World Bank Document

Bản ghi

1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized ĐIỂM LẠI Báo cáo Cập nhật Tình hình Cải cách và Phát triển kinh tế của Việt Nam Hội nghị giữa kỳ Nhóm Tư vấn các nhà Tài trợ cho Việt nam Thành phố Vinh, 16-17/6/

2 MỤC LỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT AFTA - Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN ASEAN - Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á CPI - Chỉ số Gía cả Tiêu dùng CPRGS - Chiến lược Tăng trưởng và Giảm nghèo Toàn diện DAF - Qũy Hỗ trợ Phát triển DATC - Công ty Mua bán Tài sản và Nợ FDI - Đầu tư Trực tiếp Nước ngoài FSQL - Mức độ Chất lượng Giáo dục Cơ sở GC - Tổng Công ty HCFP - Qũy Chăm sóc sức khỏe cho Người nghèo IAS - Tiêu chuẩn Kế toán Quốc tế IMF - Qũy Tiền tệ Quốc tế LUC - Giấy chứng nhận Quyền sử dụng đất đai LSDS - Chiến lược Xây dựng Hệ thống pháp luật MOF - Bộ Tài chính MONRE - Bộ Tài nguyên và Môi trường MPI - Bộ Kế hoạch và Đầu tư MTEF - Khuôn khổ Chi tiêu Trung hạn NPL - Nợ không sinh lời NSCERD - Ban chỉ đạo Quốc gia về Phát triển và Cải cách doanh nghiệp PAR - Cải cách Hành chính Công PER - Đánh giá Chi tiêu Công PRSC - Tín dụng Hỗ trợ Giảm nghèo QR - Hạn chế Số lượng SBV - Ngân hàng Nhà nước Việt Nam SOCB - Ngân hàng thương mại Quốc doanh SOE - Doanh nghiệp nhà nước USBTA - Hiệp định Thương mại Hoa Kỳ WTO - Tổ chức Thương mại Thế giới ii

3 MỤC LỤC PHẦN I: TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ...1 PHẦN II: CẢI CÁCH KINH TẾ Bảng Bảng 1 : Đóng góp của các Ngành vào tăng trưởng GDP...3 Bảng 2: Tăng trưởng và kim ngạch xuất khẩu...4 Bảng 3: Số DNNN chuyển đổi...13 Bảng 4: Quy mô DNNN chuyển đổi sở hữu...14 Bảng 5: Các chỉ số Ngân hàng...19 Bảng 6: So sánh cách tiếp cận Kế hoạch 5 năm với Chiến lược TT & GNTD...26 Hình Hình 1: Khách nước ngoài đến Việt Nam...2 Hình 2: Thị trường xuất khẩu chính...4 Hình 3: Tăng trưởng giá trị nhập khẩu các mặt hàng chủ yếu...5 Hình 4: Nợ trong và ngoài ngân sách...7 Hình 5: Chỉ số giá lương thực và phi lương thực...8 Hình 6: Đồng tiền giảm giá dần Khung Khung 1: Giá dầu tăng có tác động đến Việt nam như thế nào...10 Khung 2: Những thay đổi pháp lý bảo đảm chuyển đổi DNNN quy mô lớn...15 Khung 3: Phát triển thị trường chứng khoán...21 Báo cáo do Theo Ib Larsen, Vivek Suri và Đinh Tuấn Việt viết với các ý kiến đóng góp của Soren Davidsen, Daniel Musson và James Seward, Ahsan Ali, Irina Luca, Soren Baussgaard dưới chỉ đạo chung của Martin Rama. Nguyễn Thị Thu Hằng và Trần Thị Ngọc Dung trợ giúp công việc thư ký. Nhóm Minh Vu Translation thực hiện phần dịch tiếng Việt. iii

4 PHẦN I TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ 1

5 Năm 2003, kinh tế Việt Nam tăng trưởng 7,2 % mặc dù xuất hiện những thách thức của dịch bệnh SARS và sự phát triển chậm chạp của kinh tế toàn cầu. Về mặt giá trị, xuất khẩu đã tăng trưởng cao hơn dự kiến, đạt mức 21% trong 2003 và đã tăng 17% trong 5 tháng đầu năm Sản xuất công nghiệp vẫn tiếp tục phát triển mạnh và đầu tư tăng ổn định. Trong quý 1 năm 2004, tăng trưởng GDP ở mức 7% thấp hơn so với mục tiêu khoảng 8% mà chính phủ đặt ra cho cả năm Dịch cúm gà đe dọa nền kinh tế nhưng đã được kiềm chế Trong quý 1 năm 2004, nền kinh tế phải đương đầu với thách thức của dịch cúm gà. Trong hai năm liền, Việt Nam phải gánh chịu bệch dịch lây lan. Điều này không chỉ đe dọa đến đời sống của người dân mà còn đến các hoạt động kinh tế cụ thể. Mặc dù kịch bản xấu nhất về khả năng lây lan nhanh của virus sang người đã không xảy ra, nhưng dịch cúm gà đã có tác động tiêu cực đến ngành chăn nuôi gia cầm. Khoảng 39 triệu trong tổng số 258 triệu con gia cầm đã bị tiêu huỷ. Tuy nhiên, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đánh giá thiệt hại liên quan chỉ ở mức dưới 0,5% GDP. Hình 1: Khách nước ngoài đến Việt Nam SEA Games SARS Cúm gà 50 0 Jan- 02 Mar- 02 May- 02 Jul- 02 Sep- 02 Nov- 02 Jan- 03 Mar- 03 May- 03 Jul- 03 Sep- 03 Nov- 03 Jan- 04 Mar- 04 May- 04 Nguồn: Tổng cục Thống kê. Tác động kinh tế của dịch cúm gà đối với các ngành khác (ngoài ngành chăn nuôi gia cầm) còn tương đối khiêm tốn. Trong năm tháng đầu năm, tỷ trọng khách nước ngoài tăng 19% cao hơn mức cùng kỳ năm ngoái, thời điểm mà số lượng khách nước ngoài đến Việt Nam giảm xuống do xuất hiện dịch SARS (Hình 1). Tỷ trọng khách nước ngoài đến Việt Nam với mục đích kinh doanh là chủ yếu đã tăng 23% trong năm tháng đầu năm 2004 so với cùng kỳ năm

6 Sản xuất công nghiệp dẫn đầu tăng trưởng Như những năm trước, ngành công nghiệp đóng góp chủ yếu vào sự tăng trưởng. Sản lượng công nghiệp tăng 15%, đóng góp khoảng bốn điểm phần trăm cho tăng trưởng trong ba tháng đầu năm (Bảng 1). Sản xuất điện đạt mức 18 tỷ kwh trong năm tháng đầu năm nay, tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái. Cung cấp điện cho các ngành công nghiệp và xây dựng tăng 29%. Mức cung ứng điện cho các hộ gia đình tăng 9%. Trong năm tháng đầu năm, sản xuất công nghiệp của khu vực tư nhân nước ngoài và trong nước tăng mức ương ứng 14% và 22% so với tỷ lệ tăng trưởng 12% của khu vực nhà nước trong lĩnh vực này. Khu vực ngoài quốc doanh trong nước và khu vực đầu tư nước ngoài gộp lại chiếm 71% sản xuất công nghiệp. Bảng 1: Đóng góp của các ngành vào Tăng trưởng GDP (phần trăm) Q Tăng trưởng GDP Nông nghiệp, ngư nghiệp Công nghiệp & xây dựng Trong đó: Công nghiệp Dịch vụ Nguồn: Tổng cục Thống kê Xuất khẩu phát triển mạnh bất chấp khó khăn bên ngoài Sự phát triển ổn định của nền kinh tế Việt Nam và khu vực chế tạo nói riêng phụ thuộc vào tăng trưởng xuất khẩu (Bảng 2). Kinh tế vẫn phát triển mặc dù xuất khẩu dệt may sang thị trường Hoa Kỳ đã giảm mạnh kể từ quý hai năm Sự sụt giảm đó phản ánh tác động của việc Hoa Kỳ áp đặt hạn ngạch ở mức khoảng 1,8 tỷ USD đối với xuất khẩu dệt may của Việt Nam vào năm ngoái. Hạn ngạch tiếp tục bị giảm thêm 4,5 % nữa (hoặc khoảng 80 triệu USD) năm Nguyên nhân của việc giảm hạn ngạch là do các nhà xuất khẩu từ Việt Nam đã làm giả giấy chứng nhận xuất xứ và bị phát hiện chuyên trở các sản phẩm dệt may được sản xuất ở các nước khác sang thị trường Hoa Kỳ. Việc giảm hạn ngạch dệt may Hoa Kỳ đã được bù đắp phần nào bởi việc tăng hạn ngạch dệt may của EU. Do vậy, kim ngạch xuất khẩu dệt may chỉ tăng khoảng 7% trong thời gian 5 tháng đầu năm 2004 so với mức 70% cùng kỳ năm ngoái và 34% trong cả năm Xuất khẩu thủy sản bị tác động do nhu cầu thực phẩm trong nước tăng dịch cúm gà. Xuất khẩu thủy sản cũng giảm sút thêm do Hoa Kỳ kiện phá giá đối với nhập khẩu cá tra và đe dọa khởi kiện với lý do tương tự đối với xuất khẩu tôm của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ. Tuy nhiên, phần nào nhờ áp dụng các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm tốt hơn, Việt Nam đã khá thành công trong việc thâm nhập vào thị trường Nhật Bản và EU để bù đắp một phần tác động này. Trong quý 1 năm 2004, xuất khẩu thủy sản sang thị trường Hoa Kỳ giảm 1% trong khi tăng hơn 30% sang thị trường Nhật Bản và EU. 3

7 Bảng 2: Tăng trưởng và Kim ngạch Xuất khẩu Giá trị (Tr. USD) Tỷ trọng % Tăng trưởng % Đóng góp vào tăng truởng 1/ T TM-04 5T-04 Tổng kim ngạch xuất khẩu 20, Dầu thô 3, Mặt hàng ngoài dầu thô 16, Sản phẩm nông nghiệp 2, Thủy sản 2, Sản phẩm khai khoáng Dệt may 3, Giầy dép 2, Điện tử & máy tính Thủ công & mỹ nghệ Các mặt hàng khác 4, Nguồn: Tổng cục Thống kê và Tổng cục Hải quan. Ghi chú: 1/ điểm phần trăm Hình 2: Thị trường Xuất khẩu chính Trung quèc Hoa kú NhËt b n C Ch u u ASEAN Q1-04 Nguồn: Tổng cục Thống kê và Tổng cục Hải quan. Về thị trường xuất khẩu, nếu như trong hai năm qua, thị phần xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng nhanh nhất thì đến nay Hoa Kỳ đã nhường vị trí là thị trường xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam cho EU (Hình 2). Tuy vậy, con số này vẫn chưa thể hiện việc 4

8 EU mở rộng sang 10 nước thành viên mới. Mặc dù, thị phần Trung Quốc tăng nhanh, nhưng Trung Quốc vẫn chỉ là thị trường xuất khẩu lớn thứ 10 của Việt Nam. Chi tiêu nhập khẩu tăng theo giá và đầu tư Về nhập khẩu, do đầu tư vẫn tăng vững chắc năm 2003, nên nhu cầu đối với hàng hóa tư liệu sản xuất và phụ kiện máy móc đã tăng theo nhanh chóng, đạt tỷ lệ tăng kỷ lục 41% năm ngoái. Mặt hàng nhập khẩu đáng kể là máy bay nhập từ Hoa Kỳ. Nếu không tính nhập khẩu máy bay, tỷ lệ tăng trưởng nhập khẩu là 27%. Do tính chung với nhập khẩu những mặt hàng lớn như máy bay và các mặt khác, nên con số chung về tăng trưởng công nghiệp khá cao. Nếu tính riêng, giá trị nhập khẩu tư liệu sản xuất đã giảm trong năm tháng đầu năm 2004 so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, vẫn còn quá sớm để nói liệu sự sụp giảm trong nhập khẩu máy móc này có thể hiện một tỷ lệ đầu tư giảm sút hơn trong năm hay không. Việc tăng giá quốc tế một số mặt hàng nhập khẩu chủ chốt như thép, phân bón và các sản phẩm lọc dầu đã làm tăng chi tiêu nhập khẩu. Mức tăng giá trị nhập khẩu cao hơn nhiều so với mức tăng về khối lượng nhập khẩu (Hình 3). Hình 3: Tăng trưởng giá trị nhập khẩu các mặt hàng chủ yếu 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% M Gi L îng Nguồn: Tổng cục thống kê và Tổng cục hải quan. Lưu ý: Các mặt hàng nhập gồm sản phẩm dầu khí, clan-ke, nguyên liệu nhựa, phân bón, giấy, bột giấy, sợi dệt, bông, sắt thép và bột mỳ. Kiều hối và FDI bù đắp thâm hụt thương mại Mặc dù thâm hụt thương mại đạt mức 7% GDP vào cuối năm 2003, thâm hụt tài khoản vãng lai được khống chế ở mức dưới 5% GDP nhờ nguồn vốn thu hút đạt mức tăng kỷ lục. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNNVN) ước tính lượng kiều hối vào 5

9 Việt Nam đạt khoảng 2,6 tỷ USD trong năm ngoái và đã dự báo mức kiều hối sẽ tăng lên trong khoảng từ 3,2 tỷ USD đến 3,5 tỷ USD năm Nếu tính cả dòng vốn chuyển về theo kênh phi chính thức, tổng số kiều hối từ nước ngoài về Việt Nam sẽ có thể vượt mức 4 tỷ USD. Con số này tương ứng với khoảng từ 1/5 đến 1/4 doanh thu xuất khẩu hàng năm. FDI dự tính đạt mức 1,5 tỷ USD năm Giải ngân ODA đạt mức 1,1 tỷ USD. Do các tổ chức và cá nhân phi ngân hàng trong nước chuyển một lượng lớn dự trữ đô la sang tiền đồng, nên các dòng vốn này cho phép NHNNVN tăng dự trữ ngoại tệ lên thêm 1,9 tỷ USD, đạt tổng mức dự trữ ngoại tệ 5,6 tỷ USD vào cuối năm Con số này tương đương với 10 tuần nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ. Như vậy, tăng dự trữ cùng với mức nhập khẩu gắn với đầu tư hiện nay có nghĩa là thâm hụt tài khoản vãng lai không còn là một quan ngại vào thời điểm này. Đầu tư trong nước tăng vững chắc Tỷ lệ đầu tư tăng hơn một điểm phần trăm, đạt 35,6% GDP năm Tỷ trọng đầu của khu vực nhà nước đạt khoảng 57%, trong khi tỷ trọng đầu tư dự tính của khu vực ngoài quốc doanh trong nước và khu vực đầu tư nước ngoài chiếm tương ứng 28% và 17%. Trong năm 2003, hơn doanh nghiệp tư nhân đăng ký kinh doanh, cao hơn năm trước khoảng 26%. Tính trung bình, các doanh nghiệp này có vốn đăng ký khoảng 2,1 tỷ đồng, vượt mức 1,5 tỷ đồng năm Thâm hụt ngân sách được kiềm chế nhưng chi tiêu ngoài ngân sách tăng Thâm hụt ngân sách ở mức khoảng 2% GDP trong năm 2003 so với mức 1,9% của năm 2003 và thấp hơn so với mức dự kiến 2,8% do thu ngân sách đã tăng đáng kể. Thu ngân sách tăng cũng giúp giải quyết sức ép tăng 38% chi ngân sách cho lương và hưu trí. Do vậy, thâm hụt ngân sách năm 2004 tăng lên một chút ở mức 2,3% GDP. Nguồn thu ngân sách được duy trì ở mức 21-22% GDP trong những năm qua. Tuy nhiên, mức thâm hụt ước tính không tính đến các dòng vốn tạo nợ khác của chính phủ như các khoản vay hiện tại (dự tính ở mức khoảng 2,8% GDP) và chi phí tái cấp vốn cho các ngân hàng quốc doanh có thể chiếm khoảng 1,2% GDP. Trong những năm gần đây, tỷ lệ nợ trên GDP của chính phủ được hình thành do các khoản ngoài ngân sách, chứ không phải do thâm hụt của chi tiêu trong ngân sách (Hình 4). 6

10 45.0 Hình 4: Nợ trong và ngoài Ngân sách Tæng nî /GDP (Tæng nî + T i cêp vèn NHTMQD) /GDP (Tæng nî + T i cêp vèn NHTMQD + Vèn huy éng cña Quü HTPT) /GDP Nguồn: Bộ Tài chính, NHNNVN và ước tính của NHTG Chi xây dựng cơ bản chiếm gần 30% tổng chi ngân sách. Trong hai năm qua, chính phủ đã phụ thuộc nhiều hơn vào việc phát hành trái phiếu trong nước để tạo nguồn tài chính cho chi tiêu xây dựng cơ bản. Trái phiếu phát hành trong nước tạo nguồn tài chính cho khoảng 55% thâm hụt trong giai đoạn và nhiều khả năng sẽ tăng lên khoảng 75% năm Chính phủ cũng đã phát hành trái phiếu với thời hạn từ 5 đến 10 năm nhằm tài trợ một phần cho các chi tiêu ngoài ngân sách. Năm 2004, chính phủ có kế hoạch phát hành khoảng 8,2 nghìn tỷ tiền trái phiếu cho phát triển cơ sở hạ tầng và 2,5 nghìn tỷ đồng cho ngành giáo dục.theo kế hoạch, một khoản tiền trái phiếu bổ sung từ 7 đến 8 nghìn tỷ đồng cũng sẽ được huy động cho Qũy Hỗ trợ Phát triển. Trái phiếu có thời hạn 2 và 5 năm có mức lãi suất tương ứng là 7,7% và 8,4%. Tỷ lệ này cao hơn một chút so với tỷ lệ lãi suất tiền gửi mà ngân hàng áp dụng cho tiền gửi với thời hạn tương tự. Trái phiếu với thời hạn 15 năm với mức lãi suất 9,4% cũng đã được phát hành. Tiền thu được từ trái phiếu loại này sẽ được chuyển đến Qũy Hỗ trợ Phát triển. Ngân hàng TMQD là khách hàng trên thị trường trái phiếu Chính phủ. Tín dụng tăng nhưng chất lượng còn đáng lo ngại Tỷ lệ tăng trưởng cao hiện nay dẫn đến xu hướng tiền tệ hóa nền kinh tế và nhu cầu tín dụng tăng mạnh. Tiền rộng tăng 18% năm 2002 và 20% năm Tiền gửi ngân hàng tăng với tốc độ tương tự, đạt mức trên 56% GDP năm 2003, cho thấy niềm tin của người dân vào khu vực tài chính chính thức đang tăng lên. Tăng trưởng tín dụng tăng 28%. Tỷ trọng tín dụng giành cho khu vực ngoài quốc doanh tiếp tục tăng và hiện nay chiếm gần 2/3 tổng số tín dụng được cung ứng. Tuy nhiên, chất lượng cho vay của các Ngân hàng thương mại quốc doanh (NHTMQD) là một vấn đề đáng lo ngại. Mặc dù, đã 7

11 có tiến bộ là sử dụng các tiêu chuẩn kế toán quốc tế khi kiểm toán các NHTMQD, nhưng việc phân loại nợ theo mức độ hiệu quả là một việc khó khăn. Do vậy, dự tính tổng khoản nợ không sinh lời của các NHTMQD đạt khoảng 4-5% GDP và từ 10-11% tổng tín dụng ngân hàng giành cho nền kinh tế. Lạm phát tăng do giá nhập khẩu và lương thực tăng Sau hai năm giảm phát nhẹ, giá cả tăng lên 3-4% năm Một số yếu tố tạm thời đã làm tăng mức lạm phát lên 7,1% vào tháng 5/2004 so với tháng 5/2005. Việc tăng lạm phát năm nay liên quan nhiều hơn đến các yếu tố cung hơn là do sự mất cân đối về kinh tế vĩ mô. Các yếu tố dẫn đến lạm phát tăng là việc tăng giá lương thực do dịch cúm gà bùng phát, việc cấm bán thịt gia cầm và việc tăng giá cả các mặt hàng chủ chốt như xăng dầu, sắt thép và phân bón trên thị trường thế giới. Giá lương thực - thực phẩm, chiếm gần một nửa trong chỉ số giá cả tiêu dùng tháng 5/2004, tăng hơn 12% so với tháng 5 năm ngoái và tăng 1,8% so với tháng trước, trong đó giá lương thực tăng 13,8% và thực phẩm tăng 12,4%. Giá thuốc chữa bệnh tiếp tục có xu hướng tăng mạnh đến tháng 5. Chi tiêu vào thuốc chữa bệnh của người dân dự tính ở mức trên một nửa tổng chi phí cho sức khỏe. chø sè 120 Hình 5: Chỉ số giá lương thực và phi lương thực Dec-02 Feb-03 Apr-03 Jun-03 Aug-03 Oct-03 Dec-03 Feb-04 Apr-04 ChØ sè chung L ng thùc Phi l ng thùc Nguồn: Tổng cục Thống kê, và ước tính của NHTG Nhìn chung, những biến động về tỷ lệ lạm phát nổi bật trong thời gian vừa qua liên quan đến những biến động lên xuống của giá lương thực (Hình 5). Mặc dù, việc tăng lạm phát giá lương thực gần đây có thể chỉ mang tính tạm thời nhưng việc tăng giá dầu lên mức cao nhất trong vòng 13 năm qua là trên 40 đô la một thùng chắc chắn sẽ có tác động lan tỏa tới toàn bộ nền kinh tế. Dự kiến mức lạm phát có thể tăng lên nên chính phủ đã cắt giảm thuế nhập khẩu đối với xăng dầu nhằm bình ổn giá cả. Đồng thời, các công ty điện nước cũng đã trì hoãn việc tăng giá điện và nước. Trong một nỗ lực gần đây nhằm kiềm chế hiện tượng tăng giá dược phẩm nhập khẩu, chiếm tới 60% dược phẩm tại Việt 8

12 Nam, Bộ Y tế đã cho phép các doanh nghiệp địa phương cùng tiến hành nhập khẩu dược phẩm. Động thái này đã có thể phần nào giúp giảm nhẹ sức ép giá cả thông qua việc bảo đảm một nguồn cung ứng đủ dược phẩm nhập khẩu ở mức giá thấp hơn hiện tại ở Việt Nam. Để duy trì tiền gửi bằng đồng, một số ngân hàng thương mại gần đây đã tăng hoặc thể hiện ý định tăng tỷ lệ lãi suất tiền gửi lên một chút để đối phó với tỷ lệ lạm phát tăng cao hơn. Ngân hàng trung ương không ủng hộ hành động này và mong muốn duy trì mức lãi suất như trong 12 tháng qua. Nhìn chung, những giải pháp chính sách đối phó lạm phát của chính phủ tỏ ra phù hợp. Tuy nhiên, đây là một lĩnh vực mà chính phủ cần tiếp tục theo dõi sát sao. Việc giảm giá của đồng đô-la mà tiền đồng gắn chặt vào, có thể chỉ làm trầm trọng thêm việc tăng lạm phát. Do vậy, tiền đồng giảm giá so với đồng euro và yên (Hình 6). Điều này có tác động làm cho hàng hóa Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao hơn trên thị trường Châu Âu và Nhật Bản. Mặc khác, điều này cũng làm tăng chi phí cho các nhà nhập khẩu Việt Nam. Hình 6: Đồng tiền giảm giá dần JPY USD JPY EUR USD, EUR Jan-03 Apr-03 Aug-03 Nov-03 Feb-04 Jun-04 Nguồn: Hệ thống Giám sát Tích hợp Ngân hàng Thế giới. Cũng có những yếu tố kinh tế sâu sắc hơn và mang tính cơ cấu hơn đằng sau xu hướng tăng lạm phát. Gía cả ở Việt Nam vẫn còn rất rẻ theo tiêu chuẩn quốc tế và giá cả có xu hướng tăng trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế nhanh chóng. Điều này cũng đúng đối với chi phí lao động. Với một cơ chế tỷ giá được quản lý tích cực, sự tăng giá thực sự đang diễn ra thông qua mức giá trong nước cao hơn. 9

13 Khung 1: Gía dầu tăng có tác động đến Việt Nam như thế nào? Việt Nam xuất khẩu dầu thô và nhập khẩu các sản phẩm dầu tinh chế. Về mặt giá trị, Việt Nam là nước xuất khẩu dầu ròng với giá trị xuất khẩu đạt 3,78 tỷ USD (chiếm 19% tổng kim ngạch xuất khẩu) và giá trị nhập khẩu đạt 2,41 tỷ USD (chiếm 10% tổng kim ngạch nhập khẩu) năm Do đó, trên quan điểm cân đối thương mại, việc tăng giá dầu sẽ tạo lợi thế cho Việt Nam. Trong bốn tháng đầu năm 2004, nhập khẩu tăng 19% so với cùng kỳ năm ngoái đạt mức 1,1 tỷ USD trong khi xuất khẩu tăng 17% đạt mức1,6 tỷ USD. Dầu khí là một nguồn thu ngân sách chủ yếu. Về mặt sản xuất, nguồn thu này được thu theo hình thức thuế thu nhập công ty, thuế tài nguyên thiên nhiên và lợi nhuận sau thuế của các doanh nghiệp khai thác dầu khí (PetroVietnam). Về mặt tiêu dùng, nguồn thu này được thu từ thuế tiêu thụ và thuế nhập khẩu đối với các sản phẩm dầu khí nhập khẩu. Năm 2003, nguồn thu từ sản xuất chiếm khoảng 22% tổng thu và nguồn thu từ tiêu dùng chiếm thêm 6% nữa. Trong bốn tháng đầu năm 2004, nguồn thu từ sảu xuất tăng 1,5%. Mặc khác, chừng nào nhà nước vẫn bao cấp cho việc tiêu thụ một số sản phẩm dầu nhập khẩu, thì chừng đó vẫn còn một hạng mục chi tiêu cho các sản phẩm dầu khi. Petrolimex là cơ quan chính có nhiệm vụ nhập khẩu và phân phối các sản phẩm dầu khí. Trong thời gian qua, Chính phủ Việt Nam đã cố gắng giúp người tiêu dùng tránh khỏi sức ép tăng giá dầu trên thị trường thế giới. Gía các sản phẩm dầu được bán trên thị trường trong nước được hình thành bởi mấy yếu tố. Gía sản phẩm dầu nhập khẩu tăng lên do phải chịu thuế nhập khẩu, thuế VAT, thuế tiêu thụ và một tỷ lệ phí phân phối. Do giá sản phẩm dầu nhập khẩu tăng lên, nên chính phủ thường xuyên phải giảm thuế nhập khẩu đối với các sản phẩm dầu. Tuy nhiên, trước tình hình giá dầu nhập khẩu tăng vượt mức giá trong nước được ấn định cho người tiêu dùng, cần xem xét các giải pháp khác. Tháng 2, giá dầu cho tiêu thụ nội địa được tăng lên 6-7%. Tuy vậy, mức tăng này cũng chỉ là sự điều chỉnh giá một phần trước xu hướng tăng giá quốc tế. Tháng 5, thuế nhập khẩu đối với một số sản phẩm dầu tinh chế đã giảm từ 5% xuống 0%. Tuy nhiên, do giá dầu tăng nhanh hơn mức giảm thuế nhập khẩu, nên các nhà phân phối dầu phải chịu một tỷ lệ lãi lề thấp hơn. Các nhà phân phối cho rằng họ bị "lỗ" từ VND đối với mỗi lít dầu bán ra. Đối với 9 nhà phân phối của nhà nước hoạt động tại Việt Nam, mức lỗ gộp lại lên tới 1,2 nghìn tỷ VND trong quý 1 năm Chính phủ chỉ bao cấp một phần mức giảm lợi nhuận. Có một số nguyên nhân giải thích tại sao chính phủ gặp khó khăn trong việc tăng giá vào thời điểm này. Do dầu là một yếu tố đầu vào quan trọng nhất trong ngành giao thông (chiếm 30-40%), nên việc tăng giá dầu có thể dẫn đến tăng giá đối với các ngành khác do chi phí vẫn chuyển hàng hóa tăng. Tăng giá dầu diễn ra vào thời điểm giá lương thực đã và đang tăng cũng như giá một số mặt hàng nhập khẩu chủ chốt khác như thép. Chính phủ cũng muốn tránh tăng giá đối với một số sản phẩm như dầu hỏa thường được người nghèo sử dụng làm dầu đốt. Trong trường hợp giá dầu không giảm xuống thấp hơn mức hiện nay và giá cả trong nước vẫn không thay đổi, thì chính phủ sẽ có thể phải trợ cấp ở mức nghìn tỷ trong năm nay. 10

14 PHẦN II CẢI CÁCH KINH TẾ 11

15 Việt Nam tiếp tục thực hiện một chương trình nghị sự cải cách toàn diện. Mục tiêu chính của Việt Nam là hoàn thành quá trình quá độ sang một nền kinh tế thị trường, bảo đảm sự phát triển bền vững và công bằng và xây dựng năng lực quản lý quốc gia hiện đại. Mặc dù đã có những tiến bộ trong tất cả các mục tiêu này, mức độ tiến bộ trong việc thực hiện mỗi mục tiêu còn khác nhau nhiều. Những vấn đề nổi bật trong những tháng gần đây là tiến bộ đáng kể trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới, những bước đi hứa hẹn trong việc giảm bớt cho vay chính sách, việc đẩy mạnh quá trình cải cách SOE, và sự quyết tâm rõ rệt trong việc thực hiện giải pháp chống tham nhũng toàn diện. Mặc khác, việc cải cách ngân hàng đạt được tiến bộ ít ỏi vẫn là một vấn đề đáng lo ngại. Hội nhập nền kinh tế thế giới 12 tháng qua chứng kiến sự tiến bộ vững chắc trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Các hoạt động chuẩn bị cho việc gia nhập WTO đang được đẩy mạnh. Mặc dù Việt Nam đã tuyên bố ý định trở thành thành viên của WTO từ năm 1995, nhưng cho đến gần đây, các cuộc đàm phán còn đạt được rất tiến bộ. Vấn đề quan tâm hiện nay là hàng rào thương mại còn tương đối cao nhằm bảo vệ một số ngành được coi là chiến lược (như ô tô, xi măng, hóa chất, phân bón, thép và đường) và vẫn còn trở ngại gia nhập các ngành dịch vụ do nhà nước chi phối (đặc biệt là ngân hàng và viễn thông). Giữa năm 2003, trong bối cảnh đạt được những thành tích khích lệ của hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ, Chính phủ đã có quyết định sớm gia nhập WTO vào năm Kể từ đó, chính phủ đã tích cực chuẩn bị lộ trình gia nhập WTO cho các ngành chủ chốt của nền kinh tế. Chính phủ đã trình bản chào sửa đổi gia nhập WTO cho các đối tác thương mại và bản chào này đang được xem xét. Hiện tại, còn quá sớm để biết liệu thời hạn 2005 sẽ có thể đạt được không. Tuy nhiên, sự thay đổi về bản chất cuộc tranh luận từ việc, liệu Việt Nam có nên gia nhập WTO sang việc khi nào Việt Nam gia nhập, thể hiện quyết tâm mới của Chính phủ. Việc tuân thủ các quy định WTO sẽ tạo một cơ chế mạnh mẽ nhằm gắn kết quá trình cải cách vào khuôn khổ WTO, đặc biệt đối với các vấn đề "sau biên giới" (các vấn đề phi thuế quan và thương mại dịch vụ). Việc chuẩn bị lộ trình thay đổi thuế quan chi tiết, bao gồm đánh giá tác động ngành và thời gian thực hiện dự kiến là một đóng góp quan trọng cho quá trình đàm phán các điều kiện gia nhập WTO của Việt Nam. Điều quan trọng hơn là những lộ trình này đưa ra một tầm nhìn cho cơ cấu kinh tế hộ lâu dài. Tầm nhìn đó là: thuế nhập khẩu trung bình sẽ thấp, hầu hết các hàng rào phi quan thuế sẽ bị loại bỏ và không có các ngành được hưởng mức bảo hộ cao. Một số động thái chính sách được thực hiện trong năm qua có mục tiêu nhằm bảo đảm nền kinh tế phát triển theo hướng đó. Hạn chế về số lượng đối với nhập khẩu các sản phẩm dầu đã bị loại bỏ. Điều này diễn ra sau khi có các biện pháp loại bỏ hạn chế định lượng đối với các mặt hàng như giấy, kính xây dựng, thép, dầu thực vật, phương tiện chở khách 9 chỗ, xi-măng và clanhke. Do đó, tỷ lệ áp dụng hạn chế định lượng giảm từ mức 20% nhập khẩu và 22% sản xuất năm 2001, xuống còn 13% và 4% tương ứng hiện nay. Năm 2004, thuế đối với 12

16 484 mặc hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, hầu hết là nông sản và thủy sản đã giảm. Động thái này được gọi là Chương trình Thu hoạch sớm, là một bước tiến đến việc thực hiện hiệp định thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc.Ngoài ra, trong năm qua, một số quy định được xây dựng trên cơ sở phù hợp với các quy định của WTO. Các quy định này liên quan đến định giá hải quan và áp dụng Hệ thống mã số và phân loại chung (HCCS) trên cơ sở đa phương. Cải cách doanh nghiệp nhà nước Theo dự tính của Chính phủ, Việt Nam hiện có 4296 DNNN với tổng số vốn khoảng 189 nghìn tỷ VND (tương đương 12 tỷ USD). Các số liệu về các DNNN đó cần được xem xét một cách thận trọng do hệ thống thông tin còn rất yếu kém trong lĩnh vực này. Gần 47% doanh nghiệp tuyên bố có mức vốn dưới 5 tỷ USD. Mức lợi nhuận trên vốn bình quân gần đây nhất dự tính đạt 7,34%. Khoảng 77% DNNN báo cáo đạt lợi nhuận trong khi các DNNN còn lại hòa vốn hoặc chịu lỗ. Bảng 3: Số DNNN chuyển đổi T-2004 Cố phẩn hóa DNNN thuộc quyền quản lý của: Uỷ ban nhân dân Tỉnh, Thành phố Bộ chủ quản Tổng công ty Bán/Chuyển nhượng Thanh lý/phá sản Công ty TNHH một thành viên Tổng số Ghi chú: Các kế hoạch xắp xếp lại DNNN đã được phê chuẩn Nguồn: Ban Chỉ đạo Đổi mới và Cải cách DNNN Số DNNN đã giảm dần theo thời gian (Bảng 3). Nhiều doanh nghiệp đang trải qua quá trình chuyển đổi nằm trong kế hoạch tổng thể cải cách DNNN của năm 2002 với mục tiêu cổ phần hóa, bán hoặc thanh lý khoảng 2400 DNNN trong giai đoạn ba năm. Tốc độ chuyển đổi DNNN đã tăng lên năm 2003, tăng gần 60% so với năm trước đó. Tốc độ này vẫn còn tăng nhanh trong năm Một DNNN chuyển đổi được coi là hoàn chỉnh khi hội nghị cổ đông đầu tiên được tổ chức và doanh nghiệp mới hoàn tất các thủ tục đăng ký kinh doanh. Điều này khác với số doanh nghiệp thường được nêu lên trên báo chí, sử dụng số lượng các doanh nghiệp được phê chuẩn chuyển đổi sở hữu nhưng thực tế không phải tất cả doanh nghiệp này đã hoàn tất đăng ký kinh doanh. 13

17 Trong số các DNNN đang được chuyển đổi, mặc dù quy mô trung bình các doanh nghiệp được chuyển đổi còn nhỏ nhưng một số doanh nghiệp được chuyển đổi có quy mô ngày càng lớn (Bảng 4). Tuy nhiên, tỷ trọng vốn do nhà nước nắm giữ cũng có xu hướng tăng cao hơn. Bảng 4: Quy mô DNNN chuyển đổi sở hữu T-04 Vốn điều lệ bình quân (tỷ đồng) Vốn điều lệ cao hơn 10 tỷ đồng 17 % 27 % 25 % 25 % Mức nợ ngân hàng bình quân (tỷ đồng) Số người lao động bình quân Tỷ lệ cổ phần nhà nước cao hơn 35 % 26 % 27 % 45 % 55 % Nguồn: Ban Chỉ đạo Đổi mới và Cải cách DNNN Gần đây, cải cách DNNN lớn, bao gồm các Tổng Công ty 91 (GC) đã tập trung vào tăng cường năng lực cạnh tranh thay vì cổ phần hóa các công ty này. Tuy vậy, cách làm này tỏ ra không hiệu quả. Các cuộc kiểm toán chẩn đoán các TCty đã cho thấy cơ cấu hiện nay của các công ty này là không phù hợp, dẫn đến hoạt động yếu kém của các DNNN. Đặc biệt, còn thiếu rõ ràng trong việc xác định các quyền quản lý và sở hữu, trách nhiệm và trách nhiệm giải trình giữa Nhà nước và TCty, trong nội bộ TCty và giữa TCty với các DNNN thành viên. Do đó, không có đơn vị nào hoàn toàn chịu trách nhiệm về hiệu quả hoạt động của công ty. Bất cập này cần được khắc phục. Chỉ thị số 11/2004/CT-TTg của Thủ tướng, ban hành ngày 30 tháng 3 năm 2004, đã thể hiện sự thay đổi chính sách và mở rộng cổ phần hóa cho các DNNN lớn hơn. Chỉ thị thúc đẩy quá trình cơ cấu lại DNNN này được đưa ra sau Nghị quyết Lần thứ 9 của Đại hội Đảng lần thứ 9. Các ngành nằm trong diện cơ cấu lại này bao gồm ngành điện, bưu chính viễn thông, hóa chất, cơ khí, ngân hàng vào bảo hiểm. Hơn nữa, đã có nhận thức rằng cổ phần trong các công ty này có thể được bán cho các nhà đầu tư bên ngoài và việc định giá tài sản cần phải dựa trên giá trị thị trường. Chính phủ có ý định tạo thuận lợi nhiều hơn cho các DNNN trong việc tuyển dụng các chuyên gia tư vấn tài chính cho mục đích định giá. Việc đánh giá kết quả hoạt động của DNNN còn tiến triển chậm chạp. Trước đây, các DNNN thường không tuân thủ các nghĩa vụ báo cáo hiện hành. Quyết định 271/2003/QD-TTg đã quy định sử phạt hành chính đối với trường hợp thiếu tuân thủ và chỉ thị phân loại các DNNN theo một trong ba loại hình phụ thuộc vào mức thu nhập, lợi tức trên vốn nhà nước và khả năng trả nợ. Việc phân loại thực tế dự kiến sẽ bắt đầu tháng 7/2004. Về nguyên tắc phân loại, các doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả trong hai năm liền phải bị cơ cấu lại, bao gồm cả việc thay đổi cán bộ quản lý. Các DNNN không đệ trình báo cáo tài chính cuối cùng đúng hạn sẽ bị sử phạt. 14

18 Khung 2: Những thay đổi pháp lý bảo đảm chuyển đổi DNNN có quy mô lớn Một số văn bản pháp lý cần được ban hành, sửa đổi hoặc bổ sung nhằm tạo cơ sở chuyển đổi DNNN lớn cũng như đảy nhanh tốc độ cổ phần hóa doanh nghiệp nhỏ. Chỉ thị số 11 của Thủ tướng đã chỉ đạo trình các văn bản pháp luật sửa đổi sau đây trong vài tháng tới: Quyết định số 58/2002/QD-TTg qui định các DNNN sẽ được phép chuyển đổi nếu các doanh nghiệp này không nằm trong danh sách các ngành công nghiệp chiến lược và ở dưới mức ngưỡng quy định. Quy định này cũng nêu rõ các doanh nghiệp nhà nước không thể trả nợ sẽ phải phá sản. Việc xuất hiện các hiện tượng phá sản chứng tỏ khía cạnh này của Quyết định đã không được thực hiện. Tương tự như vậy, với việc yêu cầu các tổng công ty phải tái tổ chức nếu những tổng công ty này không đạt tiêu chi về quy mô và doanh thu cũng không được thực hiện. Dù vậy, Quyết định 58 có ý nghĩa rất quan trọng, tạo khung cho các quyết định chuyển đổi hơn 2,000 doanh nghiệp nhà nước và quá trình này đang được thực hiện mạnh. Trong Quyết định 58, một danh mục rất dài và không phù hợp về những ngành công nghiệp dấu trừ, tức là những nghành công nghiệp mà các doanh nghiệp nhà nước không được phép chuyển đổi, sẽ gây cản trở đối với quá trình cổ phẩn hoá của các doanh nghiệp nhà nước lớn. Nghị định 64/2002/ND-CP quy định việc chuyển đổi của doanh nghiệp nhà nước thành các công ty cổ phần (cổ phần hoá). So với Nghị định mà nó thay thế trước đó, Nghị định này đã mở rộng các tiêu chí có thể sử dụng để định giá. Nghị định này cũng qui định, nếu các cổ phần vẫn giữ nguyên không bán sau khi giám đốc, nhân viên và một số nhà cung ứng bán phần của mình, thì ít nhất 30% các cổ phần còn lại sẽ được bán cho người ngoài qua hình thức đấu giá. Những vấn đề sẽ sửa đổi trong Nghị định 64 bao gồm vấn đề định giá đất,vai trò của trung gian tài chính, định mức cổ phần cho những người bên ngoài,việc gắn cổ phần hoá với niêm yết trên thị trường chứng khoán,và có thể cả việc giải quyết nợ. Nghị định 49/2003/ND-CP là sửa đổi của Nghị định 103/1999. Nghị định này quy định việc chuyển nhượng (bán với giá chỉ định), bán trực tiếp cho nhân viên, hợp đồng hoặc thuê các doanh nghiệp nhà nước có vốn nhà nước dưới mức 5 tỷ đồng mà "không thể được cổ phần hoá". Tính ứng dụng của Nghị định này sẽ được mở rộng thông qua việc tăng mức ngưỡng 5 tỷ đồng quy định này. Nghị định 63/2001/ND-CP quy định việc chuyển đổi của các doanh nghiệp nhà nước thành công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên. Tuy nhiện kết quả thực hiện Nghị định này còn chưa đáng kể mặc dù nó đã được thông qua từ 32 tháng trước đây. Một doanh nghiệp dưới sự chỉ đạo của một bộ máy quản lý trao đổi địa vị của mình với tư cách là một DNNN để đổi lấy địa vị của một công ty hoạt động theo luật doanh nghiệp,nhưng lại vẫn duy trì bộ máy quản lý như vậy, để trở thành "một thành viên". Không có hoạt động bán cổ phần nào diễn ra. Nghị định 41/2002/ND-CP quy định việc giải quyết vấn đề giải quyết người lao động dôi dư trong quá trình cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước. Hiện đang chờ một nghị định sửa đổi để làm rõ việc các cán bộ ở các nông trường quốc doanh và nông trường lâm nghiệp nằm trong phạm vi của Nghị định này. 15

19 Cải thiện môi trường kinh doanh Việc ban hành luật doanh nghiệp tạo một động lực lớn đối với việc phát triển khu vực tư nhân thông qua tạo điều kiện sự ra đời của doanh nghiệp. Việc áp dụng một luật duy nhất bao gồm các doanh nghiệp tư nhân và nhà nước là giai đoạn tiếp theo trong quá trình đổi mới khung pháp lý nhằm tạo cơ hội công bằng cho khu vực tư nhân.ngoài ra, một luật thống nhất cũng đang được xây dựng nhằm điều tiết đầu tư trong nước và nước ngoài, hai hình thức đầu tư hiện đang chịu sự kiểm soát của hai luật riêng biệt nhau. Nội dung và Nguyên tắc Chủ đạo của các luật này được Thủ tướng chính phủ thông qua vào tháng 4 năm Một số tiểu ban soạn thảo do Bộ Kế hoạch và Đầu tư chỉ đạo hiện đang xây dựng dự thảo của những luật này. Dự kiến các luật này sẽ được trình Quốc hội thông qua vào cuối năm 2005 hoặc đầu Nếu những nguyên tắc chủ đạo nói trên được thể hiện trong những luật này, đây sẽ là một dấu hiệu tốt có thể cải thiện đáng kể môi trường kinh doanh được quy định bởi luật doanh nghiệp hiện đại và qui chế đầu tư. Nhưng nếu những nguyên tắc này được thể hiện một cách hạn hẹp ví dụ chỉ áp dụng hạn chế đối với các doanh nghiệp nhà nước, thì mục tiêu và tác động của luật sửa đổi này sẽ bị ảnh hưởng lớn. Trong khi đó, một bước tiến quan trọng trong việc tạo ra một sân chơi bình đẳng giữa khu vực tư nhân trong nước với khu vực tư nhân có vốn đầu tư nước ngoài là việc điều chỉnh mức thuế thu nhập năm Mức thuế mới 28%(có hiệu lực từ1/1/2004) áp dụng giống nhau cho các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (DNĐTNG) và doanh nghiệp tư nhân trong nước. Như vậy, đối với các doanh nghiệp tư nhân trong nước, mức thuế này giảm từ mức 32% và đối với các doanh nghiệp tư nhân vốn đầu tư nước ngoài mức thuế này được tăng từ mức trước đó là 25%. Đồng thời, thuế thu nhập bổ sung cho các doanh nghiệp trong nước được xoá bỏ. Tương tự như vậy, thuế chuyển lợi nhuận về nước của các FIE cũng được xóa bỏ. Chính sách xoá bỏ việc tăng gấp đôi giá sử dụng điện nước là một động thái được hoan nghênh khác trong định hướng này Với việc ra đời của Nghị định 164 về thuế thu nhập đối với các doanh nghiệp, chính sách khuyến khích áp dụng đối với các công ty trong nước và nước ngoài đã được làm cho hài hoà. Các chính sách khuyến khích áp dụng đối với các công ty địa phương khó hiểu và chồng chéo trước đây nay đã bị bãi bỏ và thay thế bằng một loạt các chính sách khuyến khích thuế được cải thiện. Mặc dù, các doanh nghiệp mới được thành lập vẫn được hưởng chính sách khuyến khích về thuế tốt hơn so với các công ty đang tồn tại có dự án mở rộng, nhưng sự khác nhau là không đáng kể. Khu vực tư nhân trước đây đã đưa ra lý lẽ rằng mức thuế thu nhập cá nhân quá cao đối với những người Việt nam có thu nhập cao dẫn đến chi phí lương tổng thể rất cao. Mức này so với chuẩn trong khu vực là không thể cạnh tranh nổi. Do đó, điều này làm nản lòng các công ty tư nhân và nước ngoài muốn đầu tư lớn vào phát triển đội ngũ kỹ thuật và các nhà quản lý địa phương có tay nghề cao. Đồng thời, thu nhập của người nước ngoài đã bị đánh thuế ở mức thấp hơn. Luật mới, có hiệu lực từ ngày 1/7/2004 đã giải quyết được mối băn khoăn này. Mức thuế thu nhập cao nhất sẽ được giảm từ 50% xuống còn 40% và sẽ áp dụng như 16

20 nhau đối với tất cả các công dân Việt nam cũng như người lao động nước ngoài. Tỷ lệ mức thu nhập của mức thuế cao nhất được áp dụng sẽ tăng từ 15 triệu đồng đến 40 triệu đồng. Điều này không xoá bỏ được hoàn toàn khoảng cách giữa người lao động trong nước và người nước ngoài vì mức thu nhập của mức thuế cao nhất đối với người nước ngoài là 80 triệu đồng. Thuế thu nhập bổ sung 30% đối với người lao động Việt nam sẽ được xoá bỏ. Mức thu nhập ngưỡng, mà mức thu nhập thấp hơn mức ngưỡng đó không phải đóng thuế, sẽ được tăng từ 3 triệu lên 5 triệu đồng 1 tháng. Hai biện pháp nữa sẽ hỗ trợ sự phát triển của khu vực tư nhân thông qua việc khuyến khích nhiều hơn sự tham gia của nước ngoài. Thứ nhất, Nghị định 38 mở ra một dự án thí điểm việc các DNĐTNG có thể trở thành các công ty cổ phần. Có khoảng hơn 20 chục DNĐTNG đã có tên trong danh sách các công ty đầu tiên tham gia. Biện pháp thứ hai là quyết định 146 đã nâng mức vốn cổ phần tối đa của các tổ chức và cá nhân quốc tế trong các công ty cổ phần trong nước được niêm yết lên 30% (từ mức 20%) trong tổng mức cổ phần của bất kỳ một công ty niêm yết nào. Những sáng kiến này đưa ra mức trần đầu tư nước ngoài tại các công ty trong nước cổ phần tiền hành niêm yết hoặc và không niêm yết và loại bỏ yêu cầu về mức trần cụ thể đối với tổng mức cổ phần của bất kỳ cá nhân và tổ chức quốc tế nào trong một công ty niêm yết. Tổng đóng góp vốn nước ngoài tối đa trong một công ty cổ phiếu liên doanh được tăng lên 49% (từ 30%). Ngoài ra, các công ty quản lý quỹ tại Việt nam hiện đã được phép hoạt động với sự vốn đóng góp nước ngoài lên đến 49%. Việc quản lý quyền sở hữu trí tuệ được tăng cường. Nghị định 28/2004/ND-CP trao quyền giải quyết vấn đề thương hiệu cho Cục Bảo vệ Quyền Sở hữu trí tuệ Quốc gia (CBVQSHTTQG). Nghị định này cũng tăng cường chức năng của CBVQSHTTQG và coi đây là đầu mối liên lạc cho tất cả những thắc mắc về quyền sở hữu trí tuệ. Mục đích của nghị định là nhằm rút ngắn thời gian từ công đoạn nộp đơn đăng ký quyền sở hữu trí tuệ cho đến khi được đăng ký hoặc bị từ chối. Thủ tục hành chính phức tạp và mất nhiều thời gian hiện nay đã gây ra trì trệ và thiệt hại cho công việc. Số đơn xin đăng ký tăng từ 9000 năm 2001 lên đến 15,000 năm 2002 và cao hơn năm Nghị định 88/2003/ND-CP được ban hành giúp tăng cường khung pháp lý cho việc tổ chức, vận hành và quản lý các hiệp hội. Mặc dù một số văn bản pháp lý hiện nay cũng có quy định về các hoạt động dân sự, nhưng khung pháp lý nhìn chung vẫn còn nhiều hạn chế, phức tạp và còn rải rác. Nghị định 88 đưa ra một khung pháp lý về quyền và nghĩa vụ của các hiệp hội theo một cách thức minh bạch hơn. Mặc dù Nghị định 88 là một hướng đi đúng, nhưng một số vấn đề vần còn chưa rõ ràng đối với các hiệp hội kinh doanh. Cần có thêm các văn bản pháp lý trong lĩnh vực này. Một thách thức hiện nay là phải cải tiến hơn nữa môi trường vận hành cho các công ty tư nhân sao cho một tỷ lệ lớn các công ty này có thể tồn tại và phát triển mạnh hơn. Để thực hiện được điều này, cần phải hành động trong các lĩnh vực như tiếp cận thị trường, đất, tín dụng, thuế là những lĩnh vực cần đơn giản hóa thủ tục và giảm cơ hội hoạt động tùy tiện của các cơ quan công quyền. 17

21 Ngân hàng thương mại quốc doanh Tháng 6/2003, chính phủ tuyên bố ý định cổ phần hóa các NHTMQD trong giai đoạn với sự tham gia của các đối tác và cổ đông nước ngoài. Kế hoạch này trở nên cụ thể hơn sau Thủ tướng Chính phủ ra Chỉ thị số 11/2004 trong đó chỉ đạo NHNNVN phối hợp với Bộ Tài chính đệ trình dự thảo kế hoạch cổ phần hóa Ngân hàng Ngoại thương Việt nam (Vietcombank) và Ngân hàng Nhà Mekong trước ngày 30/6/2004. NHNNVN đã đồng ý trên nguyên tắc việc cổ phần hóa Ngân hàng Nhà Mekông năm 2005 với sự tham gia của một nhà đầu tư chiến lược quốc tế. Vietcombank là một trong những NHTMQD lớn nhất và làm ăn có lãi nhất. Cuối năm 2003, Vietcombank có tổng số tài sản 97,3 nghìn tỷ và vốn điều lệ 4,5 nghìn tỷ (bao gồm khoản tái cấp vốn của chính phủ là 400 tỷ năm 2003). Do nền tảng vốn của ngân hàng còn thấp, nên chắc chắn Vietcombank sẽ còn được phép nâng mức vốn bằng cách phát hành những công cụ tài chính thu hút vốn trước khi tiến hành cổ phần hóa. Dự kiến, mức phát hành cổ phần có thể lên tới 2-2,5 nghìn tỷ và người nước ngoài có thể mua được cổ phiếu đó. Việc tái cấp vốn các NHTMQD thông qua phát hành cổ phần hoặc các công cụ tương tự sẽ làm giảm nhẹ gắng nặng tài chính trong quá trình cải cách ngành tài chính và giúp củng cố năng lực quản lý doanh nghiệp của NHTMQD. Do tỷ lệ tiết kiệm cao ở Việt Nam và do các hình thức tiền kiệm dài hạn còn hạn chế, nên việc phát hành cổ phiếu hoặc các trái phiếu có thể chuyển đổi có thể giúp các NHTMQD tăng nguồn lực đáng kể nhằm đạt tỷ lệ mức dự trữ vốn an toàn. Tuy nhiên, nhằm bảo vệ lợi ích của các cổ đông, cần cung cấp các thông tin đáng tin cậy về tình hình các NHTMQD và cần có kế hoạch giải quyết những yếu kém quan trọng nhất, đặc biệt liên quan đến vấn để giải quyết các khoản nợ không sinh lời. Việc đưa ra đánh giá toàn diện về NHTMQD cần là điều kiện tiên quyết trước khi tiến hành niêm yết trên thị trường chứng khoán hoặc phát hành các trái phiếu có thể chuyển đổi. Các NHTMQD lớn đã nhận được tổng mức vốn được cấp khoảng 10,9 nghìn tỷ đồng trong ba năm qua. Việc tái cấp vốn này chủ yếu dựa trên hình thức chính phủ phát hành trái phiếu có thời hạn 20 năm với lãi suât 3,3%. Tuy nhiên, tỷ lệ dự trữ vốn vãng lai của ngân hàng ở mức dưới 4% như hiện này là khá thấp so với tiêu chuẩn chung cho phép. Cũng có lo ngại rằng việc tái cấp vốn đã không hoàn toàn dựa trên hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Ví dụ, vẫn chưa gắn việc tái cấp vốn với điều kiện phải tuân thủ chặt chẽ kế hoạch tài cơ cấu cho từng ngân hàng. Hiện tại, vẫn chưa có các số liệu chính xác về sự phân bổ ngành và chất lượng tín dụng ngân hàng. Do thiếu những số liệu đó, Bảng 5 chỉ mô tả các khoản tín dụng giành cho khu vực DNNN nói chung. Số liệu cho thấy tỷ trọng vốn vay trên tổng tín dung ngân hàng cho DNNN vay đã giảm và tổng mức nợ của DNNN đã không chiếm tỷ trọng chi phối trong GDP. Bảng 5 báo cáo các chỉ số về các khoản nợ không sinh lời dựa trên kiểm toán theo Tiêu chuẩn kế toán Quốc tế (TCKTQT). Các cuộc kiểm toán tương tự được tiến hành cho tất cả các NHTMQD lớn vào năm 2000 và 2001 và cho hai NHTMQT năm 18

22 2002. Do đó, vẫn chưa hình thành một bức tranh chung cập nhật về chất lượng tín dụng trong bốn NHTMQD. Các số liệu được trình bày trong Bảng 5 cho năm 2002 có được là nhờ phân tích ngoại suy xu hướng của 2 trong số 4 NHTMQD lớn. Thậm chí các con số thực tế dựa trên IAS có thể còn đánh giá thấp hơn mức độ thật sự của các khoản vay không sinh lời bởi lẽ các khoản nợ không có khả năng hoàn trả được gia hạn có thể được coi là đã được trả rồi. Kiểm toán cho thấy mức chi phí giải quyết các khoản nợ không sinh lời thấp hơn so với hiện nay. Tuy nhiên, theo các phương tiện thông tin đại chúng của Việt nam thì vào thời điểm hiện nay tổng số nợ xấu chỉ chiếm khoảng 4,7% tổng dư nợ ngân hàng dựa theo Tiêu chuẩn Kế toán Việt Nam (TCKTVN). Mặc dù Quyết định 1627 được đưa ra năm 2001 đã đưa TCKTVN gần hơn với TCKTQT, nhưng vẫn có dấu hiệu cho thấy NHTMQD đã tránh được các tiêu chuẩn TCKTQT này. Bốn Ngân hàng Thương mại quốc doanh đã được kiểm toán về báo cáo tài chính dựa trên IAS. Các cuộc kiểm toán cho năm 2000, 2001 và 2002 đã được hoàn thành. Bảng 5: Các chỉ số Ngân hàng Tín dụng cho nền kinh tế (nghìn tỷ đồng) Tín dụng cho nền kinh tế (phần trăm GDP) Vốn vay cho DNNN (nghìn tỷ đồng) Vốn vay cho DNNN (tỷ lệ % tín dụng trong nền kinh tế) Vốn vay cho DNNN (tỷ lệ % GDP) Nợ không sinh lời theo IAS (nghìn tỷ đồng) * - Nợ không sinh lời theo IAS (tỷ lệ tín dụng cho nền kinh tế) * - Nợ không sinh lời theo IAS (tỷ lệ % GDP) * - Nợ không sinh lời theo IAS (tỷ lệ % cho vay của NHTMQD) * - Lưu ý: Các số liệu về khoản nợ không sinh lời dựa trên các cuộc kiểm toán IAS của bốn NHTMQD năm 2000 và 2001 và kiểm toán IAS đối với hai NHTMQD và ước tính của NHTG cho năm Số liệu có dấu sao là số liệu dự tính. Nguồn: Ước tính của NHTG và IMF dựa trên số liệu của NHNNVN, Công ty Price Waterhouse- Coopers và Ernst & Young. Việc cải thiện chất lượng tín dụng mới đóng vai trò chủ đạo trong việc bảo đảm cải cách ngân hàng thực sự. Trong khi số liệu đựa trên TCKTVN và TCKTQT cho thấy tỷ lệ không có khả năng hoàn trả không tăng lên, nhưng điều này phần nào liên quan đến việc "giải quyết" các khoản vay không sinh lời dựa trên việc xóa nợ nhờ sự chi trả hoặc trợ cấp của chính phủ. Hiện tại một thông tư 74/2002/TT-BTC là một cơ chế xác định lại giá trị của các khoản vay không sinh lời còn lại đang được thực hiện. Thông tin sơ bộ cho thấy số lượng vốn được hoàn trả còn thấp. Do đó, tốc độ giải quyết khoản nợ không sinh lời có thể sẽ chậm lại trong thời gian tới và như vậy chất lượng của tín dụng mới sẽ trở 19

23 thành một yếu tố quyết định chính đối với lợi nhuận của ngân hàng. Hoạt động tín dụng là một lĩnh vực cải cách ngân hàng diễn ra chậm hơn. Khi tín dụng cho nền kinh tế ngày càng tăng trong GDP, có nhiều khả năng chi phí tái cấp vốn cho hệ thống ngân hàng sẽ tăng lên theo. Mặc dù các NHTMQD đã có công ty quản lý tài sản riêng của mình, nhưng hiện tại họ vẫn thiếu quyền hạn tịch thu tài sản thế chấp, thu giữ tài sản và buộc doanh nghiệp thanh lý nếu cần thiết. Một giải pháp khác vẫn đang chờ kiểm nghiệm là cần dựa vào Công ty Mua bán Tài sản và Nợ Trung ương (CTMBTSN) mới được thành lập gần đây. Các quy định hướng dẫn hoạt động của công ty này đã được ban hành. CTMBTSN sẽ có vốn điều lệ khoảng 2 nghìn tỷ đồng. Công ty sẽ hoạt động trên cơ sở thử nghiệm trước, giúp giải quyết cho 20 DNNN có khoản nợ xấu trị giá khoảng 1,5 nghìn tỷ đồng. Trong số 20 công ty này, 12 công ty sẽ được cổ phần hóa, 6 công ty sẽ chuyển đổi thành công ty trách nhiệm hữu hạn độc chủ. Một công ty còn lại sẽ trao quyền sở hữu cho người lao động và một công ty khác sẽ được sát nhập. Kế hoạch hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng đã được NHNNVN xây dựng tháng 6/2003 thông qua quyết định số 663 của Thống đốc NHNN. Kế hoạch này nhận diện những thách thức mà hệ thống ngân hàng sẽ gặp phải khi các cam kết quốc tế được thực hiện theo hướng tạo ra một sân chân bình đẳng hơn giữa các ngân hàng quốc tế và trong nước. Kế hoạch này cũng có mục đích sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện và loại bỏ các văn bản pháp luật và chính sách nào không còn phù hợp với các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. Nhằm phần nào thực hiện các cam kết quốc tế, chính phủ đã nới lỏng đáng kể các hạn chế đối với hoạt động của các chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các ngân hàng liên doanh. Ví dụ, ngân hàng Hoa Kỳ và Châu Âu hiện nay đã được phép nhận một lượng tiền gửi lớn hơn 500% so với mức vốn của mình so với tỷ lệ 50% cách đây một năm. Các quy định mới cũng cho phép ngân hàng nước ngoài hoạt động ở Việt Nam được mua đến 30% cổ phần tại ngân hàng thương mại cổ phần địa phương (NHTMCP). Giới hạn tỷ lệ cổ phần của các tổ chức nước ngoài trong NHTMCP sẽ tăng từ 10% lên 15%. Trong khi đó, mức tỷ lệ cổ phần đối với các nhà đầu tư nước ngoài cá nhân sẽ không thay đổi ở mức 10%. Luật sửa đổi và bổ sung Luật các Tổ chức Tín dụng đã được Quốc hội thông qua vào ngà 26 tháng 6 năm 2004 và sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1 tháng 10 năm Luật sửa đổi đã quy định tự do hoá hoạt động của tất cả cácngân hàng nước ngoài, cho phép các ngân hàng có 100% vốn nước ngoài được họt động tại Việt nam. Tuy nhiên, các quy định hướng dẫn thực hiện các điều khoản của Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi này còn chưa soạn thảo. 20

24 Khung 3: Phát triển Thị trường Chứng khoán Đã có những bước tiến nhắm thúc đẩy thị trường chứng khoán đang phát triển chậm chạp. Hiện tại, có 24 công ty đã niêm yết trên thị trường chứng khoán với tổng giá trị thị trường vào khoảng 250 triệu USD. Tháng 11/2003, chính phủ ban hành Nghị định 144 (thay thế Nghị định 48) nhằm giảm yêu cầu niêm yết đối với các công ty. Nhằm khuyến khích các côngty nhỏ niêm yết, yêu cầu vốn tốn thiểu đã giảm xuống còn 5 tỷ đồng. Chính phủ cho rằng việc cho phép các DNNN và NHTMQD cổ phần hóa thông qua niêm yết trên thị trường chứng khoán sẽ là một nhân tố quan trọng trong sự phát triển của thị trường này trong tương lai. Tháng 3, Bộ Tài chính đã chính thức quản lý Uỷ ban Chứng khoán nhà nước, cơ quan điều tiết thị trường chứng khoán. Chính phủ hy vọng rằng điều này sẽ tạo thuận lợi cho sự hợp tác tốt hơn giữa cơ quan điều tiết thị trưòng chứng khoán với các bộ tham gia vào quá trình phát triển thị trường chứng khoán. Gần đây đã có một số các NHTM cổ phần quan tâm tới việc niêm yết trên thị trường chứng khoán. NHNNVN đã bày tỏ ủng hộ và đang trong quá trình xây dựng các quy định để thực hiện điều này. Những ngân hàng cổ phần này phải có mức vốn điều lệ tối thiểu là 70 tỷ đồng và phải hoạt động tối thiểu trong 5 năm và phải có lợi nhuận trong 2 năm gần đây. Ngoài ra, tỷ lệ các khoản nợ không sinh lời của các ngân hàng này phải dưới 3% trong hai năm qua. Dự kiến ngân hàng ACB và Sacombank có thể là ngân hàng cổ phần đầu tiên tham gia niêm yết. Tháng 3/2004, Uỷ ban chứng khoán nhà nước Việt Nam đã cấp giấy phép cho quỹ đầu tư chứng khoán đầu tiên của Việt Nam - Qũy Đầu tư chứng khoán Việt Nam - nhằm tạo ra một kênh đầu tư mới cho cả các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Giấy chứng hoạt động của quỹ sẽ được niêm yết tại Trung tâm thương mại chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. Qũy có mức tài chính trần đạt 300 tỷ đồng. 60% nguồn vốn của quỹ sẽ được đầu tư vào các công ty niêm yết hoặc những công ty có tiềm năng niêm yết. Phần còn lại sẽ đầu tư vào trái phiếu chính phủ và bất động sản. Đã thực hiện các biện pháp nhằm cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm trong lĩnh vực ngân hàng. Một hệ thống tài khoản mới đã được sử dụng cho ngân hàng. Hệ thống tài khoản mới này, cũng như các quy đinh kế toán và quy định báo cáo ngân hàng mới sẽ gần sát với Tiêu chuẩn Kế toán Quốc tế (IAS). Tuy nhiên, vẫn còn chậm chễ trong việc công bố các báo cáo kiểm toán IAS, đôi khi kéo dài hơn 9 tháng. Những sự chậm chễ này xuất phát từ các cuộc đàm phán với ngân hàng thương mại quốc doanh về nội dung kiểm toán. Nhằm ngăn chặn sự chậm chễ này, NHNNVN hiện tại đã quy định thời gian tối đa 60 ngày cho các cuộc đàm phán như vậy. Nhằm tiến tới cải thiện chất lượng các khoản vay, bốn ngân hàng thương mại quốc doanh đã phát hành các cẩm nan tín dụng mới. Điều này sẽ tạo cơ sở tốt hơn cho việc lồng ghép nội dung quản lý rủi ro trong quá trình hoạt động và giúp tăng cường công tác đánh giá rủi ro tài chính và các dòng tiền mặt của người vay. Cải thiện khuôn khổ điều tiết cho vay theo chính sách Hoạt động cho vay chính sách đã chính thức tách khỏi hệ thống ngân hàng thương mại.. Tuy vậy, hoạt động nay vẫn tiếp diễn với tốc độ nhanh chóng. Qũy Hỗ trợ Phát triển (QHTPT) đã mở rộng đáng kể trong ba năm qua và vẫn còn là một công cụ quan trọng nhằm cung cấp nguồn hỗ trợ tài chính cho các DNNN. Việc ban hành Nghị định 21