 tam the, lao c6 tam thanh cling giong nhu trm c6 ba sang, ba chan. Nen chang cac thu d6 c6 cai nay rna lai mat cai kia sao? Tu than, tr! nhan, ticp v*t: ッエセ d@ Nho dung Ie, ョィセ L@ hlnh, chfnh ngi:ra gift long ngum, khie"n ngtrm giln rna lanh xau, dmg ngay cang emu tot dyp. S6ng Ia sang to カセケ N@ d p H(y thanh tjch ti:r tam, lieu tru nghi p chuang, giup ngum, lqi カセエ L@ ct:mg ch(mg B6 De. S6ng th:,tt Ia vi ding vi ッセd@Nho duy trl the giao tu nhan Iuan, khien ngtroi ta bo mong v6 day (cl(rc day), di 1 セャ ol@ htmg long nhan. (Dieu c16 cling giong nhtr) D<_lo lao J!ch trilll lao, tri:r long tham, sieu phru11 vao thanh cung nho cluyen troi, ay cling Ia t6i linh Ic.1i them philo toi Iinh カセケ N@ Sach d h9c viet: Sang minh d(rc, gilll dfm, dtmg o chf thi n. Kinh p viet: gili' tri chu hen thm Ia p ィセエ N@ Ia B6 tat khftp \ R6 tat. Dieu do c6 han gl nhau chang? * Tic'p v*t (cam sat sinh): ィョQ セm@ti'r n6i: r quan tir giln ngtroi thfm, r6i khien cho dan c6 long nhan (nhu mlnh), khicn cho drm c6 long nhrtn thl ml1'i co thri yen den ttlrgc. L:.ti n6i: b qufm tir nghe am th:mh ella cfim thtl rna chang nhan tam an thjt chung. d\ lao viet: Loai con trung thao mqc khong nen gict h<:ti, ncn lap hang pha t6, chang ィセャ N gi6ng thai, giong trling, kh6ng hfin Iolli ィセ エケ L@ kh6ng kinh gi6ng ap gi6ng ct6. y d6 c6 gl khac hi 1 t.:hang? N'en ba giao c6 m(1t dra, ha dong co m(ll ly VOn khong giong nhtr COi Jtra, nu<jc, do; than; clen; trang; dfmg; ng<;>t, Ia ttr<mg phan カセケ N@ ( l Jn II i(a ) p ィセエ N@ Vi c tu tam luy n tfnh rna sieu thoat khi)i

42 @Nョセゥ phl.. nvin'!... obad ゥエ b ゥオ L セ G@ ;. (Trich) Ten 29i <-'i'ja Phli-».1-Son va khcio chimg phi;lt Phat-Giao Trung Quoc co h6n Thanh-dja DanhsLm, li; セエゥ@ h<m doanh (h'rc c;m dr ctja) ci1a b6n vj Bo- TcH Ma-Ha-Tat (t(rc D<_ti-Bo-Tat trong Bo-Tat), quang-hoa Qufin-sinh. B6n Danh-son Ia : n ァオ Md セエゥ M 5 b tinh Son-Ti\y, Ia d セ QP@ tr;tng dta D<,ti-Tii Yan- Thi:l B6 -Tat; Nga-My Stm b Tlnh Ttr-Xuy6n- Ia D<)o-trang ciw IJ<.ti-Hctnh p ィ GsMh Ri)-T<'it; Clni- Hoa &m a Tinh An-Huy, Ia d セエッ M エイ ci'w d\ セゥᆳ Nguy n Dja- t セァ My ャ A Bo Tat; Ph6 Da Scm a Nmn H<li Triet Giang Ia d\ trang ci'm D<,ti Bi Quan The' am B6 Tat. Trang b6n Danh scm Ian va b6n vj Dai B6 Tat do, neu noi nha nha cteu biet, ngtrai ゥイc hiet, ti:r gia trc g<'ii Inti, thl phiu noi Ia Quan- The Am B6 Tat D<,ti ri:r IJ<_ti hi O'm kh6 O'n1 セュ@ Quimg-cl<,ti Linh ciim, Ph6 Ua Son Ncun Hi'ti, Tt.lc ngrr co cau "Nha nha Di Dit p ィセエ N@ HO h<) Quan The Am". Dieu ma ti)i mufi"n gio clfty ding chfnh Ia Ph6 i)a &m va Quan The Am 86 Tat d6. Ph6 Da la each gqi tflt etta tieng An D<), noi cho di'1 la Phd Da L-:tc Gia, B6 Uat L1 Gia, B6 Dat Lac Ca v.v... Ticng Tnmg Quoc djch nghia ra Ht Ti.eu b セエ Hoa &m. Phd Ua Lc)c Gia von Ht ten cib m<)t qua nui, bbi vi ngtrcri Tnmg Qu6c co thai quen thfch gqi tftt, c6 khi chi ァ \[ la Ph6 Da, cling co khi gqi Ia 4c Gia, Hiu ngity IV nhien thunh ten hai ngqn nui ri6ng ゥセエ N@ Ph6 - Da-Son so eli dtrgc coi Ia d trimg cua Quan The - Am B6 Tat Ht セ L@ vi trang kinh ctien Ph<}t gi<'io c6 ghi ro. H6i do, An D<) co may cru B6 Dat l Ca. Trang quytin 68 k.inh Hoa-Nghiem, co m<)t k.inh viln nhu sau : Or si Ty Si c Chi La n6i v6'i Thi n Tm rili1g : HOi t Nam Ti'r, a Phia Nmn nay c6 ngqn nui, ten Ia B6 Dat L1c C1, a do co Bo Tat Quan Tt_r t セ N@ nglr<ri hay den d6 hoi B6 Tat xem hqc h B6 Tat va tu Bo Tat d<_to nhu the nao. Noi xong ben clqc m<)t bill (\mg rang: /lt}i T luf{j71g /uru soh da TlllinJJ/Jie}, Cluing hrio so" tlulnh ct_(c rhanh tfnli lloa ql/(i tli r_t!tim giai bi >/r miin Tu_venlrn1 tri chieit tat q1 エセ [ エセmH@ ゥセ[\ァ ャセエ@ hセl@ エセ@ セ@ ーィセic@ エセ@ エセオ@ i セケ@ エセッ@ セ@ セ@ Diing manh Tnr{mg plw Qutli1 Vi l9i Cluing sinh ln:lllu'r so71 Nhir rmg wing vall c!nrc6ng due Bl dt/(1/lg thf nhiidc,zi PhuongTifn bien c6 nui, lfun I Mn Thanh, M<;>i hau xay thanh coi thanh Hoa qua cay rimg day ch6n Su6i chay, Ao sen chfing thieu gl Dling manh Tnrqng phu Quan - Yl lqi Chung sinh 0 nui nay Neu ai mu6n hoi COng due Ph6 Da sc chi r6 cho hay ) Uic d6, Tru D6ng Tir c(r theo dubn.g chi dan ci1a Cu Si Ty Sic Chi La ma di, m t h6m den chan nui Ph6 Da, tim kiem Dai R6 Tat khcip nai, chi tm'y cimh xung quanh, b6n M hang c6c, su6i chay quanh co, nmg cay ram rl xanh tot, co thctrn toa hll'ong. Till di re sang phfa ben phiii, tren m t khoarm ctat bang phang, thfiy ngru Quan. TL_I B6 Tat dang ngoi k.it5t gia tren tang eta Kim O.rcmg Bao (Nay tang da Kim Cucmg ll1llyet Phap Dill ' Vrut con a phfa tay nui). Xung quanh co vohr<;mg Bo tat cl"mg ngoi tren Biio Thach, cung kfnh nghe B6 Tat Qm'in Tl_I n6i Phap Ti:r Bi... B6 Tat noi: "Ta dtrqc phap m6n B6 Tat Bi B'inh dfmg Giao hoa cho m<;>i Chung - sinh lien f\ic chang di:rng... La dung B6 thf, Nhiep hq Chung sinh, dtmg ai ngfr, dung Lqi hanh, di:mg Dong Nhiep h(1 Chung sinh, than Nhiep h Chung sinh, Ia Bien thanh cac lll'6'i Bat Tu Nghi sac t!nh Quang Minh rna nhiep Chung sinh. bang Am thanh, bfulg Uy nghi rna Thuyet Phap ' dung Than bien tfun hq to ng(), ma dtrqc thanh t1:ru... Ta Hit cit Chung sinh a khap c6i Ta Ba, neu Danh Ta, nh6 ky d6n ta, ncu duq'c tm'y than ta, thl duoc lla khoi moi su hiii. Sau khi fia khoi mqi st.r sg hen hq phat tam A-N& Da La Tmn Dieu Tmn B6 06, tr<;>n chfu1g thoai chuyen". Do la chuytin di cau tan thu 28 trang 53 cuoc trai than cau clao Bo Tat cua Tru D6ng Tir, dliq'c Quan.The Am Bo tat vit duq'c nghe Phap yeu etta Ngru 6 trong nui nay, nhu... L<P Quan The A.m B6 Tat I a Chfnh Phap Minh Nhu Lru tnroc dfly' sam thanh Chfnh - giac, vi co Nhan

43 duyen Ian vm The gi6i Sa Ba chung ta, cho nen ngru mm ctrb:i con Tu hi, quay ll;li Tam thanh CUu khd, Ba Mucri Hai tmg - h ゥセョ L@ 'fh! Hi n Phd M6n, cfing la chi khien mqi Chung sinh thoat na khd hlri, sang ben bo- giac rna thai. Dtrc qmin fun khong ch!u sang coi phi tang su to sang h)p pho da. Ke rfulg, vao khoang nrun thu 2 nien Minh Trinh doi Luong, sau thai Ngfi d セ L@ p giao Trung Qu6c truyen sang n Ban vao doi Duang, h6i d6 c6 rat nhieu nha Tu harm Xua't gia n Ban du h9c cau Phap, sang ntr6'c Tnmg Hoa de phong tlm tmy, trong d6 c6 t n ァ \[ セ Hoa Thm;mg, 6ng wqt qua muon d o tnlng - dtrcmg, den dl;li qu6c Tnmg Hoa, m t de Tam su H<?C dc,to, m t di Harm huang tham Q Thanh dia p giao a kh lp noi. M t Mm, ngai den Ngii Dai Scm a Tinh Scm Tiiy, tnr6'c het ngru den bru due d Trf Van Thtt Str Lqi B6 Tat, r6i di tham Clmh dyp, Danh lam, 6ng m t hue Thanh Tuqng ct:'ia Due Quan fun Dl;li Si, Thanh Trang nghiem, trong long b6ng sinh them mu6n, u6c g1 c6 dtrqc blrc Tuqng d6 mang ve エセィ n@ Ban de Tho cung. Luc clinh bl;lch voi Tang Try tri a do tr6'c VQng Clla mlnh, nhtrng doan Uun nhu ch&ng ch<lc da セ Q y mu6n, cho nen 6ng da chqn phap cu6i ctmg Ia "8(11 Dir Nlti Tl11i" (khong chn rna lay). Ong cho rimg, d6 cling Ia xuat phat nr m()t mtli Thi9n tfun, mu6n cho ngtroi n Ban dtr<jc nhln I hay Ttrqng ma sinh long kinh tfn."nguoi Quy y phuc tllilg Vo ltrqllg, ke 1.1 ュセゥイ@ t i Ha sa", Hun nhtr cmc chful kh6ng phru Ia vao "gim tr m dp khong cho rna lay" trong i ciia p che. Ong nghi r6i di den quyet djnh lay len lu6n b(rc Thanh Tuqng mang di. セオt@n Hoa Thtrqng duqc b(rc Thanh Ttrqng Hl ba.u VO gia r6i, tat nhicn khong clam a lau trcn Ngii Dai Scm nua, v i vang nai njt harm trang ten dtrang, sfun vtr<;rt" ゥセョ L@ thi\ng htr6'ng v6 phfa dong. Khi den Qu<fu Dao Chu Son thut>c ョセケオh@Djnh Hru tinh Oriet Giang ngay nay, con c6 ten gqi la vung Da Ngarn Tan La, b6ng giua ra hfulg nhii'ng bup sen bili1g sm (nay vllng nay c6 ten gqi Ia ''Thiet Lien Hoa" ), ョセケオィエ@ kh6ng sao vuqt qua dtrqc, su6t ba ngay ba den nhtr カセケ N@ c(r loanh quanh ch6 vtmg nui Phd Da, cu dinh quay sang huang dong, thi nhfrng bup sen d6 ra tren ngan duang. Luc nay Tu n ァ \[ セ Hoa Thuqng bit dau tmy kinh hili, long r6i hoi. T1,1c ngfr c6 cau"khong lam dieu trru luang tam, du nghe set danh sam gam chfu-jg sao". Luc nay 6ng m6'i ng6i tinh tam xet xem m}nh c6 Sl! sai Jfun g1 kh6ng, 6ng thlly, blnh sinh chua Jam dicu g1 that due, am mu i, sao hom nay Q bj tai ach tra b tren bien nay? Tfn d6 p giao m t khi gl kh6 kh6ng biet giru quyet bfulg each nao, thl c6 m t Phap bao duy nhllt la quy tnrac Ttrqng p ィセエ N@ xin c xam h6i. Khi 6ng quy tnr6'c ttrqng B6 Tat, Mng nghl ra B(rc ttrqllg Bo Tat nay la "Bdt Dii Nhi Thit", luc nay 6ng mm vf'j nhe, cam thay hd thyn, v i vang quy trtr6c TtrQl1g rna khan rfulg: "Kfnh T6n D:;ri Si ke tii nay tmy Thanh Tuqng B6 tat trang nghiem, b mr6'c d tu, p phap chua duqc r ng khilp, ft duqc nhln thay Tuqng Thanh, d ti'r mu6n thinh TuQllg Thanh B6 Tat v6 n de tho cung. Neu Chung sinh tren oat mr6c cua d ru kh6ng c6 Nhfu1 duyen duqc nguf'jng tr6ng Tuqng ngru, thl tii xin a vijng nui nay, x:\y dt.mg Tjnh xa, tho cung Thanh Tuqng". Khan xong, thuyen i tiep 1"\ c di, den m t ci'ra hang, hang nay c6 ten Hi t Am D ng ( d ng Lieng tht y hieu), 6ng ben cho ben va a l::ti noi dfty. H6i d6, Ph6 Da Scm con la m()t hon dao hoang vu ォィ V ョ N mc)t b6ng nguoi, tuy nhien, dbi Han, cling da co nguoi hl,u1 than ci'ta Han Quang Vli Hoang DC Ia Mai Tlr Chan Tien sinh, Nh<_ic ci'm Nghicm Tlr Lllilg Ticn sinh, den fu1 ctr (J nui nay de Tu chan Duang tfnh (t(rc Ia Am Mai Phl1c ngay nay, trong am c6 gicng d<m ci'!a Mai Phuc Tien Nhan, vi Ph6 Da Scm cbn co ten la ntii Mai Sam, chfnh la chi no'i nay). Nhtrng rat it co ngub:i biet giua bien Q c6 ngqn nui nay, cho dcn db:i Ltrcmg Minh Ttinh van con Ia m t hon dao hoang vu, chi c6 vai ngtr 6ng lam ngh6 ct1.nh ca, len may tup 16u ci) a hem m!i de a. Luc d6 t Ng<_tc T6 Str cho thuyen ben, len ho di llm, tim miii xa xa thily mqt tup 16u co ben hang Trieu - Am, den i<su, ngm dtrqc ngtroi chu tup la Ct,l gia hq Tnrong, lam nghe danh ca, khi nghc Hoa- Thtrqng セオt@n ke ll;li dau duoi cau エイオケセョ N@ 6ng chai nghc xong v6 dmg cam d ng, d6ng th<yi trong long cling vui ml1ng kh6n xict, tmy Bo Tat kh6ng mu6n sang drit mr6c Nh!H Ban rna mu6n b lai cai cho'n Hoane... son Clmg c6c nay, phru noi noi day qua thuc c<'>

44 43 NMn to l6n voi B6 tat r6i do, dfu1 chill a gan day chic cilng c6 Phuc due va t can 16n lim cho nen moi duqc Quan The Am h hoa a nui nay. Nghi den day, ong gia n6i voi t セァ n@ Hoa- ThUQng, v<ji giqng khfulg khru, rang : "Thua Str 1 Dan ci1a quy qu6c da kh6ng c6 duyen p thl xin mrn Str cung B6 Tat a i nui nay v6i chung t6i, chung t6i se nhuang i nha cira d1l't dai de Str dljng am tho ph1,mg B6 Tat, t6i ra mai bacon cling ve day, Ie p va cling dang Su ーィセ Q@ dlrr1g n nua." The Ia 1\1 n Thien su ben am an AQ セ Q@ a n(ti nay va kh6ng ve エセィ n@ nua, cho am ml)t cai ten "Bat khfu1g khu Quan - Am カゥセョ B@ (nghia Ia "Am Quan Am kh6ng chju di "). Ngru t n nr d6 tra tharm Sang i Td th(r nhat cua Phd Da San. D6 Ia lai l.jch Ctla Phd Da&m. Due van - Tong thich an th!t trai d(rc bo tat VO ngon thuyet phap. Van T6ng Hoang De drn Dubng c6 th6i quen Huch an trai ben h<;t chieu chi xu6ng cho clan chill a vfmg ven bien d6ng nam, hang nam den mi: a trai boo phm dem c6ng. B<;ln Quan l<;li tham nhfing ciing thi'ra co va vet b6c l<;jt dan lang, Mt phm c6ng dang cho chung, gay hao n6i kh6 cho dfm lang, khftp noi vang tieng kh6c than, oan ィセョ N@ B6ng m t h6m, ten quan Ngt_r (ni1u ocp) cua nha Vua dtr<jc m<)t con trai rnt J(m, nhlmg khong sao duqc, cgng Q セ N@ Khi quan n so;:m mang con trai bien den tnrac Vua, ham r6 nguyen do, Vua cam con tnu, khe bung ml)t cru, con tnu oong M イョゥセョァ L@ trong d6 c6 m<;jt hlrc Tuqng Quan The Am B6 Tat. Van Tong Hoang DC thay the, vo ci'mg kinh ョァセ L@ v(li ィ [ l9nh cho Qu;m giam cung, dcm h(rc Tuqng vao chiec h<)p dan huong vang, vao Ton Mjeu th<j. Tiep thea hen vrn Duy Chanh Thi6n Str, m()t d tang d\ cao Dtrc Jan, vao chau thinh van, Thien Su ben thtra rfu-tg : "MQi ra Ia c6 tmg nghi m ca, セゥカ@ nay c6 y nhac nhl'1 B nen c6 long tin, tiet L dful rna thoi. Kinh c6 n6i rang : ngtrrn duqc ling than Bel Tat duqc do, t(rc than Bo Tar rna dugc nghc Thuyct Phap". Vua n6i : "Trfun dugc tmy Bo Tar r6i, nhtmg chua duqc nghe Thuyct Phap". Str noi : " h<:t co tin khong '! "Vua m)i: "Sao dam kh<"'lng tin? "Su tl1lfa : "Nhtr v<)y Ia ィセ Q@ da duqc nghe Thuyct Phap r6i ct6". Van T6ng het ョセゥィ@ セ@ tィセ ィ L@ ゥセエ L@ エィセケL@ セ@ ョセゥィ@ セ@ セ@ エセョィL@ セ@ セ@ セエ@ ーセァョ@ iセl@ セエ@ ィゥセオ@ sue vui mirng rna cam ng(), - Giii' gioi, kh6ng bao gio an trai, nhan d6 chieu cho cac Chua chien trong Thien h<;t, phru dljng Tuqng Quan Am de klnh can ph':lng tho, d6 la lai qch ca.u B6 Tat Hien hoal cac no:i kfnh nguang - tho va cling la nguon g6c phd Da Son giu dugc hucmg kh6i den ngay nay. T6i tuy chua duqc nhln thay tuqng Quan Am trong con trai, nhl.nlg chinh mat toi da tirng thay Tuqng La Han trong con Trai. Tuqng Ban Than d6 hi n a nha Bao tang An Ban harm hucmg m tieng rna xin xem thl moi duqc chu nguai thuang kh6 rna c6 djp dugc thily, nghe n6i den nay eta trill qua hem 500 narn roi, d6 la m t em h p scm mai vo trai c6 18 b(rc tuqng La Han thien t<;to, qua that la m t bau v6 gia, Ky tfch Than eli bat kha ve B6 tat Hien h6a. Co gai thanh tam hu6ng si hien hoa dna com. Tuang c6 m t gia cling vm con gill va con dau vuqt qua ngan s6ng nuac Harm hucmg Thfulg tfch Ph6 Da, chi thanh tam trong mily nam trrn, khi wa den Ph6 Da, doan nguoi dang chuin rrn len bc1 len nui chl..'1g hucmg b6ng c6 gill hanh kinh, vi than khong thanh nen kh6ng cling di voi cha va dau len mli 1e dugc. C6 nho cta.u len hui d(mg tnrc:1e B6 Tat khan giup, h vai m!n hucmg d6 n6i r6 Uim nguy n cth mlnh. NguOi dau nghe thay n6i vil.y b6ng ClTOi va che co Ia qua tr c6 chap, co gai cang xau hci va chi tv tnich ban than khong c6 Duyen phuc dtrgc thay B6 Tat, dclnh phru ng6i m t mlnh trong khoang thuyen cho cha va ch! dau nui dang hucmg tra ve. Nao ngo hk d6, mr0c thl'ty trieu dmg len, cang dang ding cao, lam cii con duang len bc1 vtra roi. Dtrang di bi mat, kh<)ng c616i l6n bi'y, trong bt.mg d6i, ma chfulg c6 th(r gi an dtrqc. B6ng thily ml)t ba gia tay xach gio com di den, lu6n tay da soi nem xu6ng nuac, vcn ao ly n6i rful.g: "Gia dem com den cho C6 mrcmg an day!". N6i xong b6 gio cam day di ngay. CO gill rat Jay lam cho rang c6 le Ia cha sai bii gia dem cam den cho mlnh an, cho den t6i, cha co va chj dllu moi t1r tren xu6ng nui, IUc do mrac da rut, dtrang di ra, gua tht.rc khi cha con nui ciing quen

45 khuay COm lllta cho C() g<)i 0 lc).i dtroi thuyen, cfe'n khi thuy6n m{ri nho ra Ia co chua dh<jc an clnn tnra, do d6 chi dau v(li hoi: "Khd qua, quen khuay m:'\t, lam co h! d6i tnra nay ph;\i khong?" C6 gai ben nl)i : " Tnta nay da c6 m<)t Cl.l gia mang CO'In den cho em an r6i, em ttrang cha va chj sai ba ct,_j dtra com xu6ng cho em day chcr. The khong phill nhu II Cha va chj dau nghc n6i カセケ N@ rat lay lam rna n6i rfulg : "KhCmg he bi1o <li m<mg com d!" C6 gai ben dtra cho com an ci'm thl:ra ra cho hai ngtrlri xem, cte Jiun nunh chl"mg. Uic dt'i ngtroi ch! ch1u m6i ngq ra, nhat djnh Ia Qm'in The Am Bt) Tar Hi6n Thanh, bien thanh mi)t ba gia cltra com den, giup m(lt c() g;l.i c6 long thanh l.tr xa den nui dfmg htrung Je p ィセエ L@ nhfln vi trcn mlnh kh6ng th<mh linh, biet h6!hyn va fin hi_l.n kmng c6 duycn dltijc!hay rna bll6n ti'ti, cho nen B6 tat h thfln bien hoa de CO gai h セ Gic@ gap, ngtrai chj dau cltng v6i cha v(>i vang quay l<.ti noi c1i n th<) khan hai de i\ <m, lhl thay V<_ll ao ci'ta D<).i Si vfm con uat. B(ri v(ty sau nay, a noi thuyen ghc bcn len hi'r cltr<;tc ten Ia "Dau.duang co gai bj cuoi" (Doe:in co d<_lo ctau ). Do Ia call Q c6 gai thanh tfun. Noi ct6 bay gia tn"j do cho cac kh;kh hanh htr<:mg cho thuyen ci_l.p bcn bo". Ng6i Di n B<"S -Tal Hien Thanh nrc la Am Ti:r Van ngay nay. Am d6 nfun ngay canh ren do, phia sau Di n dm Am nay, nguoi di'ti sau co Q セ m(lt blrc nrqng c6 gm J..')' ni m, va khach hanh htrong cfmg thtr<'jng den ct6 thftp htr<mg lc h.:'li. ('j dau dtrtmg vao nui, co mqi cong Ian tren de 4 chfr "D<.IO d<1u hili phwmg" (c6ng clfiu cltrl'mg), do Ctr sl Tran Tfch Chu a VCt Tfch quyen ticn xf1y dt.rng vao nrun Dfin quei"c thl"r R, c6ng dtt<_"ic xay h<\ng be tong cot thcp, c(mg trlnh kien co, the hlnh httng lrang, ky vi hem nhicu so v<si "Ti'r Dmmg M<)n" a nui Str Ti'r, mqt Danh lhfulg p giao True N<m1 trong tinh Ia (chi Dill Loan). Tam hoanh trcn c6ng c6 danh nhan de lt.r, nhtt "Nrun H<ii lhinh O'mh" etta Dicn Nam Vmmg Nhan V[m (linh Vfm Nam), "DOng Dang Bi n ァセュ B@ (dmg len oo giac) ci'ta DOng Hm Ti:r The Xuong, "R\o p Me Tfin" (bc bau be'n me) ci'ta Ha - Ph!mg Qu6c ChttLmg, "Kim Thililg Gi<k U)" (Dtrang gi<k ch1y vang) cim Hoang Pha Le Nguyen H6ng, "Hoi Dfiu Thj Ng{ill" (Quay dau Ia ben gie:k) cl'ta Gi;mg Trieu Tong ; Ngoa.i ra con nhieu doi diu doi nhtr : Hilu rdm ll(c t!long, thih1 giang lulu tl11iy, thien giang ngu_vf}t V 0 CO bat hf, /_'\: VO I'Clll, thih1. (C6 ciim thong, ngan s6ng c6 mroc, ngan s6ng nguy t KhOng w chang khftp, muon kh6ng may, mu6n dam troi) cua Htrng Phung Thtr N!Jat hti1ng d(j trie"u, /.:lui tlulnh k.v W lai ll/ klur Thi >n san tnlng tic>/.t tho vo gick tri (Ngi'ly hai dq1 tri6u len, kha nghc song dftng tt_r nit, Thien scm muon tri:mg da, cha ctri)i ai vo giac vo tri). ci'ta T.Cr Minh Vtrang Vu Tuong ; 0 /o gicl scm lai vf yet phd 1//(JJI, dtmng rien tfnh chi D(5 no luli kl11r dw dang b/ ョァセュ L@ tu tdo h(ji dau (DCn nlii ni'ly, chua b.:u phd m6n, tnroc nen ウセ Q chi Vlf<)1 bien n<;>, muon len ha g<k hay s(rm quay dfiu ) ci'ta Gian Chieu Nam. ョセゥ ^j@than v*n ii chim phc:) tc bict co ran nhu t(li cim khi n Chlta Tmoc Ia chon T6 dlnh cua Phd Da Sml. ThOi Ltr<mg Ngu d\ セ N@ moi dau xay d\mg chi:ta nay, ten Ia Bv Bo Tat khong chju di". Sau vua Tong Than Ttmg c6 sftc chn tu エ \ Ic.li, I fly ten Ia R<io- Da Tt.r. DCn c10i Thanh, cung di)i ten nhiculfin, gfin df1y m(l"i c6 tcn Ia "Phd TeThicn t セイ B N@ Vi dt nui di hai chua Phd Te, Phap Vii chia vitng qw'm Iy, khu do Tien Scm quem ly g<;>i Ia Ticn t セイ L@ khu tt.rc do h Scm qwin ly ァ \ Ia h Tt.r, m<)t so nha ci'ra, am nhb thuqc ーィセ Q vi quan ly ci'm t San, (tdu quy ve nha khach ct'ta Chi:m Tnroc trtmg coi; m(ll so am vi n thuqc Hau Scm qwin ly, cling do nha khach h t ( Chi:m Sau) tr6ng, coi. Rbi vi tnrt'lc clay tren nlii kh6ng c6 i'ty ban va ct_lc cilnh sat, cho ncn nha kh<ich ella Tien Tv va h Tq Clt dlt<jc coi Ia toa an hanh chfnh cling chang sao. Ott Ia tang hay xung quanh am カゥセョ L@ neu c6 truy n xich mfch tnmh cfu xay ra, rna kh<"'1ng the tt.r giiii quyet thl, neu lhuqc Tien TV den nha kmch Ti6n Tt.r, nell lhuqc h Tt.r thi den nha khach Hi_l.u Tu, the li1 th{y T[mg Tri kmch a Tien t cling nhu Hi_l.u Ttr, chi <ean "rung mlnh, h6 bien!" m(>t cai Ia tri'1

46 thanh 6ng quan toa ngoi tnrac khach ctuang ho dong chi bic, phan quy t oai ngruem. BOi tm cho nen, Tang t\ic (j tren Cht!a nay deu qucn gqi Chua Tnrac, Oli'ta sau ma khong gqi ten chtr la Oli'm Ph6 T hay Oli'ta Phap va. Dli'w Tnroc la chon T6 ctlnh ci'1a Ph6 Da, cho nen phong xa rat nhieu, ngu(ri a dong due, c6 the n6i la noi ticu bitu cho Ph6 Da, di6u ct'ing ca ngqi nhat va nhieu tmy n than dj kh6 hieu nhat la Vien Th6ng Riio Di n. B(ri vi Ph6 Dit &m la chon d\ trang ella De;U Si Quan- Am, Ngru tu ch(mg Nhi can Vicn Thong, co khi c6 nglf<li g<.1i Ia Vien Thong D;:U Si. Cho nen Cclc 16n (j nui nay phan Wn cleu gqi Ia Vien Thong Biio Di n. Bi'li vi cac cli n l6n a Chi'ta Tnrt1c von ti ng Ia c6 nhieu c1iu truy n Than dj, do d6, nhtmg ngum hic'u ten Ia Than v Di n, ngum the 11,1c h.u ten Ia Bd Co fun". セ HI ᆪ@ chtr co ran ding co the biet tltf<.'ic y ngrua ella n<'i rt1i. Nghc nhtmg cau tmy n tmy6n thuyet ve ngoi cli n nay thl dun ttri'mg nhu mri ct;\y lit cai tui can khon trnng titu thuyet, ct') co ran h'ic to hk nhi), di't ft ngw'ri hay nhi6u ngui'ri no ciing c6 tht ch(ra het dw_1e, xtra nay chua nghe ai n6i den n;_m thi'ra ngtrcri., dm thay Tm1g nhi6u di n nhi'l d. Rtin than toi luc ctriu cling cho n1ng Lt6 Ia truy n Thfin tho<.li khong c6 tht.rc, cho ncn ding khtmg ct6 y!tun. Sau nay Str Tti u - Tm'mg Tn.t trl i.'l Am Tfch Thi n kt cho tt''li nghe nhi6u tniy n nhtr: n ufty c!ii C<'l 6(XXl vj Hi'>a 111tn.mg ll.mg kinh nhi6u p ma kmng thrly ch(1i. Str kg: " Nw11 LXm Quc1c th(r 25, c6 mc)t vj khach hanh hwmg mli <.lang 16 cling dui'mg ci'.1 chay mcli himg ngan Str Tang lc'ri dt.r, de kct Ph{lp duyen. Hlii ct<l c{, thd nt'li Ia thcii ct.ti son ella nlii Ph<ii Di"t Khach den d;1ng htrrmg c ng vcli Ti\ng chling ph<u den ha v\ ngtr(ri, Ok Str Ti\ng!J cac chi'tu huy n phi't di himh ctrc1c ciing ttn tm keo ctcn nlii nay ct<i dt.r ィエセゥ L@ khbng khf m1o nhi t, dung lit nt ri dw Tang gia trong d ntnk Ht1i Llt'i t()i nhfin ch(rc phtl thit kho cr 01t1a Tnr{rc (chtta nay c0n ct'l cac cht'rc tht't quy, tri kh<'ich) bl'ri vi li'un chay c(tng dtrt'mg lhtn'mg Cl) 1 m(,j xuflt chay kern then m(ll llrlng lc)c, ch(rng chay tnra xnng, rru.1i ngtr<'1i di 16 Ph;)!, ra khc\i t rai dtn'mg (lhtrc'mg cl<.lc ki nh Dtrt.1C Str Ticu Tai Dicn t ィ セ I@, rrli len D<.ti di n p ィセエャ N@ Llic ct6 nguc'ti nh<in chu c ph6 thi't khn ph<ii ctl'mg tnrtrc D<.ti cli n phal lc)c. Llic phat J(,c, vi kh('mg c<'l ti6n lc nen phat m(1t the tre r6i sau d6 d n kho d6i lay tien, hlc d6 cac ctia ngach ci:ta d dong ィセエ L@ cii nguc:ti chuyen tnl.ch du'ng canh ctia cte phong td.c, ch6 clra vao chi vt'ra mqt nguc:ti ra roi vong ra c\ra tnr6c llnh l(lc, mqt nguai chi dlf<jc nmn m(lt ウオセエ L@ khong dtrq'c thay nhiing the tre ma toi phat ra cho tlrl1g nglrai, kiem phci.i c6 han sau nghln the. v d6 chfnh tay t6i lam, mit t6i thay chu khong phili Ia t ィ ョ M エィッセ N@ rna chfnh Iii c6 エィセエ N@ ( ng c6 tin emu do la tmy n Q khong?" Nhtr tren, t6i eta n6i, nhiing Thfill d! エセィ p@ B6 Tat, kh6ng phai la emu ma dam pham phu tt.tc tti chung ta c6 the nghl t6i va ban cho ra le duqc, vf nhu tmy n cw bu6ng cua ctr sl Duy Ma chep trong kinh Duy ma, m(lt cw hu6ng ngtt chi ven Vyn m(lt trtrq'tlg VUong ma CO the ch(ra duqc vai nhan thien, hoi nghe phap, thl mqt d di n chua dm;tc sau ngan ngtri':ri thi co gl la i\ '? Tren clay t6i eta Jill dong V<\n ll.f mat nrutu!rang giay roi, d()c gia chttc se hoi : Bv thl ng6i Di n kia rqng bc\ng chi'mg nao? " Xin h"ii, kc cam but nay chi c6 m(lt cay but, cac h<.m hay tu tu, toi xin thtra dan: ngoi ct6 c6 chfn chfn tam mlr<:ri m6t gian, cao han Van Xlf<mg Glc (ttrc Ia Am Lien-Tri), b6n tang lau, so v6i trong ntrc:jc thl kh6ng Hfy gl lam 16n, nhtrng so vc.ji Dill Loan ngay nay, toi eta eli kh:ip ca vting Dai Loan, ciing chua thay co ng6i Bao Di n nao lo lc'm Vii httng vi nhlr カセケ N@ Theo toi, a Dill Lo;m, phii.i n6i rtmg d d chua Sicu Phong a mli D<.ti Ctr<mg Ia to nhat; nhlmg so vc:ji d d b Chtta - Tnr<1c cl'ta nui Phd Da thl la ngum ty hon ngtri'ti kh6ng 16, kem xa Him. Nay dung phlflmg phap khoa hqc ma tinh toan, thl R I gian nm nhu Hu11 sao c6 th6 ch(ra n6i sau ngan ngtr(ti, hu6ng h6 Ia gitra c!i n i c6 ba ng6i Ttrc.mg f l<'m, hai hen ャセ Q tha den ba muai hai bcrc tm.mg Qw1n Am cmg than, 1<.1i con tri'r c:in phi'mg cl'1a d - chi:t trong coi huang dang, vii. C<)n may cai b Cung bay nhtrng th(r nhtr tnai treo, hitn ャィ [ セ ィ L@ b6 doan V.V... Nru6u lap chi co chcra uw.rc t6i eta Ia hai ngan ngtri:ti. Song, st.r tht.rc lit dung c6 sau ngan Str Tang a D<.ti Di n nhi6u Ph:}t, quy lc, ma khong dm thay chen chlic chut ni"tn, cho nen ngtrc'ri ta mcti cho Dai d cai ten Ia "D<.Ii Di n Than co ran" la nhlr カセケ N@ (con m?a)

47 L a m t vung nhieu nui non ky thu, Ninh Blnh c6 nhieu hang d ng casto ゥセオ N@ d c dao Ia nhieu hang d ng セー@ duqc ゥセョ@ thanh chua tho PMt. BOi vi do Ja d ng thien phuc dja, Ja noi dat lanh, la ncri (j cua Tien, Hi ncri a cua p ィセエ N@ D ng Bfch D ng la noi tho L エセィp@gQi la chtra Bfch D ng, d ng セ L ng Ia noi tho Ph:)t, gqi la chl'ra Djch L ng, d ng Ban Long Ia ncri tho p ィセエ L@ gqi la chua Ban Long, v.v... C6 m t d ng rna nguoi xua dii khing djnh: "Nt'to Dfch L<)ng, 1/{lO Thien Ton Ban Long, Bich D<)ng, xem con khn d{cy". Chfnh la d ng (J nui Bru Dinh, gqi la chua Bai Dfnh, thu c xa Gia Sinh, huy n Gia Vien, tinh Ninh Blnh. オセn@du khach tmm c6 d6 Hoa Ltr C:J xa Trtrang Yen, Ltr xong, thea duang Nguyen Van Tr8i di khoilng 5km nfra Ia den chua Bai Dfnh. Chua a lung chi'mg nui Bru Dfnh; Nui Bai Dfnh dllng d c ャセー N@ cao si'mg sl111g hon 200 met, c6 di?n tich khoang gfin m\ c6 dang vong cung hai ben khcp i n,ra tay ngai, tl:\0 thrum m t thung a dum rqng khoilng 3 ha, gqi la Thung. Chua. Mu6n len tham chua Bai Dfnh, du khach phru buoc len tren 300 da. Cang len cao, kh6ng khf cang tr& nen thoang ョィセ L@ nhu bl)i dta CffUA 'BAI vtnfl NINfi[ 'BIN H. 0 LA DANG b セ t@ cu c doi dtrqc chieu cao cua nui thanh lqc dan lam cho du kmch, c6 cam giac nhu kh6ng con nhqc nhan khi leo mli. Du khach cam thay cui long lang xuong, tha bay trong gi-:5 xua di nhfrng lo tnan tran t ciia CUQC SOng diji lhltoog, thanh than den nai ct'ra p ィセエ N@ Len den ltrng hung nui, tuc Ht di duqc nira duemg doc, du khach re phiii vao セ@ セエ@ hang Voi Pht_Jc trlnh Due Ong. Trang hang tuqng Due 6ng do, c6 VI) tr6ng coi cbua dnh. Trinh Due Ong xong, du kmch tiep leo n(ti den d ng tho p a b((o tay phai du khach. Du,khach se simg sot truoc vl da t:;to nen m t cira d ng, dyp cten kinh ngc_tc. Nhln len cao, du khach tren cl.ra d ng c6 buc tv "Minh Dinh Danh Lam" c6 nguoi Ia luu danh thorn cilnh dyp. DAy chfnh Ia d ng tho p ィセエ L@ gqi Ia chua Bai Dfnh. Chieu cao セァ@ オセゥd@ ciia d ng gftn 3 met. D ng dai 30 met, r ng 20 met, phang. k)' Ia tren trail d ng k.h6ng c6 cac nhu da ch<i.y xu6ng, rna phang nhu mai nha mai セァ N@ Rat hil!m cac hang d ng c6 mai phing, rqng the. 0 hai ben thii.nh hang m6i c6 m t s6 nhii eta dyp. Tuong エイオケセョ L@ su ョセケオァ n@ Minh Kh6ng ( ) que a xa Dam Xa, phii Truemg Yen, nay la xa Gia Thang, Gia Vien, khi den day tlm cay thu6c da phat hi?n ra dqng nay, tv d6 bien d ng lam chua tho p ィセエ N@ Trang "chua" duqc hay nhieu tuqng p ィセエ N@ Oic pho tuqng duqc son son vang l ng lay, uy nghiem, nhan tv do con ngum hoa v6i cac hlnh nhii da k)' cua thien nhien. TA"t cii len linh thieng trong anh nen lung linh va huong trfun, phang phat mtti thorn coi thien! Con ngum da re 16i ncri ella lam clti mong hai duqc qua tanh, miy cho doi. "Ng6i chl'ta" dac do ban tay thfin ky v6 hlnh cua セィァョ@ si thien nhicn va con nguai nen qua la: "Giiia ltll!f? troi m<)t nia thiln mon. Trong d<)ng mli lei noi

48 T rong rat nhieu p a die chi'ja Vi t Nam c6 hai lo::u tuqng thliong thay d6i nhau. Neu de chi'1a c6 ttr<;mg p Thien va De Thfch thl khong c6 tli<;mg Ng9c Hoang. Neu c6 tw,mg Ng9c Hoang thl khong c6 tuqng Ph<;Un Thien va De Thfch. Tuqng Ph<:J.m Thien va De Thich, va tho cac tuqng nay eta duqc xac xual ltr thai Ly. Tuqng va エセ tho tuqng Ng9c Hoang thl eta etuqc gim ct!u xac dinh xuat hi n tlr thai m セ N@ Bang co c6 nhfmg tam bia thai m c6 n6i r6 ve van de nay. Bia uセィp@ Ng9c Hodng hi" d\mg ngay 25 thang 2 nam Doan Thai thu 3 (1588) a chua Quang Khai xa Dao yen, An Hru, thanh pho Hru PhOng da cho biet vao nam c!6 dan lang d6ng g6p tien ctia tao tw:;mg Ngqc Hoang va セュァ@ bia. Bai minh tren bia viet: pbィセ G d 1 Ng9c Hoang Plu'tlu) chfnh nghla pャq tィオセョz@ mセ N@ セュァ@ エセイIL@ Mdt die'm rwzg quang Chie/1 khdp muon plntong gi/ing Ddo huong N g/m thud tn.tong t6!1... (Xcm Dinh Khik Van bia thai HaNoi, 1996, tr ). エセm@tam bia khac, "Tc'in Ng9c Hoang clui イゥセィp@Bdo Quang bi k)!", ngay 1 thang Hvng TJi thu 4 (1591) 0 chua Bao Quang, xa Thuqng Trvng, Vinh Ttr<mg, tinh Vinh Phuc cho biet vao ngay 6 thang 2 nam 1589 dan lang lam mm ttrqng Ng9c Hoang, Su Tu6ng, l(jm D6ng, Ng9c Nii', Nam H10, Dau. (Xem Dinh KhJc Thuan. S3.ch da dcin: tr. 331). Vc tm;mg thl gi6':i nghien cw eta neu duqc m(>t a chi:m' Ngo (Ngo Scm xa Tfch Giang, Ba Vl, tinh Ha Tay. Pho a day etuqc ch.mg la!uqng Ng9c Hoang bbi c6 nhieu net gan - gili v6i tuqng vua Dang Dung a chua Thien Phuc - Tra Phuang (Hai Phong (My thai mac. Ha N(>i 1993: 70). Tuqng duqc doan nicn c!ai vao nam a:fu day gi6':i ngh.ien CUll phat hi n pho kmc a chi'1a Quang Khai (Hill Phong) la ng6i chtla c6 tam bia vi'ra dcin a エョセョ N@ Tuqng cao 0,60m, vai r(>ng 0,16m, khoang each gili"a hai g6i r(>ng 0,23.. Tuqng c!trqc tl?c trong tu the ng6i tren nga.i c6 tlfa llmg. K.huon tuqng ュセー L@ mm dai, mui L ァョ Nセゥィエ@ m6n mim nhln thing v phia tru6c. Hai tay tuqng cmp vong ngang ngljc, hai chan cti hill buong thang. Ao choang r(>ng, 6ng tay ao r(>ng, c6 ao tron buong ru lap ュセ N@ Khoiing ao noi c6, vai, ngljc duqc tia trang trf. Toan b(> tuqng va セ@ tu m(>t khoi da セエ@ャゥセョ@ kh6i. Dang hinh tuqng chic khoe mang phong each chung cua thm (the ky 16). Hi n nay ttrqng vfu1 duqc bao t6n kha nguyen vyn, du tuqng da dugc dan lang scm son, tmp vang, gfm sau va each chu6n.

49 Phat pho tuqng nay gop phan tim hieu tm;mg NgQC Hoang va エセ ic@ tho NgQc Hoang a v Nam. Tnroc het d6 Ia m t pho tuqng Ng9c Hoang chftc chfin, b6i tuqng dtr\(c van bia xac ョセィョ@ ten g9i va nien chinh xac. Dieu nay la quan trqng v] tam bia chua Bao Quang c6 n6i tuqng Ng9c Hoang nam ay nhtrng nay chi:1a khong con ttrqng. Con a chua Ngo, ttrqng Ngqc Hoang dtrgc xc'ic djnh qua so sanh, rna khong c6 van bw xac ョィセョ N@ Nhu vi\.y tuqng chua Quang K.hiii se cho!a mot nguyen bin dyp va g6p m t tieu 1 chi xac cljnh cac pho tm;mg ci'mg khac. Vf セ QL@ a Hii.i Phong nay eta phat hang cht,1c cac pho nrgng eta ttrang khac a cac chi:1a Nhan Trai, Thien Phik, d Linh, Hoa Tan, Chicu Tuang v.v... Nhfrng pho tugng nay c6 ngum g9i la tuqng vua, c6 ngum g9i 18. tuqng "Vtrang", c6 ngucri g9i Ia tugng Ng9c Hoang. Hi n la c6 tht:rc. Pho tut_mg vua 6 chi'1a 1bien Phtlc (Tra Phuong) ctugc mqi ngtrcti dja phtrcmg truytn khflu Ia ttrt_mg vua m Dang Dung. Pho ttrt_mg a chi'ta L6i D ng (Thi:1y Nguyen) cling dtr\(c dan lang エョ Q rtmg c!6 Ia tuqng chfm dung m t vj vua M<_tc ti:mg den lc1nh mm a chua. Da s6 cac pho tugng ltrang 6 die chi:1a khac d6u khong CO tu chn hiet len c エィセ L@ va dan gian chl gqi chung Ia ttr<;nig cl(rc vua v.v... Ricng c6 m t pho 6 chi:w B<.tch Da (Kien Th t_1y) co ml)t hii.ng chi:i', de n\ng di\y Ia m<)t pho ttrqng Phttt ィ セィエ H@ p nhilt ttr<"mg). Pho ttn.mg Ph:)t nay cling g:ln vai pho tm;mg Ng<,1C Hoang chua Quang Khfu, do d6 c6 thci ch:lc dfty cling Et m t pho ttrt_mg n ァセ k Hoang. NhLr vfty c6 the suy ra rtlng nhi6u tw;mg vua thi''li M:.tc b khu Hiii Phong cling la ttr<:mg Ngqc Holmg. Chi cl'l la can c6 c\b trlnh di S<lll them de li'un rfi tlfiu la tvqng NgQc Hoang, di\.u Ia tut:mg vua M<.IC, hay nhtr c6 ngtr<ji da n6i c6 st_r dong nhat gifra tln.mg NgQc Hoang voi tugng vua Me:J.c trong hcii dnh xa h(>i va ljch str thai m セ N@ Ott sao chang nfra thl st,r ra doi vii phd bi en etta tm;mg NgQc Hoang trong the ky 1 o Ia ro rang. Nhtr van bia m\ da khing ctinh clts Ia mt)t tugng p ィセエ N@ DtS Ia cti6u trnng エセィ p@ di n v Nam tht)i u6. Trong ILWng lai, din tim hieu ro va li'un ro them ly do xujt hi n va vai tro ctla vj tuc;ng nay vi sau the ky 1 o, tm.mg NgQc Hoang ngay dmg ph<h ュ Z hem.. hua Bi thu(>c th6n Huang D':}o, xa セl@De:J.o huy n My Van (Htmg Yen) each ttung tam Ha N i khoang 20 km. QI NgOi chua nay c6 qch su ft nha't tu thcri Tien Ly ( ) cung voi thai ky xay chua TrA'n Qu6c (Ha N i), theo cu6n 'Thclnh Holing Vifl Nwn" (NXB VHTT. 1997) ll, va ban than pha moi smt tilm dugc (Hoang Le djch), ngtrai c6 cong khai pha d6t Ke d Hl d セッ I@ vii tu stra chua D<:U Bi Ia Sai Kinh Triln Tien qufm dmg hai con Ia S<'ii Bao, Sai l セ Q N@ Chi:ta la ngoi tnrang n6i lieng cua Sieu vttng Kinh Bk xua dao nrueu nhan tru. Sai l セ giup h Ly Nam De o03 danh thfmg quan Ti:ty bc'10 thanh C6 Loa - sau d6 lam quan Iran thl't a Hoan Chfiu Hn An) va B6 Chlnh (Quang Hlnh). Ong duqc nha vua phong "L1_tc Yen Bdng tl11u)c trilu Uy II Quae d Vlfong", a the ky X, Vucmg D(rc Minh ti'r Bang Chau (Nam Sach) da ve day hqc van hqc v6 sau d6 c6ng trong cu('jc gitlp Le Hoan phc'i T6ng th.ang 4 nam 93 I, danh bf.li ttrang HJu Nhan B;io, Quach Tien. Thien B6ng ttr(mg quan lru1l Thitnh Hoang a D6n Cao va b L:;tc d セ Q ョ N@ Bai Chicu hien (qmh P\ Bi t セイ I@ cling Ia ncti thu(1 nhi) Sai t ttmg thco h9c. Ong Ia du<? diji th(r 31 ('?) ella Cl,l t6 sai Kinh. Th6n Yen Khe Hl Dc,IO nay) hau nhlr ca lang mang hq Sai. Sai t ( '?), thicn cu sang dilt Song l ゥセオ N@ each l d tren 2 cay s6. Anh lfnh chan voi ngheo duqc Hoang,tir h\ cm1 mang nuoi an h<;>c ct6 Tien si khoa At Mi:1i ng Hun Hi<?u Ly ij Vi n Htm Lam va tham chinh Hai Dmmg khni1ng 24 nam. ()ng gifr ch(rc pht'i Tao dan nguyen suy ct'1a Ht!i tao clan tht)i h\ D(cc. 6:r.g lam himg nghln bai tho chfr H<'in sau d:)m chf;t dan gian. t\ "Lei dtrt'mg di!do" clo con ong S.ii Khac va tro 6ng D6 Chfnh Mi'l stm an. Le Quy Don ti:mg khcn m(>t ngtr?'li ct'l ct<)o d(rc, van chuang, c!trqc m<)t thai men mq. - Bclch (/1/(J /u(u long nmin Nlur n/11!n kiei1 T/r Do. Djch: Trong tram th(r qua c6 qua long nhan Gi6ng nhtr con ngtri'ri t[mg Ti'r D()! "Ti'r 0<'>" tfch trong sach "Kinh thi" nhfim chl hlnh anh m(ll ngtr0i con trai tuan tu. - Nom Hck kilu rlc1u 1 lti' phcin lltt_w.;ii 1111_w>n thf ngtf belt khc1111 w'jn. Dich: Diiu du Nam b duang chia ngi1

50 CHUA DAI Bl r LAC DAOJ t t I oau AN cua van HoA KINH ale o VAN HAU Chg hqp on ao nht)n flhip thay. (Qua dat Ke Dau) - Ly ll!c thanh yell tan Y La Quat chi gi/t dutin nluln セ d Kh6i xanh xanh toa gfim la Quyt cam mtim mfa tnqc ben nha. (Canh xufm t An) Chua D;,U Bi con c6 qua chu6ng dcri Tran quy gia. Sach 'Van kluic H/m Nom" (NXB KHXH 1992) trang 39n-397 ghi ro bia chua d Bi xa Hlmg d セッ N@ Van Ulm (nay Ia My Vm). Sa m6n Sung Nhtm tzto nam khai Thai 4 ( 1327) nha Triln... Chf1a d\ Bi do nha slr Tri Wmh tl!ng Jam quan Trieu Triln hlmg c6ng tu Giap Ty ( 1324) den nam Bfnh Diin (1326)... Giai doz\0 ma bia ghi Ht thai ky vua thu 5 nha Trfin: C6 th6 ke Triin Tha.i Tong ( ) Trfin Thanh Tong (l25r-1278) Tran Nhan Tong ( ), Trfin Anh Tong ( ) va d Ri cling Ia thm ky phai True Lam Tam T6 phat tri6n b mrr}c ta v6'i Trfin K.hfun, con vua Trnn Thanh Tong c6 di tfch a chtla Hoa Yen (Yen Ti'r) Phap Loa (Dong K.ien Orcmg) co di tfch a chtja Th;mh Mai (Chf Linh) va Ly d Tai (Huyen Quang) c6 di tfch a Chfw Con S(m (Chf Linh). Huyen Quang ti:mg ncu triet 1y ci\a phai TnkUun: - N gui>i vi ch6 tlm dliu エャセィp@JTtlmminh. lttm エャ Q Still R(jng エィエセ v@ dilim ltlnh mtl unh htrt)71g [)()i IItty tit luln OQ セ Q@ tdm ddu. (Ban d!ch) l)i tfch ngtli chtia d Ri (xa L<.tc Dc_1o) nay ra sao? URNO xa mm:m dt Hun kho ch(ra d6 dtmg y h(_lc ttr nam 1962, tuqng Ph<H gi'ri vao chua M'-;1, chucmg cht1a gi'ri van x6m Thap lam keng. Chung tcli den tham con tl<,x: dtrc."ic chu d Bi DiCn Minh Tt,r va rna rna nien (I 326)... May nha nghien c(ru mlnh vi bau chuang Trful nay chi ng6n tay. Theo ph6 giao su Chu Quang Tru tu' 1950 t6'i 1980 nu6c ta m6'i tlm thay: Chuang chua Vm Ban. D6 Son, Hili Phong, chuang chua Bin!' Urn huy n v Xuyen, Ha Giang, chuang chua cam Cim KM, Ha Tmh... tat ca dil ョセゥィ@ nay 6 bao tang 6 chua Ia bau セ sti. Nay 9hu6ng chua D;,U Bi thrum keng da tren 36 nrun?... セ d@ Bi la ngoi chua cd, it nhat c6 nr thai t Ly (the JcY VI). Til' JcY XIX tr6 ve truac, l ッセd@v6n thuqc Gia Lam, Tra'n Kinh Bac. Til' dftu XX du<jc dt ve H11ng Yen. Chua d Bi cung ca.c Su Sa Mon, Tri Harm tung til! trl. chcic c6 nha11 duyen sau sa trong be day Qch sti v6'i dat エセィ p@ Dau - Keo, Song d セオ L@ b Trlnh, (theo cac ql gia noi) la na.i cac vua di thuy6n rong t1r Thang Long qua song d (song Dao) qua song Du6ng, tu C6 Bi qua huang Dong roi den Khucmg Tv. l d vilng dat Nhu Kinh (Nhtr Quynh co den Ghenh tho Y Lan nguyen Phi ( ) Hp Quan Am theo dan gian). Unhidenh b6'n rm7i thuye'n kl Dt.rt'mg sang Thien Dtrc duimg ve" Sui, Ghenh (Ca dao) Si'ti (Phu Th.j) con cdng thanh c6, co duemg di An K.hoai, Dtrcmg Xa, l d セッ L@ Dau, Keo, KMm, Gi6ng roi len Luy La.u, thii phu cua dat Kinh Bic xtra. Trong chuyen vang canh chua vu'a qua, chung toi dugc bie't nhan va chfnh quyen phucmg a day rat trfin tr<.mg gln gifr di san quy gh'i nay Va sifu sang t(_lo rnqi dieu de ngoi chua lang tra v6'i gia t1i nguyen ban. Ral rhong chtta d Bi dau fu1 Kinh Bk ngan xua sam dugc khoi ph'-;ic nhu den Ghenh (Nhu Quynh) va chua Ba Tam (Duong Xa)...

51 ((bita 7!li n fjbt1c btl 11Bfn 119Uc セ jljtl L ang Gia Lam, エセ L gqi Ia lang U1m, xua thu c tong C6 b ゥセョ L@ huy n Gia Lam phu t An xu Kinh セb@va nay thu c xa Chi, Lam, thanh ph6 Ha NQi. Lang Gia Lam c6 hai ng6i chua c6. Do Ia Khanh Lam tl,t, chlta Ou6'i va d gqi chua t イセョ N@ Nen chua Khanh Uun cat tren khu dat cao nhung a canh d6ng LAm xua, i a xa lang nen gqi la chua Durn (phfa duai lang). Con chua Dien PMc cat tren khu dat cao dau lang, giap khu dan cu nen gqi Ia chi:ta Tren. KMnh Lam tt,r c6 ttl' xa xua, thm TrAil gqi Ia Gia Lam tt,r. Quan Ttr d6 Van h Vucmg Trm Quang t (con Trllil Qu6c Ta.ng, chau n i Trllil Qu6c Tullit) da ghi l(:li trong bru tho "De' Gia Lcim It/' H chtta Gia Lam), nai ong da thai ap va dt,rng ngoi chua nay. Theo cac Cl;J lang Gia Lam thl chua Dien Phuc von tnroc chi la am thien (xtra chi c6 cung). Nhung theo bru tho "de Gia Lam Tt,r" etta Trllil Quang Trieu cho thay kmng phfu chi chua Dien Phuc rna ca chua Khanh Lam xua v6n cling Ia m t am thien. Trong bru tho c6 ca.u: Tam khoi oa giclc m(mg 8<) ly dczo thien duimg Nghia la: NguQi long danh lqi 0 NGUYENTQA セ L@ セ ィオケセョ@ L セt@ セィ@ オセ@ セ B ョセゥd@ dセオn@ tイセ ィI@ \Zセッ@ pィセエl@ Am thien nlo got qua r Va cling theo cac m t thai Khanh tl! hoang tan, dan lang toan b tuc;mg エセィp@do thc1 ve xay dt,rng chua Dien Phuc to l6n nhu ngay nay. Con Khanh Ut.m tt,r van t6n t(:li nhung thu nho l(:li. chua Dien Phuc, ngoru tuc;mg duqc tho nhtr cac chi:ta kmc, con c6 ttrc;mg due Thanh Ba (Ba Gian) hi u db@thanh Phap thong Vuong エセィp@(m t trong ru phap: Phap Van, Phap VG, Phap LOi, Phap thubng gqi nom la bit Dau, Ba Ba Gian, Ba Tuang). Truyen thuye"t a phuang ke ll:li ding: I:Xrc Ba ngtroi lang Xuan Quan, con 6ng Van Thanh va ba Thj Nga (nguai lang ( l ). Khi diic thanh dlrc Ba dtrqc tho t(:li chua lang Xuan Quan. Trong ctuic khang chie"n chong Nguyen Mong xam luqc m t Jan, TrAil Htmg den Xuan Quan diu duqc due Ba ba.o mqng ohg ve khu Gia Uun (tuc Hmg Gia Lam luc My gio) tat dlrqc thfin linh giup s(rc. Qua nhien, Tn1n Hung D<;to khi den khu Gia Lam lam a khu chua Khanh Lam, Iuc d6 la nai tho Ctr SI, thanh hoang ci'ta lang da duqc cu si linh than Ung bao, hua se tv nguy n theo va ngam giup de"n ァセィエ@ セオ セョ@ セ@ セュァ@ セ@ ィセ@ エセN@ lqi.... Sau chien quan Nguyen, Trllil Hung D1;1o tau len vua Trfin Thai Tong, nha vua gia phong cho Thanh la ".,t phu nhat vf Duong cdnh Thanh hoang, Ht) phap crt si d{li vuang" va gia phong D(fc Ba Gidn Ill "D{li tlu'inh Pluip thong Vuong PhtJt". Nhil vua tmyen cho dan Gia Lam muon doi tho cung Clt Sl linh than va due Thanh Ba. Yang trieu dlnh, lang Gia Utm len Xuan Quan Ie va u tuc;mg tho due Thanh Ba chua Dien Phuc. Tu d6, chua Dien Phuc con gqi Ia due Thanh Ba. Nghe tha H i phap cu si vucmg cling duqc xay ben chua Dien Phuc. Va cling ti:r d6, hai lang Gia Lam va Xuan Quan kct anh em. Theo phong cci truyen, lang Gia Lam rna hqi lang ttr m6ng I 0 den 20 thang ba hang nrun. Va cu dung ngay 19 thang ba ay, Umg Gia lam nr6'c len chtta Xuan Quan Je thong kct nghia tot dyp ffy clm;rc gifr vfrng va phat huy mai cho den bay gio. (I) X a X win Quan huyt;n t lllitnh. tinh Bile N inh. Th.:o "sl! tfch ve tt1 ph:ip" trong "da't p ngim xlra" (Kinh s,\c - Ha B<lc - エセィ n@ xuat b<'m van 116a - Hit N(>i 1981) thi Ba Gi;m hi en linh tu plw ttn;mg 1111 tu trong ngay Q d<_lt ten, xin hieu cua p ィセエ L@ thay ch6p gqi Ia phap va tho a chua Phucmg Quan (gian). "Sau k.hi biet dut; hi u, ngum s6ng Dau t6 chr.ic h! khanh thanh Til PMp mqt each tn;mg the va tung btrng. Cling tir d6 thanh i hang niun. cr.i cte n ngay m6ng 8 thang tv, cac chua Tt! Phap l"'i ma h i. Luy Lau tra thimh bieu tuqng cua dat p ィセエ N@

52 1 Cfbila ljbdp van 0 HOANG LE c di tfch de'n, ch1la limg Thtf Khol, Gia Lam, Hd Nt)i. - hi:ta i'-1 thon H"lu Ninh, t6ng Hi). Duong, DCmg Ngan, pht Ti:r Son, tinh Bftc Ninh nay Ia xa Nmh Hi p, huy n Gia Uim, thrnm phoha N')i. Ut m<)t trong nhi"rng ng6i chi:1a c6 ti:r thi'yi Phap ョセv@(m(lt trong t(r phap co ti:r thm Si nhiep). Chi: a xfly dtrng ti:r bao gia chua c6 tu i tin セケ L@ tuong truyen co ti:r thm Si Nhiep ( TCN). Thco thiin tfch vj than B<,1ch Sam co m<)t chi tiet noi セュ@ con Ly CCmg Ufin ch;;ty tanh ni).n c6 ngi:1 li).i m<)t dcm (r chi:w nay. Nhtr Iii. ti:r dai Tien Le dii c6 rcli. Han dau chi:w con nho be, ve sau m6i Ian sl'ra chua lai mo r(mg quy m6 h<rn. Can c(r vii.o cac bia, chu(mg, khanh... {'y chi:ta ta hiet ro cac Jan tri:mg tu nhtr sau: ' N<1m I 675 co vj c(mg Th<).ch Anh Hao ngtri'ri lang Ph(t Ninh <.l(rng dfiu bc'mg cung ticn si'ra chi:ta chfnh. Nam 1727 bit Dai> Thi Man V<J ella Thieu Khanh Nguyen Quy ngtroi Phi: Nirm cung tien 400 quan tien va 4 1 sao ru(mg vii.o stra chi:ta. Nam 1735 q Nguyen ThQ Tri'mg nguai Phu Ninh Uun T<"lng c16c Thanh H6a d(mg dau bang cung ticn M xay dt.rng h<)u cung va nha giai vti. Con nhii. Th[ y dhm thl do Nguyen phi Nguyen Thj Huyen cong ch( a Ng<.>c Han) chuyen ti:r chi:1a D<ing Mau ve vito the ky I 8. Ngu mcm thl do str q Phi).m Th6ng Hoa セュァ@ nam Chi:Ja Phap Van xfly セイョァ@ di n lfch met vuong, V<li ({;ng s(i I 04 gian. Chtla quay ve (I) Ten r:lnia tning viti ten clnia d xil Thanh Klnrang. huy n ョゥセオィ t@ Thtlnh. Bdc Ninh (xem str tich Man Ntrmrg ti clnia Ddu) crin c6 len w.>i lti rluia Ncinh. rlnia Cd, clnia f'lni Ninlr.. Anh: TU AN HAl (TIXVN) htr{mg Nam. Ngoai cimg Ia ao r6i va nha thi: y dlnh kien true 8 mai. Nha r6i c6 16 c(>t kien true thap, 8 g6c dao cong, giii'a hai mai dap n6i "Iuong long chau nguyw. Toan b(> kien true mang phong each cu6i Le dfiu Nguyen. Ngii m6n: cao 2 tang hinh vom cu6n. Nen tam cap va vom cuon duqc lat da xanh. Tren tang cao cth ngu m6n tru6c day tu<;mg H(> phap Long Thien (nay da mfft). m bang cua chi:ta bo "nc)i c6ng" B qu6c". Nba tien duang c6 7 gian, c6 ch:;tm hinh may xofm tren cac than ke. Gian thu 2 va 5 dtrqc nang len phfin mai treo chw'lng va kmnh. Hi n nha tien duon.g c6 bia da t<.to nam Chu6ng due nam Khanh due nam Nha tien duang con c6 2 pho tu<;mg H(> phap ctrm SU LLr, phong each ngh the ky 19. Nha thieu hwmg c6 3 gian. Giua c6 tuqng HQ,phap Long Thien nm, hai ben tu<;mg Bat bq kim ctrcmg. Nha cau c6 6 gian chia Hi.m 3 phan: 2 gian ngoai dung Ian\ ゥセョ L@ 2 gian trong Ia cung cam ttrq'llg Phap VAn, 2 gian trong dmg hqp v6i nha thanh Tam Bao tuqng p ィセエ N@ Bai tri tuqng a nha cau: 2 gian ngoai Ia di n mfji ben c6 5 pho tm;ng; 2 gian gifra Ia cung cam kham va tm:mg Phap Van. Tuqng bt'mg g6 dau san then, cao l,04m dau d(1i mu ーィセー L@ dtr6i mli 19 ra 3 16p toe h!n.h 6c, ltrqng ng6i trong tu the' "kel (i'll vf uy". Tuqng trung cho the ky 17. Kham オセゥォ@ c6 trang trf CUe, Sen...

53 Nha Tam baa: tren tm;mg Tam The', dum Ia Di Da tam ton r6i Quan Am セ N@ va tuqng The' TOn bang dong, dum nii'a Ia Thfch Ca sa sinh. Ngoai ra Ia tuqng Ng9c Hoang va tu phil Gian ben c6 tuqng Th6 Th&l d6i vm Thanh tang. Hai ben nha ta c6 2 day nrqng: t bat La Han ch;_un khiic kha hi n エィセイ N@ "&n ttrqng g6 con 3 pha tll'qng eta hlnh n1ra ngum duqc khi\c vaa the' k)i 17 ba vq chong c6ng t ィセ Anh Haa va mqt pho chuy4n tir chtla Khanh Ninh カセ N@ Phia tlty Ia th6ng nha miiu, nha td nhln chung, chlla Phap Van c6 kie'n true ngh ph(rc the vita tn\i r(lng khong gian vtra tie'n tri4n thea thbi gian, girr duqc dang ve c6 kinh tir thai Le, MC:tc, n va ttr xa xua dii duqc xe'p vaa hang danh lam. Chtla con girr duqc 97 pha ttrqng trong d6 c6 ttr<;mg Phap Van, tm;mg Tam The', tm;mg bat La Han vao the' ky va 3 pho ttrqng d6ng vao tm ky 19, 3 pho tuqng da vao the' k)i 18. Chuang Khanh d6ng, 20 bia da... Hang nam c(r Mn ngay 17 thang gieng ngay p h6a (nay chuyen vao ngay 6 thang 2 am I!ch) ci\. t6ng H<,1 Dtrang dmg de'n chi:1a nay dang hlfung hoa. Tuang tmyen vao trieu nha Dinh nha Le c6 Ian nr6'c エセィ p@ g6 nhtmg kh6ng dem p da theo. Khi nr6'c BUI MINH KHIET DiR eijtlli Muci'n nluel.i!an Mi no"i c1ay De' du"em ngui5i1fi dim ht'in trong hzr ci'o M(Jt エィッ ゥセ Aj@ qu( 1 n di dol t/utl'ji1g nio V :1"i biet bao n6i vc,it vd エィ オセ Aj@ ngay. Nglu ngut kh6i hu'oijg t/wrnngit tda bay Phc,it bci qwm amnpt tren tc'ja _s-en lue'n tit nhin xzu5'ng Klwanh khic thdi tf1fy long minh tfnh lljing Khoanh khic t/u5i! vo"i nlu: i{ji tam hair. >Ao SONG HAl VtiJ Vui bic nghe kinh giz'i Phc,it duc) ng Vui klu ca'u nguy n sdm tinh szroijg. Vui ngay Phc,it D<zn di dang I! Vui tf1ang h(ji dn1a/ don エ OQ phmmg. Vui Tet 711ll'(ing Nguyen - Hoa nay ャ H ゥ l Vui lui klwi ィセ QM Ilia lenlnmng. Vui Jam die'u tlu" n t/1t.'o tam nguy n Vui hilu quy y hie'u tc,in tztt'ing phap gia ve chtla cii thl mlft p da, tim khap nai kh6ng tmy b&ng trong vuan chua tren cay d<.ti lii!u lay dqng, anh hila quang chie'u sang trong VU'Cm, ngum tr6ng nom vtrem chua va nhan di\n nhien vao trong vub'n thlfy p da o trong cay d<_ti lilu ben i chay xin d6n p ve tho'. Blfy gi<'j ca t6ng HC:t Duang nam tin nu sua le chay, dang hucmg boa Mn chl'1a cau khlfn gieo que xin lim duang duqc d6n p tir tren cay xu6ng nrac ve va tho' o mqt cai am dum cay d6. Khi nrac p ve d n canh d6ng T6 ThOn thl khtmg chuyen duqc nen phai dung l<_ti d6, sau day tlm ch6 dat cao S<,lch de エ \ tuqng. D n ngay khanh thanh tuqng, nhftn dan trong tdng tmy 3 ngay khai quang di n. Ca t6ng khlfn cau gieo que lay xa Phu Ninh Jilin tnrbng. Ttr d6 c6 h9i, le nr&c nr cac lang ve Phi1 Ninh. Phtl Ninh tro thanh tnmg tlim van h6a d a mqt vtlng: Tlzang lzai mo'ng sau lz i lang Dang hl(ang tl(ong ni m bit Nllllh d<jy dau. Chl'1a Phu Ninh khong nhli'ng Ia di tfch l!ch sir ma cling Ia di tfch each ュセョァ N@ Vao nhfrng nam ng6i chua nay Ia ca so an toan DCSVN, nai qua ciia cac 6ng Tnrcmg Chi1lh, Hoang Van t ィセ N@ Hoang Qu6c Vi t, Nguyen L Lr<.mg B:tng. TRAN HO'U NGHIEM r セゥヲGp@ RGU'OO ァョU セd@tii1l1 trong Mng kh6ng dtit Buri/1 vui bao n6i chuy n cnfi!ji qua dut'mg tran gi6 bl!i J-!ai vai ganh ngu<h Tim tranf? nl1 iing va'n tho cil Mong ca'u giay ph tit thanl1 tam Nghe tiei1g tju) dai nlu! nlu: Nguoi xua n.hu' gui clw min.h Ca Mau Bt:iR TOl S6/1g cl<ng nlui'ng dicu khong tl11/c Grli thin minl1 clw hu' kh6ng Ray hrn mu(m plwong tr/l'i dat T,iing noi noi nluln!j doa bting Snlw dmt; nh uijg die'u khnng tl1 セイ \Z@ 1 Q セ QN ph tic nh u M front; m o Ca Mau

54 T hang 5 vtra qua, chung tni.. - doan can b9 B<\n tang Dan t(1c v Nam Nam, di khiio s<lt, nghicn c(ru J{; h(li ditn gian l<.ti Gia Uun (Hil N(li), Thufm Thitnh (Rftc Ninh), dii phat th:ly dfi'u tfnh c6ng. trlnh kicn tn.lc eli d1a ngoi chi:w Ran An. h chtta an t<;a l<.ti thcm Quang Trung, xa Dtnmg Quang, huy<;n Gia lfun, Na N<)i. Thw tam hia hlnh tn.l, t\r di n, tran hia ghi ten chl1a "Ban ;In d <)i thicn ttr hi" nicn hi u Dt'rc Lnng tt'r nicn (1633) cho hict chlta xtra kia thu(1c xa Dtro'ng Quang, huy n Sicu LP<)i, phtl Thu(tn Thitnh. H i n nay, ncn eli ci'lil chtl<l chi lil phc tfch, tpi'ln h<) lu\mg ph<1p, LM tht'c. d tn.yc hito ltn tho tai den thiy vua Tran Nhan TCmg. n;\m trnng khu we ehtta Ran i\n I nr(yc Lt:ly. Thc<l de ct.t g.iit k6 1<.1i, xtra ki a (tnr(ye nftrn 11,)46) ehlw nguy nga trang 1. v(yi 36 nt1c nhi't. t<'yi ョァッセェIL@ セ@ bセ N@ rセ N@ エセQッ@ u セョ@ bセ N@ 100 gian, c6 2 Tam quan (n<)i va canh ehf truen nruen haj hoa, dffo htmg thjnh, ngay dem ti e'ng chu6ng, tie'ng khanh ngan vang thuc tinh chung sinh thoat khoi canh u minh cten vl1i ben ho chfnh. gi<k. i);iy Ia ml)l d}ng trlnh kjcn true van h6a thui_h mang trun eft dan!. lam, kihll hclnh Ctlllg" thay a khu Vl.rc vlmg Kinh M9i.d\.u k6 ci'ta cac Cl,l ctdu trimg khll'p v{ti dja danh, ten chtja Vft ljch str, tmyen thuyct... ve vua Tran Nhan Tfmg xfty ehi'ta Rao An. Cai ten Kinh thco si:r chcp Ia thffy ti'r ctoi Tn1n: L Bftc Giang ding gqi 1 Kinh Rflc. Khi U! Thai T6 dtia ca mroc ra li\.m 5 1 h) c6 BAc d;.to. Kru Lc Thanh crua ca nt((je ra Jam 12 thlra tuycn thl e<l thlj'a tuycn Giang hay Kinh Rk sau gqi Ia x\r rcii Ia tran Kinh Ten {[ Rttc Ninh m(ti xurlt vi\o tht'1i Minh M;.mg ( I X22). Niim I I lit tinh R;k Ninh. Ni"im 1962 ht.1(1 nhfll hai tlnh R{tc Ninh vit Rite Giang thi'tnh mt Rc\c, nilm I 997 l<kh ra nhlr ten ng;ty nay. SCmg Ditu x Lra ttr vlmg Dau - Canh ch;\y qua xom SOng Dlnh Tci rcii hftt thco htr<'mg Tfly Bac - tjcmg Nam eh;ly qua Luy Li\u, KhLrlYnf! TL.r xuc1ng Lieu Khe, Lieu Ngan. Lieu Lfun. Lac 0 vo HONG thu セ t@ DOAN HONG HA L ッセ d@ Nhu Kinh, Nhu Quynh - a day Ut nga ba s6ng, nuac cua song Nghia Tn,t (m t nhanh ci'ta s6ng Nhj Ha) chay xu6ng Vllng ttiing cua Gia Luang, Cfun Blnh. mn khc'lc, con s6ng 1hien Dl'rc chay qua Si'ti xu6ng Duang Xa que huang dt'rc Y Lan r6i cling chay xu6ng s6ng NhLC Quynh. Nhu カセケ L@ theo van bia chua Bao An thl chua na.m r<.ti nga ba tiep ci'ta cac con s6ng a Nhu Quynh - chfnh Ia canh d6ng Ilia truoc chtta nay. Theo thuyet con lmt truyen trong dan gian, khl VIta Tran Nhfm T6ng di nui Yen Ti'r "tfut su h9c セッ B@ tri'1 kjnh thi\nh Thang Long, di den s6ng Thien Due thl troi b6ng nhien may mu, gi6 th6i, r6ng kh6ng the di duqc. Vua ben cau khfu\ than linh va n6i: Ta hai cai IQng 6 hai bo s6ng, neu IQng ben bo song nao rna qtp xu6ng chfnh Ia vj than do dii giup Ta kh,)i ョ \ セョ L@ Ta se d(li em. Qua nhien, m(>t l<lt sau, l<,mg hen bo' s6ng Dtr,mg Xa cl.lp xu6ng, troi yen, s6ng ャセァ N@ VIla Tran len bo vao ctcn dot tram tz. Th6 than vii xin xay ァョイセj@m<)t ngoi chlla hao den cong d(rc v6i TrCti - p va lily ten chua Ia Bao An n,r. Trill qua bao trieu セ Q ゥ L@ ngoi chl'1a Rc1o An vful tnrang t,')n ci'mg xa エセ L@ Ia ctidm sinh hq t.tt van h6a lfn nglrang tam linh

55 54 etta dan Umg trong vitng. Nrtm 1946, chinh sach tieu th6 khang chien, ngoi chi'ta da h! pm htt y, m(lt so noc chua dem Hun dlnh lang cua cac thon trong xa. M(lt noc nha gian Thieu huang ci'ta chlta dem ve di!tlg セエ@ tho vua Tran (nay la Chi'ta) con ghi nien d<;ti Carm Htrng th<)p men ( 1750) trimg tu Bao An dang lmt t<;ti.chua. Hi n t<;ti cac lien quan den chtta Rao An d<mg!tnt thi'1 エ \ chi'1a Dtrong X<\ nhtr sall: Tm;mg thb: t Ph(tt di n tren cung Hi 3 vj Tam The, ng6i tren dai sen, dl,li cho chtr エセィ p@ a ba thoi qua khtr, ィ N va vi lai. Tiep theo hang Di da Tam T6n, a gifta Ia due p A Di da, hai ben Ia Quan The Am B6 tat va D<;ti The Chi Tat. Hang th(r 3 Ia tm.mg Ng<;>c Hoang thw;m.g cte, hai ben Ht nrqng N am Tao - b Dau ng6i tren ngai, tay cam h6t, dciu ctqi mii "binh dinh xung thien". L6p nn;mg tht.i 4 la Bq Am Clwdn Dl tm;mg ngt1i tren dhl sen. Tiep den la hai tuqng B6 Tat. Hang tu<;mg tht! 6 Ht toa 'Clnt Long va tuqng Di qc. Hai ben tii- hih1 p la t vua Tnin Nhan T6ng bjng g6 mft, ngoi djnh, va 3 ph6 tuqng lam bang eta sa エィセ ィ L@ kfch thu6c cao 40 em (trong d6 c6 2 pho tl!<;mg cu a Qu c6ng... va pho nrqng due p A Di da, nrqng cao 60 em, ng6i tren dill sen, day co tm la pho tuqng p a trong thap tho エセィ p@ cua chua Bao An tnroc day?). T<;U gian Tien duang, ben tnii la ruqng Due chua Ong, ben phlti Ia tm;mg Thanh Tang, tat ca ctcu ng6i tren セ N@ T<;ti nha m thb ttrqng su td セ Hb@De l1<:\t Ma, va nrqng tho cac vj Thanh Mfiu va anh hi'tng van hoa dan t(ic. Ve kien true: Chlla Duong Quang ngay nay, xay thco kieu chfr Dinh. cac b vi kco lam theo kiiu "ch6ng r/.f/1}? COli nflf", ke lot Ht cac dlfu hlnh vu6ng. Tren cac btrc con gian Tam biio con nhieu mang chl_l.ln khfic in dftu an dftn gicm: tom, cua, tho, hd va nai, r6ng ngi).m hl_l.t ngc.;>c... net ィ \ tinh sao, mang diem my thui).t thcri Le Tnmg HLrng. Toan b thong tuang xay ァセ Bat. Trang, kfch thuoc 25 x 25 em, tran, kh6ng trat vira, bb mai 1\fP ngoi mfii hru va ngoi am ducmg... cho di tfch tang philn c6 kinh, linh thieng. Trong chtla con h<lo luu nrueu cd v:).t co gia tti ngruen cli'u khoa hc;>c: l qua "De;li h6ng ehung" ghi ten: Bao An tv chung, due vao nam Minh ィョセ m@ tht.t 4 ( 1824) gh.j ten e6ng dt!c nhfing ngum gop tien sua chtla va due chuong Bao An エセイ N@ Hai bat hm:mg dt)ng,. 4 bat huong gom men mau B<1t Trang the ky 19, 4 ctoi cau doi, 1 bcrc d<;ti t. L.r, I b(rc dra v6ng, cham khftc tinh sao mang nien d<;ti Thanh Thai nam tht.t 7 ( 1896). Ngoai ra, con 1 tam bia da hlnh tn,t, bon ュセエ L@ diem bia trang chi. hoa van: hoa cue, chim se dau trcn canh true, phm;mg ng:).m giru yem thieng... tren tnin bia 3 ィ \ ndi hai con r6ng ch:iu trm, tran bia con l<;ti chl_l.ln d6i chau N bia gru hang chfr Han "Bao A ttin エセ [ bi J...y" ghi nien セ Z@ Due Long tu nien (1633), nl)i dung bia ghi: Ca nggi vj vua minh quan Tran Nhan TCmg - NguCri sang li).p ra phai th.ien True LAm vii die di tich l!ch sir lien quan den c;ic v! Tam Td. Va mqt bia ghi nguoi con gai vua he;> Ttinh ten Ia Trjnh Ng9c da bo tien, セャ c@ ra SUa chtla, t() tuc;mg, due chu6ng Bao an エセイ N@ Va 2 tam bia. hlnh chfr ghi nien dl_l.i Hoang trieu I:.Xrc Lcing th(r 6 ( 1635) ghi ten d!a d<mh ehita va dong h<;> Duong, nguyen, Vfi... cung ru ng va tien c6ng d(rc 20 x 20 em, mang nien d<.1i the ky 18. Hai thap eta hlnh IJ\t ghi ten hai vi su g6c nguoi Trung Hoa den day tmyen giao va t!ch t<;ti chtla. d ィゥセエ L@ trong ehi'ta, tren nen cii chtta Bao An, chung t6i da dao th<1y mqt ft ァセ trang tti, gl_l.ch xf1y L 6ng Hun cong thoat mr6c, ngoi mlii ィセャゥ N@ ngoi Ia de, g6m men, d6 sanh su dan d1,mg... thoi Trful. セゥ v@ phat ィ N tim tha'y da'u tfch chua Bao An thbi Tran a Lo<;li xlra Ia m<)t dong gop to Jan Clh can he? Bao tang Dan t(lc hqe Vi t Nam. Song, do m&i chi Ia buac dau, den sv trq giup eua cac nha nghien cli'u khoa hc;>c lien nganh; Kh<lo cd hqc, Sir hqe, Han hc;>c, p h<;>c, Bao tang h<;>c... cac chinh quyen tu Trung uong den dja phuong de sam di den m(lt giru phap khao sat, nghien eli'u khoa hc;>e, nhim kmi ph1,1e l<;ti m(lt cong trlnh kien true ton giao dl).c bi t nay.

56 T ChUa Viet ij rong lai cao セ ngay 15 thang 9 nam 1991 a Bouddha Gaya tn!n dat An D - chfnh nai ctt!c p Thich Ca - Thugng tol;l ョセケオh@d ゥセオ L@ tt. c danh la Lam Trung Qu6c, viet: "Til' khi d<;io エセィ p@ truyen vao mrac v Nam den nay gful hai ngan nam; PMt giao luc nao cilng dmg vui cimg khd v6i dan t<)c va ctftt mr(1c v Nam. Ljch si'r lien minh ch(mg cho chung ta rhay rfulg: d セ Q p clan t c vii ctilt mroc v Nam, da ョセゥャ@ v6i nhau nhlr h6ng v6i hinh. utn dau trong ljch sir エセィ p@ giao v Nam, chling ta c6 duqc ngoi chi:ra v Nam tren cu\t Phat, gan c(li R<i d nai エセィ p@ thiinh セ Q ッ N@ ゥセ\t@ thanh d!a khong c6 c ng ct6ng p ti'r ngtroi v Nam. MQi vi c c16u phai tuc, ke cii vi c trong Iua trc\ng khoai, thij_t Ia kh6 khan tram dieu". Or6i dmg, thay Ban trj st.r Vi t Nam - p quoc tv H<?i tnrbng U\m Trung Qu6c c6 IOi: "CI11ing toi rat mong moi.w5m dc)n tiej1 qtiy llf?cti, c!ttr lift vf sang chiem ht'ii tluinll dfa, ding tni ngt.f noi Vift Nam Pltdt qu& tt/' D6 la luqc trfch dong suy nghi etta Thuqng Huyen Di u エイセ [ trl ngoi chua Vie;; Nam tren d;l"t An D.. セ t@ dfty, chfnh phtt AnD eta diinh dat cho tat ca nhiing ai xuat gia tu hiinh, tl! t<;\0 dieu ョセゥォ@ hanh htrcmg den nai va tl! tim nguon tai chinh duqc phep Dieu c6t yeu la Phat ti'r ct6 phfu c6 long m d<_to. M t セ ky st_r trong Duang ve x(r Phat (1) tu nam 1962 cho bier: "Chfnh phl't An D() con khuyen khfch de mrac p giao den l;')p chi:ta xung quanh ngoi thap ay (ern thap Maha B6 de 6 vung dat Bauddhagaya - T.S.H chu) dci ti n cho khach th*p phucmg den chiem bai. hn c6. m('lt ngoi chlta Mien d ゥセョ L@ m t phap xa Tay t セュァ L@ m('lt h('li quan ci'w Maha 86 em, m()t ng6i chtta Trung Hoa ten la "Tmng Hoa Ct<:U giac エセイ BN@ Chinh phu Thai Lan hi n eta xay cat xong m<)t ng6i chua rat 16'11 va Clr nhi6u v! su Thai qua s6c. Tat ca cac mr6c p giao d6u dang tru cat chua, de tieu cho p giao ci:ta mrac minh". Dung vao thai diem セケ L@ Thtrqng t9a Uun Tmng Qu6c m6i huac dau tu hanh". Ttr que hucmg ct6ng kh&i &n Tre, khi tudi do:i vira du Ian; Lam xuat gia tu hanh, duqc hoa thuqng ョセゥィt@Tuemg a thanh. ph6 Sai Gon lam ti'r. Trfu gfu1 he't Icy 70, Thuqng tqa Lam Trung Qu6c da hoc hanh den nai cten ch6n, hai bang Tien sy hqc 6 tam qu6c gia k D. b イ Q ィ ァ ケセ N@ toan b('l v6n lieng rna Thuqng t<;>a da danh dvm i trong bay nhieu narn du hqc Au - My; va tien d<_ty hqc con dtr gop Q deu duqc don vao xay m(>t ngoi chua v Nam. Vm m('lt tfun thiinh "khong luc nao la khong nh6 Mn dat nuac, cten giao h i a que htrcmg. M6i hiinh ct ng, m6i lam deu cru c6 hai dfch: m()t Ia dang len due Ph*t; hai Ia huang vf- Td Qu6c, t6i cru mong mu6n duqc giao h i nuac nha quan tiun. Ngoi chua nay c6 ten la v Nam Ph*t Qu6c t セ L@ 3 tfulg, 12 gian. 0 tang 2 va 3 m8i gian mang ten m('lt thif-n su v Nam nhu Ty-Ni-Da-Ltn.t-Ch.i, V<_tn H<;mh v.v... Hau Mt セ B VliCm hoa nho, trang trf ciia vao, mep g6c ban tho' p deu c6 N ke han ct6 v Nam. d a ban tho tu an c6 b(rc lmb tho セ L Hoang.Qu6c v ゥセエ [@ de ghi nho c6ng lao gay doan ket cua dan tq<;, rna tuc sinh thai c1,1 eta c6ng hien. TRUONG SY HUNG

57 @ ᄋセ 56 'IliBJ:)'Jil JIJlJtlllUN /..- ",.., Ill? DI TICH Bl LANG QUEN GAN HAl THE KY 0 NGUYEN van PHONG " NGUYEN HO\J SON Q ua nhiing dqt c<jng me a khu Vl._l'c Mai Stri.l, Nam, tinh Giang chung toi duqc nhan dan dja phm:mg ve mqt ng6i chua c6 bj 00 hoang til lau tren ntii yen Tir... Thea Uri thl toan b6 khu vue chua eta bie'n thanb rimg. hoang clumg ron di tich nhu: Ole cong tjulh dl,lllg セァ@ ァセ eta cung th6ng thap cd, tuc;:mg eta c6 va bia eta viln con kha nguyen V\!n. i Ditu thang wa qua chung toi m6i c6 ゥセオ@ tim Mn ngoi chua nay. XuA"t phat tir Mai Sliu sau m t ngay xuyen n'rng kba v:lt va chting toi da phat pm tfch mqt ngoi chua c6 thm Trfu dung nhu IOi cua 11han dan. Chua tc;>a a dq cao chimg 1000 m, giii'a viing rung nui hoang vu va hiem tra tro noi giap gi6i giii'a hai tinh Bile Giang va Quang Ni.nh. V6i mqt cong trlnh kie'n true hoan chinh c6 quy mo r ng JOn. (hang tram gian) chota tmy phe tich nay Ia m t dja chi m6i ha"p dan v6i cac nha nghien ctlu Ljch sir, Van h6a., tfln giao. Bai viet nay chting t6i mu6n gi6i nhii:ng tli ban セオ@ SliU tltm dtrqc o phe tich nay. I. can eli' vao hai bai van bia thap Vien Qua va Vien Nhan chung t6i biet dugc ten chua: "Chita H6 Thien, xa Ph(t Ninh xua kia thuqc t6ng Son, DOng Trieu, phu Kinh M6n, tinh Hai Dtrong...". Nhtmg khi phat hien tam bia khac thl duac biet con c6 ten gc;>i khac.nii'a Ia chua Tru Phong rna ngay ditu de tam bia eta cho biet "Triing tu Trung Phong tl! bi kf' (Bai ky bia tritng tu chita Trii Phong). Ciing trong nqi dung bai van bia nay cho biet: ''H6 Thien tu Ia mot danh lam cd tl! d\!p nhlft o セ Dong thci... " 2. Cluing toi da tie'n hanh khao sat so bq di tfch nay. Du6i 16p che phu ctla tan cay rirng cac: c6ng trlnh kicn true con dfi'u tf.::h kha r6 rang nguyen V\!n. D6 Ia toan b(> nen, tuemg xay, them eta, chan tang... nen chua dugc!at Mng nhling phien eta xanh khd 16n mai nhan mat, them bfic da tao me dn n6i ket v6i セィ Mng m ng eta rfi't chftc ィセ N@ Chan tang bing chlft eta xrulh tac hlnh toa sen c6 dubng k!nh trung binh tir 70 em - 90cm. Nhu c 1 chlla kha. 16n c6 n6i ft ng6i chua nao c6 quy m6 kien true 16n nhu カセケ N@ Ut ca quan kien true nay xay dtjng tl!a vao vach eta, tuong day 70 em chat ァセ nung c6 klch oo 35cm x 25cm x 5 em. 3. Phai n6i ding ngub:i ;ma da kheo chita o m t vi the ly tubng. Chua nam tren nui cao nhtmg lc;>t vao m t thung liing ョセゥ H@tich khoang 2,5 ha) ba mi;it Ia nui eta d(mg nhu hlnh tay ngai.. Chua nhln ve huang D6ng Nrun. Tit hai tay ngai Ia khbi ngu6n dta hai dong su6i trong lanh quanh nam c6 mr6'c chay. Hai dong su6i nay chay den trlioc chtta thl hqp lam m('lt r6i suoi dong xu6ng Ben Tn\u (Dong Trieu - Quang N"lnh). Theo hu6ng nhln dta H6 Thien thl each day chimg. 5 km (duong chim bay) ve bien trai Ia dnlh Yen Tu c6 chita Van Yen tu hanh cua Dieu ngt! giac hoimg nhlft h ph.ai T rtic L'\m Tran Nhful T6ng. &n phai Ia An n Van tuong truy61 Ia noi dc;>c s.'kh, dtrang b nh va no'i nga.i bang ha. Nhu セケ N@ nit c6 the H6 Thien cling trong quan the kien true giao ctia ョセゥィt@F1llii True L'lm thm Trili1. 4. Ngoai dl\u tfch cac c6ng trlnh xay dljng nha cua chung t6i con phat hi n dtrqc I 3 ngc;>n thap c6. Trong d6 han ch\lc ngqn b! d6 nat, chi con. mt;>t thap ァセ Trfu va m(lt thap eta xanh thoi U. - Thap ァセ cao khoang 5-6m, chia thanh hai phitn r6 セエN@ Phan du6i cao chimg 1,2m c6 ket cfi'u eta xanh, phan tren thap xay bang ァセ ィ N@ Ngan each hai phfu nay Ia hai tfug canh sen v(:ri chat eta xanh duqc me kha Icy luong va Chi tiet. can Clr VaO ゥセッャ@ MCh, dang ve... ta bie't day Ia m(lt ng6i thap c6 thm Tran., - TMp eta c6 7 tang, cao chirng 11,5m (ca bllp cao khoimg 13m). Thap vuong hlnh bup. Trong long t.mp o tilng 1 c6 ケセ@ t,lo tac hlnh kh6i kim t1! thap (tam giac deu). Day Ia mqt me ph&n dieu eta vo cling tinh sao. Day vuong Ia be khitc hlnh bat quai. B6n cham hlnh dinh sen. Tu hlnh cam セィォ@ tren i khftc nhieu chi tiet kmc kba セ p@ h:fp c1ftn c6 gia エセオィエ 5. Chung t()i chua c6 dieu ki n khai de tlm nhtmg eta phat 5 tfun bia eta khac chii' Han va chi! Ph;_u1. Trang d6 m('lt tam bia c6 kfch oo I6n Ia ghi triing tu chua dl,qlg nam Vmh Hl,ID thl'r 2(1736) va 4!fun bia thap. Ngoai ra con phat m t s6 bia tuqng eta, th6ng eta, va m t s6 le khac... du6i day chll.ng t6i gi6i so luge ve hai tam bia eta tieu ゥセオ N@ 5.1. Bia tritng tu dt.mg ni\m Tam bia nay duqc trong m()t nha bia c6 chieu dai 3,2m, r ng2,9m, cao 3,5m. Nha bia ket

58 ャセエ@ アオセ [Lァ@ セエ@ セエ@ セ@ ーセ d(u hoan toan chat da xanh. Ok b(rc tuong rut ghcp voi nhau hoi de m(mg <11 ben trong ngfmg sk Nha bia c6 d()i cilu deli khdc n6i tn!n n.rong b?tng chu Han: Phien fun: Tlzuv lzil 1 n Nom tlzien, vqntai an h.clzilu Phap truye'n Dong d. tlzihz tlw dqo tnrcmg minh aia s6 nha khk 2 chii' Han:. Song buy ( cua sang huy ho1mg). Bia o chinh giua nha bia. Tflm hia c6 kich co km Jon: cao 2,76m (cab ) r(mg I,2m. Ria co mai hlnh Ia de.. tien khrlc bai van t..rimg nt, sau khcmg kh<k chii', hai canh ben c6 doi cau ncii theo k.ieu chlr Dai Ttien. Toan bl) tllin bia 1?1 m :1t ph.nm dieu khfic v() cung tinh sao theo de tai tu li.nh c6 gia tri cao. Chii khac tren bia rat ro net nhlrng rfft kh6 dqc boi ngtrbi xtra dung loi chfr phon the nl't eel... kh6 dqc, kh6 tra tir dicin va rat kh6 djch. Chung t6i kh0ng dqc cllrqc het tam bia nay nhtrng hieu so ltrqc n<)i dung nhh sau: Phan dfi.u hai van ca nggi H6 Thicnsau d6 ca ngqi c6ng dtrc etta nha chua ve!tln t<_io di tlch nay. O to'i bai van co khdc bai th<1 etta chua Tr!nh Orong. Vi chua dqc hct chtlng tcii chi gi{'fi thi u ban phien am: Ngtr chc H6 Thien 06ng emu giai I(' dia Rifl chit>in nhtit H (i 1hihL Lir(l clurc'tng thihlflhong tri!'hi t/u' G セ i nluin l111y/n Tlur{mg tlura kluty1>ttinh l'f.(c Dgi di/n ch/in tl111yhl Litil1 Cllc tii'n(?) tuyln gill'i Dl1m llf!pc lnflrng diln (?) Trang rtuiu f'hieu cd rlulp Tt.r ngrc tnr/rc klumg thuye11 キセd@tluii tong flic clui'n Tlun IH'k plutc qud rihr N ht'it du (?) plurtmg tni!tit f)ao han ky nlwi dien (?) Chung tc)i con nghi ngo, co the d<.lc ChLra dtr<,1c chinh XnC. Bia dt.mg ngay t6t!hang 3 ruen hi u Vinh Ht.m lhl'r 2 ( 1736). C<mg b(l thtr<)'ng thtr Cao Huy Tn.1c, nroc Uun qu(m c(mg va n Tnk Lufin do nhj giap Tien si khoa Tan Stnr nien Bao Thai 2 (1721) soan van. I-11<,li11 Khiem fch D6 Thl.rn hoa, ttr(-x; t qut).tl ctmg va n Huy Nhu(\n, ttn<t t qut).t'l ci'lng lam quan chuc Tham Tong H B9 tlm<:jng thll', kiem Binh bq thm;mg thtt, Thieu truycn cimg sk Bia!hap Vien Nhiin. Thap ィ セァ@ da <16 nat, ti\m bia bj va YO mat dong thi khml.n. Chii khi\c tren bia em bj mo kh6 d9c. Day Ia noi an tang cua m(,1t vj su t6 etta H6 Thien c6 ten n.r Ia Trim Que, huy Ia Tra.n Chi, phap hieu Ia Hoa Blnh Thfch Khrum Htnr )oan ct'\u bill van ke llai titiu str vi\ ca.ng<ft d{rc h<,lnh cua' tbien su, cui'li c6 bai mirlh van:. Phien fun: Slm xuyen 1'6 nhiin llr(fng Phong tlui.y mqc ky i:tf Than dao Bong Lai canh T/za/1 stht an lqc fran Tiht dao diing l](io thap Tho/it stli kielt Chdn Nlut Djch nghla: Sfmg n(ti ngan vtr\lf qua tam mat Gi6 li'mh, mr<1c mat phai chang bchtin nay Gtri tam thfin den dum Mn Lai Du tran thay tinh thii.t1 sieu thoat an Th<inh thni len han!hap Thoat coi t.nin 1'\tC!hl\y Chan Nhu 5.3. Ria thap Yicn Qua. TMp b! dfi nat con l:.ti bia thap. Day Ia nai an tang etta nha su c6 ten tv Ia ThOng Kien, t<'n huy Ia Kluic Khbi, pltllp hi u Ia!-loa Dtrc'mg Tltich Lt{(mg Flt.fll giac finh thit>'n s1r. Sinh 111im Tan D<ju. tqi the'57z tubi, mti't gic't mtli ngciy 18 thong 5 ni'im giclp dal1 (?) (tftm bia nay con m(>t s6 chtr hj mo khong d<?c dtrqc). Ngoai nhl'mg nr lit?u k6 tren, neu c6 ctieu ォ N khti tren dcing ァセ ng6i <16 vr1 chfic chan cem phat hi n them ョィ h hia ct1., v(lt quy. Hi n nay m<.lc dan xcn v6i cay rirng chua H6 Thien con co nhieu dy c<'i エィセ Lj@ nhlr: thong, vai thieu, khe, am, quyt, trt\ng... rna ta thlrong thay tr6ng i'1 cac ngoi chi:ta c6. C6 cay thong, vai thieu c6 dtrong kinh tm I,5m, cao hang cht.lc met. Sau khi khao sat phe tfch nay, cbung toi da tien hflnh t.ra cuu. thu tjch c6 va cac nr lien quan duqc biet: H6 Thien La mt?t danh {am cd 11! ndi titfng trong lich s1i' Ph<jt giao Vi 1 Nam th!ri plwng N d1r{rc klun dt.mg dum trie'u Tribz. Die'u n Giac Hoang Tran Nhan Tong (t!'tc df. nlu1t Ph<jt pluii Tn4c Liim) dii tt'(llg dang dan tlzuyel ptzap rqi day. Sau khi ngai mt'tt, de tit cluta H6 Thihz del tac llt{11lg ilu:'t ngai. Nlzii/u niim sau セッ G@ ft_( Hfi thibz dii trc1 tlzanlz thiln vifn danh tieltg c1;a PluJt phai tnic Ldm. D!ri. H<ju. U vao niim Vinlz Khanh ( ) va Vinh Ht,ru ( ) trie'u dinlz dii cii/1 tie/1 ァョセゥイエ@ tu voi quy m6 r ng lim khang trang l ng!jy nluit vtlng. Delz dau th(!tj /9 cluia dif nat chi dm di tich. Nhu cten nay da gtin 200 nam chi:1a H6 Thien da vllng b6ng 1lha tu harm. VI nrun trong sfiu thim rirng hoang nen den nay vfu1 chtra dtt<.t quem tam tim ィゥセオ N@ h chu a r6 chi:ia H6 Thien thu(lc cjia plurong nao quan ly ve hanh chinh, cho nen cac ngrum quan ly chuyen tnclll can tie'n. hanh khao sat k)i Iuong r6i nghien cull ra kt ィッセ bao hqp ly vm di tfch qt'iy gia nay. Den H6 Thien mm thay dtr<;e tfnh cap thiet cua van <M bao di tfch. Khu rimg H6 Thien <1mg bj lam c6ng khai!hac gf>, cac ngoi IMp ci\ va quanh khu cfmg bj ke san tlm eel カセ Q pha ho<_ti. Ngqn!hap rut 7 tang ct'i b! qua b(lc pha n6 lam nghieng di chftng lfiu nii'a se bj &5. Nha bia va bia trung tll <1'i bj aao b6i lam ct6 nat cac pho nrc:mg eta b! ーセ@ va <tau... qua biu viet G セ y@ chung t6i kinh mong B Van h6a - Thong tin, H :1i ffu)t giao Tnmg ttroog, Tmng tam khoa hqc XH va NV Qu6c gia c6 ke' ィッセ khao sal nghien c(m de ra phtrong an bao m(lt each kjp thai cho di tfch quy gia nay.

59 58 A.I,,. \. HAl VJt N NGOC XA t dl CUA CHUA raj ヲ j セ aha@ (SRilf\NKf\) T ' ' I tan!! Phat tu 'liet セ - -. rong セ "World Buddhism" b Colombo (Srilanka) dang each day km lfut, tac gia d D(rc Narada Maha Thera, m(lt vj cao tang nhan djp den vieng tham エセゥ v@ Nam ltnt Q m<)t thoi gian, c6 bm viet va sau dfty la ban d!ch. "H6i each clay trcn 25 ni'im, nhan chuyen du harm sang Cambodge toi c6 djp den vieng tham エセゥ v@ Nam va han dtrqc ltnt lf;\i trong mgt ゥセァョ@ chua efta phai p giao D<:li thtra b Sai GLm gifra luc chua nay tiep duqc m<)t cay b6 non tit Srilanka giri clen. Day Ht cay b6 ct6 c1au lien glri cac p tt'r v Nam. H6i ct6 va ngay ca ngay nay, p giao vfin Iii m<)t ton giao c6 d6ng tfn d6 nhat 6 D<'>ng Dw.:mg nhtmg ィッ [ d<)ng ella cac p tt'r hoi ay thtremg chi th u hyp trong ーィ [ vi tl)ng kinh go m6 ctla nhfmg ngtroi cao ョゥセョ L@ trong cac chua. Ckh ctfly vao khoang 7 nam, toi eta tm Vi t Nrun, m<)t cu<)c vieng tham rna toi ghi nho m1i.i. Trong cu<)c vi eng tham nay, toi mang then hai vien ngqc Xa Lqi elta chtta Rajamaha a Kosgoda (Srilanka) cac p ti'r Vi t Nam. Hom dts, san bay Tan Scm Nhat c6 m(lt quang canh vo dmg n.rc r6'. M<)t so rat dong tang ni thu<?c hai phai Df;\i thira vil Tieu thira, thi n nam tfn nrr tu hqp tay cam hoa va Ph<)t ky cte d6n nroc ng<;>c Xa Lqi p ィセエ N@ M<)t dam nrac dai v6 ci'tng trqng the da dtrqc t6 cht'rc ru6c ngqc Xa Lqi ve chtta Ky Vien la ngoi chita ci'ta phai p giao Nguyen thtty a Sai Gon. Hai vien ng<;>c Xa Lqi duqc tnmg bay su6t dem ngay va trong may hom Ii6n t<,ii chua Ky Vien, trong khi c<k thi n nam. tfn nu t1,1ng k.inh c<)ng d(rc. Liin dau tien trong ljch sir Vi t Nam, cac p tii m dtrqc hai vien ョァセ Xa Lqi mil hq t<)n tho nhu nhfmg bao thieng Iieng nhat. M91 vien ngqc Xa Lqi duqc trao cho die Phi,H tit phai Tieu thi'ra de tho t<:u Ky Vien Tv, ng<'ji chua l<m nhilt ci'ta phai nay. Vien NgQc Xa LQi th(r hai dem cho cac p l1r thu<)c phru d Thua. Tu ngay d6, phai nay da xliy cat m<)t ngoi chua to km clyp de nhat trong mr6c va da ten Ia chua Xa LQi. Phan thtrqng tang cua chita nay la nai tang tnr ngqc Xa Lqi. p tuqng cua chua Xa Lqi trong chinh di n Ia pho tuqng p dyp nhat ella Vi t Nam. Trong nhfmg nam vt'ra qua, toi cla den vie'ng tham v Nam hai Ian ngtm ngui, nhlmg Ian vicng tham thu 5 Ia t6i!tnt lf;\i lau hrtn het va cung ァセヲ B@ hill dtrqc nhi6u ket qua h<:m. Toi da djnh hm lf;\i hai tuan Ie ma r6i toi da phfu 6 l<,li trqn m<)t nam. Trong thoi gian nay, toi dii thuyet phap Hin a Sru Gon va t;;ti thanh ph6 cfmg nhtr th6n que. Phdn lan nhfmg hili thuyet phap dta toi da cltrqc in c6ng bo htmg Vi t ngfr va Han tv. futt dong p ltr da tt.r dqng g6p tien de rut tong kinh sach va trq giup nhfmg nglr(jj ngheo. M t p tir da c6 hao tam cho t6i mtrqn xe hoi di vieng tham nhling vtlng xa x6i de lhuyet phap. Trong so cac vj thfnh gia da c6 nhi6u vj quy y (Vu Ba Tiic, Vu Ba Di). Co rflt ngum, giau cung nhu ngheo, da giup do' tcli hililg di1 m9i each. Tc i ィ Q cam <:m nhfrng ngtrm dii lam thong n 1 f,un cho t6i, giup toi lam trqn Vyn chrqc st'r L@ Hifu le (stnl tam)

60 ' nhfmg thu sq hill thubng san du6i theo tam tri con ngucri. D6 Ia sv sq hai ciia nhtmg hrqng k.hong the kiem sm1t duqc ci'ta nhien va th(r sq hill ciia nhilng イセ i@ luqng rna ta chua t6i. Thu sq hill nay da bam sat con ngtrm chang ke tu6i nao va dc_ty ta each d6i ph6 v6i cac thu du, va it! Mo minh ch6ng Q nhfmg b c6 y d!nh thon tfnh lful nhau. Trang cai dem dai etta Sl! hoang da, trong Sl! n6 djnh de d6i ph6 vai cac lt_rc hrqng ciia thien nhien ay, mrun m6ng etta sv me tfn da duqc nay no trong tfun tri chung ta, va me tfn ay da t6n エセ N@ da tiep tl;jc tlr the nay sang the セィ@ k.hac, cho tm ョァ nay. Sq hill trong y nghla ban dau ci'ta n6 dtrqc mo ta la st.r phan ll'ng tlnh cam manh bieu bfulg Sl_t thtt thach rat nhanh tlr m(>t tlnh hu6ng suy ra n6 va bang nhilng thay deli sinh ly nhu Ia: ngtrcri nhqt tdng run ray, tim nhanh, kho v.v... Con ngtrm thl!c la be nho tnroc stlc m<_tnh cua thien nhien. Ttr mua, gi6, sam, chap cac thien tai khung khiep nhtr d(>ng dat, nui ltra hoi!-c ca.c thai khi. Tat ca da danh ァエ L con nguoi trong n6i kinh hqang Va h<;> phfu cfu xin S\f che cho cua Cllc hrqng chua biet Mn. Tii nhan thtlc SOm c6 nay hq thay dtrqc an t'1i va hill long qua.. loi du va do cac nghi le, tho cung duqc hlnh thanh Va phat trien v<ji S\! ton Vinh CaC ]\!C 1Uc;1Ilg chtta biet den ay thii.nh mqt vj than. cac lt_rc Ittqng t6t da tr6 thanh thfu, cac hrc;mg x1lu cling tr6 tharm than. VA 4 Sq hill den ttr nhfmg' :gi rna con nguoi chua hi u bii;t qua cac CO' ban cua thien nhien. Du la nguyen nhan hay d ng ll!c, sq hill Ia Sl! k.hbi dciu cua long tin me tin. Quan ni rn phiii ganh bat blnh ciia エ \ セ N h6a da thftm vao tfun tri ella bao ngtroi khi rna hq con phll thu(>c vao khai ve m(>t vj thfu c6 kha nang gup hq hoan m<;>i カゥセ N@ Neu mon pha.i nao duqc bfulg su sg bai thl hlnh thtlc do la thap kem, n6 giam dm va gru My trf con nguoi. Sq hill la mi'tnh dat mau rna cho st.r tang truemg tfn, ta va me tfn la khuc nhc_tc tily hung CUa S\f ngu d6t, la VO m.inh lfun l<_tc. Con nguoi mong mu6n cho Slf an toan ban than mlnh, va cho nhiing gl rna hq yeu ュセョ N@ cac ltru luqng thong tin tren th gi6i nay khong ngtmg cung c:ip cho hq cac gii'u phap kha quan cac van de rna hq quan tam. Tuy nhien hq nghl Hi hq da giiii quyet xong m t van de rieng re thl nhiing dfr ki n xoay quanh cac thai diem ョセケオァョ@ ay Q se thay d6i va tie'p cmn hang van khac khbi bung ャセョ N@ Uun cho hq bi h6n va me man hem nua. HQ sq hill nhu mqt dua tre xay lau diii cat ben bai bien va lo ttrng dqt s6ng danh d<:tt vao. Trong sv mong an toan, sq chet, con nguoi cang roi vao Sl! du me tin thai qua, mat ca ly tri, ml!.c dau khoa hqc da lam rat nhieu de xua tan nhtmg Sl_t hoang dubng va hoan thuc cho con ngttoi duang do カセケ L@ thay vi duqc セエ@ do va giai thoat, hq phru セオ@ ganh canh no thlin quyen. Nhli'ng tu tuemg me tin, long tin me tin va harm d<;io me tfn aa an sau c6i r6 khong chi 6 ngum that hqc rna 'ky thay, me tfn con t6n ca 0 nhiing ngttoi c6 kien thuc phd thong nua. セ d@ chtlng ch.ic con nho loi エセィp@ dl;ly: NgtrOi n6i: "CU noi nao khbi len su. sa. hill thl su. sa. hiii d6 khbi len b ngum me mu i va khong khbi len 6 nguoi tn'". セyugn@ VAN TH9 LU{fc dfch til bdng tieng Anh Fear and Superstition" cua tac gid K. Sri. Damananda

61 T heo bru ky Gia CMu Lang Vien ke rang: Vao dai Duemg T6ng (713 sau CN), hoa thuqng Hru Th6ng, nguai Mt Quy Chll.u, sau narn セッ@ thl dilng chan b vimg nui San thu c tinh Tu Xuyen セケ@ ョセー L@ (Trung Qu6c). Hoa thuqng thay nai san thuy hiiu tlnh, hqp luu cua ba dong s6ng Thanh y Giang, D6 Giang va Dan Giang, s6ng gqn chan nui, be vang lai tap r6i ciim canh nguoi Hoa thuqng che tren nui Lang V<\n Son. Trang mqt dem ngoi エィ N dinh, Hoa thtrqng thrly nui Lang Van hlnh nhu due Nhu Lai t6a sang. Sau d6, moi kill trai n6i can gi6 bao, nu6'c cu6n, gi6 xoay nien mien gay ra bao ciinh tai uang cho luo'ng dan... Chfnh カセ Q hoa thuqng nghi den vi?c nui Lang Van thanh tuqng p mong cilu nm.n d the, cha che cho dan sinh dugc an cu ngh.i?p. Do cong vi?c qua do S\1, hoa エィ l da dun rna vit!n エセ ィ N@ Sau nay tiet dq su Ttr Xuyen da cung dan quanh vimg tiep cong vi?c ci:ta Hoa thuqng cho den narn 803 sau CN thl hoan thanh. Trru qua 90 nam lao d ng vat va dfiy sang ngtrbi dan Tu Xuyen pィセエl@ ゥセオ@ da khai thanh c6ng mqt hue tuqng khong le giiia anh non scmg hoanh trang. Ngay nay, du khach den Scm, kh6ng khoi ngo ngay truac tac ph&n ctieu khiic vi d6. Tuqng ng6i lq thien. Ltmg t\ra v110 m1i Lang Van, htr6'ng v6 phfa Tay, dang sau menh m6ng song OUOC, XUng quanh bao b9c V6 s6 tuqng chua ch.ien... Bile tugng cao 71m. Dau cao 14 met, rqng 10m, khoi hlnh uy nghiem v6'i net phuang phi. Moi mal dm 3,3 met, may dm 5,6 met. Chieu ngang Ctla vai tu<?j1g la 28 met can d6i v6'i d cao IU ban chan ten dau g6i ciing 28 met. Dung la m t chan dung v6'i nhilng con s6 kh6ng chi Ian rna con co hoa ve ty "hinh than kiem bi, t hru hoa". D6 chfnh Ht bieu tuqng ve tha.i blnh, yen 6n. セ d@ nh6' den an ciia hoa thugng Hru Th6ng dan T(r Xuyen da khai dqng, tuqng 6ng tho tren nui Lang Van Son - Btrc tugng hoa thugng cao hai met, ng6i xep bang, tay btmg h p than, chau, net k.ien nghj. THiCH di セ u@ HOA (St) Theo エセ Q chi Xin l/ua Wen Zhai BUI VAN LOI ((1ic1o vien luru tri) eqilli vtra Cfi.ua o/an J(ii 'Tri Xa. '.M9t fi[j6i cfi.ij.a man[j tnt ca fi[jfi.ia tam Einfi.!. J{infi 66ng qui fiu"cfnej tfi.a tfiiet dn tinfi.!. (Bao エヲゥ G vdn tl;lnfj kjnfi, go mo. 'Trai niim, tfuing d_an 6om, mua gi6... Co tit tam cfiua a'!p fi.on J(_tta! 6if n,tc rij vdfi{j son.. cdc tl.lfinn PfuJ.t trong cfiua. Linfi tfiien[j qwi! CliiJ.a 'TJdn Einfi. tfiieng qua! ca'u vq.n pfi.lic cfio dtin 'Tu Xa. セッゥャc@fi-9i van minli! Clio nude manfi ddn gi.du. Xin nnuy?n ca'u. fi.q.n.fi pfiuc mai adi rau. Chtaa Van ngay IS TRAN ANH THUAN Tn(ong P1TH LL(oHg V iin Tlfy tlzj xa Ninlt Binlt CiliT... Dat say v? ng<;>t phu sa Lua d6ng trftu nij,ng bcti ca say mua Kh6i httdng say m9t mai chua H6n theo thd phu da vita d9 say. Thang eijh0rg Chufmg chua tha s&c khong Tz't bo..n tay am? Tit ao'ng lc;mh tanh? Tit l(ji Ph t mong manh? Tit vong hu do tit sinh trung?

62 セョィ@ ゥセョ@ セッN@ d\ OUAN 4: BENH NHAN lao OliOC. KHAM CAP THUOC TAl. NHA Trong quy 1-98 vira qua da e6 20 nhan lao va 10 nhan phong b phuemg 2 (Q.4) dlr<}c kham cap thuoc phf nha do Me si Dlnh Quang Anh trach. Trong kh.i d6 c6 652 hn!l ngum dtrl1i 15 tu6i, 125 nhan nghco gia yeu, thu c xl'la tl6i git'un ngheo ctw_rc kham chfra va dip 200!fin thu6c cho 15 h nh nhfm tfun thfin v{"ri t6ng trj gia ti6n len den 2 tri u d('1ng. D6ng thm eta co 40 tnrang hqp ehtfn thwmg va tai lao ll(mg - giao thi'mg ti:r cac mri xuycn qua dja han phuemg du<jc cfi'p ccm, bang ho Jqp thcti. Ngoru ra. trong khuon khci chucmg trlnh hien mau nhan a phtremg 2 (4) c6 25 ngum cho ti:r 2-10 lan/nguoi, trong s6 co anh Dang Khoa. (T6 dan ph6 26) bj vicm va thicu mau do t\f h.ien nhieu lan, etw.rc b<k sl Anh thuang xuyen den kmm cap thu6c trj tt.u nm, nay eta hoi s(rc khoe. LHL セョィ@ エ \ ィオケセエN@ セ@ QURN 4: KHAM CAP THUOC MIEN PHi CHO GAN NGliOI NGHEO Qliy l-9r vira qua phong thu6c ti:r Linh Quang Tinh xa a hem 40 Nguyen K.hoai (P2 Q4) da kham cho nhan ngheo etja phtrang va tt'r khflp cac no'i khac den, dip th<mg thu6c et6ng y, thu6c g6i, cac thu6c Tay y khac trj gia tren I 7 ct6ng. Phong thuoc ti:r mien phi n6i tren g6m 12 y te, luang y si, 19 c(mg tac vi en kmm h6c thu6c qua phuang phap Dong TAy ket hqp v6'i cham c(nt, chlch I<i, bfun co sen. Ben c6 7 bac si chuyen khoa Nha - Nhan va Tim ュ \ セ b h nh Ch<J Rtiy, Vi n Tim ュセ th(mh pho pht.tc V\1 tinh than theo djnh ky hang!hang, 3 ngay/ttlan, va do Thm;mg 19a Thfch Ti:r Giang Vi n cht'1 chua trl!c tie'p tr6ng COl. Le Hfru Le. 'f A'- _,A - " ISAO TON CO VAT VAN HOA '. セ@ セエ@ エセゥv@ tセイl@ セッ@ Nァセィーァセ セケL@ tィセ ィ L@ Dilu the ky thu mum mqt trieu nha Ly De Vuong va Kinh d6 Thang Long; cling Ia thoi ky lllinh eua giao Nam. Cbua chit!n duqc xily dt!j1g len quanh ll.1llng Long va vi:tng Kinh Bk Trong et6 c6 ng6i Chlta Tang Ptuk Gia ThuQilg th6n, thuqc xa Gia Thj, phu An Kinh Bic (nay Ia Thtr<:mg Oit, Thugng Thanh, Gia Uim). Chua Tang Phuc da co gan mqt ngan nam ljch sir. Nhtmg den born B52 etta My vao thang 12 nam I 972, ngoi Chua cd to I6n nay bj trong ct6ng V\lil d6 nat cac C\J pht.t Hio dan lang etao x6'i tim kie'm duqc mqt di van h6a tin ngu6'ng ra't quy gia: - D6 Ia cay Thien Dai hlnh 11,1c lang bang da CAm cao l,8m xung quanh etuqc khac hoa van ra't tinh vi; trong long 6 6 ct'ra hlnh tn.t dtr<,1c khac Han Van c6 y dful dat con ngttbi s6ng, hiin.h dqng theo Chan My, vai tam long ti:r bi, hy xa. CAy Thien Dai duqc t;:to tac vao nien エセゥ@ Ounh Hoa th(r 22 (1701). han la tim duqe qua chu6ng. l6n cao I,30m; duang kinh han 0,5m, 300 kg etuqc due bing d6ng hqp kim; quai chuong Gftll true tinh xao bang vong etai quful hai mqt d6i nghe. Tie'ng chu6ng vang xa 4+5 cay s6. 01Uong duqc due vao Trieu vua Oinh Thinh Thtr nha't (1793). Bru van khac quanh d'lu6ng do 6ng Nguyen Hiiu Bleb, IcY khoa e6ng si, dlrong hlnh bq ty V\J, bien ウッセ [@ y n6i Dao gfu-1 b6 v6'i etcri, d Phap Iuon luon huang v6i quyen l<;ri qu6c gia dan tqc. Qua chuong nay due Mng qua chuong eft cua Chua eta c6 tu xa xua, nhung bj ma't nam m Than (1788) kh.i ma u Chieu Th6ng don quan Thanh sang v Nam. Dieu dang neu Hl qua ehu6ng etuqc giii' g1n con i ti:r sau nam 1802 kh.i rna Vua Gia Long c6 l nh tri t pha nhii'ng di chi con ghi i cua trieu Tay San. Day qua Ia nhii'ng di ljch si'r van h6a tin nguemg quy hie'm con ャセ N@ Nguyen V an T r ue

63 HOAS!N 0 NHUMAO Trong da'm gi df(p bjng sen Lc1 xanh bong trdng ャセ Q chen nhf vc1ng Nhf vclng bong trdng lc/ xanh Gan lnl11 nul cluing hoi tanh mtli htln (Ca dao ci)) Nhli'ng cau ca dao tren day clii an sau vao long ngtrm dt'ln v Nam ta ti:r ngan xua. V6i hlnh tuqng hong sen tdmg trong d im nlt<k, sen mqe tu day bi:m len n6i ve gi<l ella sen cling nhtr phfun gia con ngw)i co han llnh cho dtl a dau ciing giu dtrq'c htrcmg vj, e6t each ci'1a no. Ngay nay, hoa sen vtin エャエイ \ ngtrlri t!cti tra chuang. Sen van liet vito hac nhclt trong cac loai hoa B ve mtta ha... <... Hoa sen co kh{ p エョ H n('ti. nhtmg nhitu nhat van Ia o Thap Mtrtri va Ha N(>i. Tlr/Tp Mtriii n'luil h6ng sen Ntr/Jc Nom C<) thr Rllc 1M (Hao IJ!nh g ゥ ョセ I@ Sen tw_mg tnmg cho can c.lt;p, phnng nha va nit v Nam. Trong nhidu linh vvc, htrnng sen t1w_1c coi nhtr h:l.n h:.mg, de vi\ tinh thicl. Ngtrl'ri ch<1i sen, chi cfin d:"un himg dm vi1o chicc blnh di m(lc ュ Z セ L@ Ll<)l trcn chicc ky gt> gu den b6ng. Ng()j pha <tm mr<'tc trit mit n2.:in sen, htrrrng ti:; hcmg h'>a ra, ti:r cnc ngilm vito ャゥ G ngfly ngat. Th(tt Ia thi vi, tuy<;t t<k hict hao. Ngay w t co am che w"tp sen, ngi1i ueing v<ri ban hien ng."tm nura xuftn trong dmh xufm thftl lit hic?t may. Cling nhu ngay let nguyen dan, may ai i'1 Hit N(ii mit chfing mua lily cftn ml"n sen trfin ticp kmch xuftn. Trnng cac dam hbi etta die tfc>i trai gai litm sao thicu dlr(_1c phong m!n sen tltra chi a cho ho hang, limg x(\m, h<.tn he thfm thu(ic. Ngtri'ri chlti Hit N(li c\\n cfiu ky hun ntra, vao nhimg ngay n:"tng dem chicc can diu ra di'im sen cfn1 ca 1iee. Ngoi1i 6ng ho thfnh, h{)p nm ct<\ h<.> khi>ng quen mang am che moc cau ctti rcii te nhl'mg bong sen grin ho h<) vao chlin che tl cl<l. Trong It:ic cho dqi cho ca vao tim miii nh:i tam, hq dcm ra pha u6ng va n6i v6i nhau v1ti cftu tam giao ve nghe choi, nghc cau ca. Sen con Ia hlnh tw:rng trong thi ca tuyt;t tac, va n<'i cling rflt chuy6n trong ca dan den ml"rc sieu ィセァ Z@ Dhn qua lllt nlloc da'u dinh Bo quen cc1i cio tren dmh hoa sen Em dtt<jc thi cho anh xin Hay li1. em dl tam tin trong nhc'i (Ca dao co) CAy sen c6 hong, c6 Ia nhtmg Hun g1 ra c6 Canh, rna Vfin c dtrq'c khi rna ngtrffi b<:1n trai tha m<)t cau 6m a de ghyo ngtrai con gai "bo quen cai ao tren canh hoa sen" co the hq se ph;\j Jong nhau ve tn(it Call bang qua, om (1 nay. Con Nguyen Trill i rat Hing trong luc ngfun dnh non b6ng chq't thay, hoa sen nho t ren mat mr6c: C1i'a hieir co tien T t.'rng qua A セ Q mtl_"v plren Cdnh lien rm clii tj_fc M(il 111fcJ"c no'i lwa sen BlJII;? tlulp lrinlr tnlm II;?<JC (;trcmg s6ng c1nlt toe lruyiir ((rc Trai ticn sinh) Sen con dm!c hieu tugng sv uy nghiem cao thtr<.mg. Tn2ng d<_to PMt, ngtrm ta wi p hn Qu<tn The Am h6 Tat nhtr m(ll s t_r ctnl tinh m6i khi g::tp セャ nwk Ngw'ri trfin ton kfnh, ncing can vai tro cl'1a p ィ \ セエ L@ dii de Phat dl'mg, p ョァ \ tren tiia sen. M<)t hlnh ttrqng th;}t lii. tuy t v<'ri khc\ng di m;lu hoa nao thay the dtr<.1c. Ng<l sen hfim chiin di\ sen s;ly khn pha mt<fc urlng hai v! thuelc chtra dau clfiu mf1t ng.i:t. Sen <.:l> nhitu ip セ v:\ nhi6u mi"n1 sdc. Sen hrlng., sen tdng Sen t:!ch thm.mg Sen can Mflu ーィ \ th6ng ct'w sen li"1 sen hc)ng ncn m{,i khi nt"ii llcn mini s;k ngtri'ri ta tlwi"mg n{li B ュセ hi@ dnh sen". Sen nt' i chung tr<ing i) h<l. an, d:lm. Con ngtri"ri chcti st.:n ch::lll d<1 Ia hai ln:_ti sen trjch thtt<.'tng vit s.;n c;_m. Sen t1ich thw_mg li"1 ャッ [ sen Iffy goc ti:r Trung H< 1a dfi.n dfin セ [ Vi 1 N<U11 cling lhrt,rc thufin h<'ia. Sen can C<l hai huai, loai hoa don vit lnai hoa セォー N@ Lo;_t i sen nay d; tcr セィ N ゥ mr<rc i'r ch<1u Au nlm: Hunggari, Phap, Ha Lan v.v... Cad1 tr1 ;ng sen: H;\ng n;lm vito dfiu thang 2 am l!ch, ngtro1 ch<1i sen v(tt ng6 sen trong ch;iu ra, 1;un v sinh 0(\ cac rc vit llfiu ng<1 thtii di. r6i tach cac do an ng6 hanh tc ra theo cac u6t nhanh sen de. ィ\ セオ N@ R<', to:\n hi'l ho;ic phfin l<'m stl hi'm eli tronn 1::"' chii u. D:H ng<1 chia dcu cac phia Dnan chn hi"tn m<'ri v;"tu. Sau hai thanu :';en moe mfim cao v:hl f...ht1,ine.... ' -

64 tha.ng 4 fun 4ch b6n thuc an cho chung bang nhfmg con ca tu<ji nho, dt ra umg khuc r6i nmi xu6ng btm a cac g6c ィセオ N@ Tuy theo to, nho rna b6n nhieu ft cho chung. Neu m6t chau sen c6 duemg kfnh 30 em, chieu sau :io em' thl chi b6n ba de'n b6n con ca du6i co, ca tep. Phru b6n bang ca tu<ji mm tranh duqc vi khuan lam ng6 va mrun. VI khi nhui ca xu6ng bun tuc Ia ta da lam m(lt hlnh thuc tuemg tv nhu nuoi ca. VI phru tn\nh b6n ca. Hem. B6n nh.ieu qua cling lam th6i nuoc fulh hu6ng true dep Mn ri, ng6, mfun va n9 hoa... Khoang thang sau, thang bily fun ljch, s6m muqn hem tl.)y theo thcri tiet va anh sang, sen se ra hoa va ra tm hai, ba Ian. Sau khi ch<ji hoa xong i bon cho chung mqt Ian nfra. Mu6n cho sen t6t, hoa セー L@ ltk nao cling ph eli. c6 nuoc va phru de nai c6 nhi6u <inh nilng. each trong sen c:,ln. Dac d a sen can Iai no vao mua xuan, thm'mg Ia dung vao djp tet n'guyen dan. va chung ィセオ@ セN@ セ@ セ@ ィセュ@ ィセオL@ セ@ Nッセァ@ セ@ s6ng bang dat tren vttem hay trong chu kh6ng s6ng dum bun mroc h6 ao nhu sen va sen tjinh thuqng nen mrn c6 cai ten sen Mu6n tr6ng sen ra nhieu hoa phiii lam dat va phan tro cling mqt luc. TrQn dat tai nhuyen vm phan tro, dat mun vm phan iii, phan lqn. cac cinh sen xu6ng r6i lap dat len sao cho cac anh sen tay sen bo tren dat nhieu hem phan ctum trong da.'t. Hay n6i mqt each khac, vi sen la cfiy c6 nhieu re t6m nen ua dat miin, x6p. Khi tr6ng kh6ng nen tr6ng sau, cay pha.t trien, bj ung nuoc cay se bj th6i. C6 nhieu cha.u sen than va cac nhanh bo ra Phfa ngoru cay van s6ng va phat trien t6t Ut nho c6 anh sang va sv cham b6n cua ban tay ngubi tr6ng. Sen cling ua nuoc pha loang va nu6'c Hang tuan nen tum cho chung mqt IAn. Sen la c1y de tr6ng, phat trien nhanh, de kme. VI hang nam sau khi chai het hoa, ta nen tach con va c6 the dt cac than, nhanh ra tung khdc de tr6ng. TRUONG Si HUNG Con dvong ben c9nh dong song Do xuoi khong noi ben d9i Con dvong nhv hv nhv エィセ L Dong song luc dl,lc luc trong Nhling nghin nom trong khoanh khac H9t vom thanh g6c B6 De Hoang tl! ngay xva giac ng9 Chung sinh moi co dvong Vinh quang Con dvong Ph9t da di qua Ng9p nhung hang cay day hoa Ngay dai Clem thau - Van v9t Duyen lanh too sang muon noi Con dvong oi con dvong xa Du cho khong ngap m9t hoa Dong song du trong du cil,lc Van con dvong Ph9t trong mlnh Bia tlulp c/u'la Ham Lollg B&c Ninh Anh: PHUC THJNH Ho N9i

65 MVC LVC エセィp@ セッ@ thiセn@ セnh@ diセn@ thuセn@ 1. Bill phat ct'ia Chit tjch Doan chu 4ch UBMTITQ Vi t nam Quang nhan le dan 1998, PL Hoa thuqng Thfch Tam Tjch, Due phap chu giao h i giao Nam tra lm phong van nhan djp di'm (PL2542) Thl;l gim 86 Ta.t lam vi c giup dm LUQt hqc KIM CUdNG TU 5 4. H6 Chil Tjch va tu bi cua LE Hiiu TUAN I 0 5. Vi sao g9i 13. thtra thua Hoa thuc;mg THiCH THANH NGHIEM Ngii Minh Hoa THiCH HOA Luqc kmo tu tuang Thien True lam Nam NGUYEN HOANG Ty sa m6n wang (V AISRA VANA), S6c thien wang va Phu dcsng thien wang trong t6n giao Vi t Nam thai Trung cd NHU Nhan ban h9c trao hru tu tuang clang len PHUdNG ANH Quan ni?m ve nhfln qua trong thien h<?c cua Tu trung thuqng si NGUYEN DUC Tha: Phan Ie. Tam slj Blll VAN THACH 29 Nuang ctia truen NGUYEN VAN TH Xin cltmg lam Ian "Bt,Jt vm rna" THE HINH Tha: Vo de, TIJ tlrth khuc TRAN ANH Con duang trove thien nhien va dm s6ng qua cac bru trong Thien uyen anh 32 NGUYEN Hiiu san 15. Nha vm nhfmg vj thu6c quy Hiiu LQI Ljch su xay dljng chua Bd Da NGUYEN HONG Tu tuang "Tam giao d6ng nguyen" trong tac phfun cua Nguyen Tjnh Tu 39 P.N.T THiCH di セ u@ HOA 18. Phd Da dj truy n 19. Chua Bai Dfnh Ninh Birth LA DANG b セ t@ 20. Pho tuqng p Ng9c hoang th ky (6 a chua Quang Khili - Hili Phong T6NG TRUNG TiN 21. Chua d hi Hl d セッ I@ dau an cua van h6a Kinh Bile VAN HAU 22. Chua Dien Phuc va Den Due Tharth Ba 23. Chua Phap va.n 24. セョ Vui セィp@ngub'i. b t6i 25. Da tim tha'y chua Bao An NGUYENT9A HOANG LE Blll MINH KHIET DAO SONG HAl TRAN HiiU NGHIEM vu HONG THUAT- DOAN HONG HA 26. Chua Viet a An Do '.. TRUdNG st HUNG 27. Thien H6 thien di tich bj lang qucn gan hai the ley _ NGUYEN VAN PHONG NGUYEN Hiiu SdN 28. Hai vien ng9c xa lqi cua chua Rajamaha (Srilanka) ti:ffig ti'r Vi 1 Nam LE HiiU LE 29. Sg hill va me tin NGUYEN VAN THO 30. Buc tuqng kh6ng 16 THiCH diセu@ HOA 31. Tha: Chua VAn BUI VAN LQI Say. LO'i chuong - TRAN AN THU,;N 32. Hoa sen NHU mセo@ 33. Tha: Con duang da di qua TRUONG Sf HUNG R

66 \luirn T/1(/p chrla N('Ji Umg rhf.nl Ninh Binh TAP. CHi NGHIEN CUU PHAT. HOC. Ch[u trach nhi$m xuat セュ@ : TBng. bien Hoa thlfqng KIM CUONG TV Ph6 t6ng bien : Hoa thlfqng THiCH PHO Ph6 t6ng bien kiem truong ban bien エセー Z@ Giao su HA VAN TAN. Ban bien エセー Z@ TRAN KHANH OU, thltqng t9a THiCH VIEN THANH, THiCH GIA QUANG GIANG NGQC THANH Tea va tr[ sl,f: Chua Quan SCt - 73 Quan SCt, Ha N<)i.DT: Giay phep xuat ban so 752/BCGP/XB In Xf nghi$p in Thuy IQi BJa 1. Chrla Kl!ftnh H(!i Nam 8(). Anh: TL Ghi: