World Bank Document

Bản ghi

1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized CHƯƠNG TRÌNH NƯỚC VÀ VỆ SINH: BÀI HỌC KINH NGHIỆM Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác động và Kinh nghiệm ở Việt Nam Thá ng 9 năm 2012 TỔNG QUAN Sáng kiế n Truyền thông Rử a tay với Xà phòng Việ t Nam (HWI) được bắt đầu từ thá ng 1 năm 2006 nhằm mụ c tiêu giảm tỉ lệ m ắc bệ nh và tỉ lệ t ử vong do tiêu chảy ở trẻ em dướ i 5 tuổi. Vào tháng 12 năm 2006, Việ t Nam trở thà nh một trong bốn nướ c 1 thực hiện Dự án Rử a tay với xà phò ng mở r ộng toàn cầu của Chương trì nh Nước và Vệ sinh (WSP). Mụ c tiêu của dự á n là tì m cá ch thú c đẩ y hà nh vi rửa tay ở quy mô rộ ng, duy trì hoạt động sau khi dự án kế t thú c và đánh giá tác động về hà nh vi, sức khỏe và phúc lợi. 2 Tài liệ u nà y trì nh bà y kết quả, bà i học và nhữ ng kinh nghiệm đú c kết được từ quá trình thực hiện dự án rử a tay với xà phòng (RTVXP) trên quy mô rộng ở Việt Nam và đưa ra những khuyến nghị về c á c s á ng kiế n thú c đẩy vệ sinh cá nhân trong tương lai. Trong 4 năm thực hiện ( ), chương trì nh đã đạt được tất cả b ốn mục tiêu chí nh. Tuy nhiên, đánh giá tác động thử nghiệm ngẫ u nhiên có đối chứng cho thấy không có sự thay đổi lớn về thực hà nh RTVXP và không có tá c động đến sức khỏe của trẻ em dướ i 2 tuổi. Mặ c d ù c ó r ất nhiều kinh nghiệm đượ c rú t ra về cá ch thức thực hiện một chương trì nh truyề n thông quy mô quốc gia ở Việ t Nam nhưng để thay đổi được hành vi ở quy mô lớn thật sự vẫn là mộ t thá ch thức. BỐI CẢ NH Nghiên cứu ngườ i tiêu dù ng năm 2006 ở Việ t Nam chỉ ra rằng tỉ lệ RTVXP khi được hỏi và trong thực tế củ a cá c bà mẹ có con dướ i 5 tuổ i còn thấp. Chỉ có 3% cá c bà mẹ cho biết họ RTVXP trước khi chuẩn bị thức ăn và chỉ c ó 11% b à m ẹ rử a tay sau khi là m vệ sinh cho trẻ. Hơn nữ a, quan sá t cho thấy chỉ có 9% bà mẹ RTVXP ngay trướ c khi cho trẻ ăn. Trong số c á c b à m ẹ chỉ r ử a tay với nước có 60% cho rằ ng xà phò ng không quan trọng. 3 Năm 2008, Nghiên cứu của WSP về khí a cạ nh kinh tế c ủa Sáng kiến Vệ sinh ước tí nh ở Việt Nam gầ n 7 triệ u ca tiêu chảy, 2,4 triệ u ca ghẻ lở, giun sá n, viêm gan A và đau mắt hộ t, và 0,9 triệ u ca suy dinh dưỡng xảy ra hàng năm đều có nguyên nhân từ vệ sinh ké m bao gồm vệ sinh cá Phát hiện chính Mặc dù cấ u trú c dọc từ trên xuống đã hỗ trợ nhân rộng hiệu quả, hệ thống có thể phù hợp hơn với cung cấp thông tin nhưng có thể ít hiệu quả hơn về tạo động lực thay đổi và duy trì hà nh vi RTVXP cho những người chăm só c. Vì kênh tuyên truyền bền vững nhất ở Việ t Nam là truyề n thông trực tiế p thông qua hệ thố ng cán bộ cơ sở của nhà nướ c nên cần phải lồng ghé p truyền thông RTVXP vào cá c chương trì nh khá c hơn là thực hiện độc lập. Kết quả dự án không đạt được sự thay đổi đá ng kể về hà nh vi rửa tay cho thấy thay đổi hành vi ở diện rộng vẫn thật sự khó khăn, thậm chí ngay cả ở những nơi có điều kiện tối ưu mà kiến thức về RTVXP, xà phò ng và nước sạ ch không phả i là rà o cản chính. Đặt sẵn xà phòng và nước sạch ở đú ng chỗ và đú ng thời điể m là yếu tố chí nh duy trì rử a tay với xà phòng. Bồn rử a tay tự là m được khuyến khích áp dụng cho những nơi có điều kiện khó khăn, nhưng kết quả khảo sá t ngườ i tiêu dù ng ở Việ t Nam cho biết những hộ gia đì nh ở nông thôn ưa thí ch một sản phẩm mới được thiết kế riêng cho rửa tay. 1 Các nướ c khá c là Senegal, Peru, và Tanzania. 2 Từ năm 2007 đến năm 2010, Dự á n Rử a tay vớ i Xà phò ng Mở rộ ng Toà n cầ u do Quỹ Bill & Melinda Gates tà i trợ theo văn bản tài trợ số 42563, Thay đổi hành vi rử a tay vớ i xà phò ng toà n cầ u. Năm 2010 là năm gia hạn dự án. Xin truy cập /scalinguphandwashing để biế t thêm thông tin. 3 Khảo sát ban đầu về người tiêu dùng cho Sáng kiến Truyền thông RTVXP ở Việt Nam: Báo cáo cuối cùng, Hà nội: Indochina Research (Vietnam) Ltd., 2007.

2 2 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam nhân. Những thiệt hại này tương đương với gầ n 780 triệu USD một năm, 4 hoặ c 1.3% tổng sản phẩm quốc nội của Việt Nam. 5 Mặ c dù minh chứng từ cá c nghiên cứ u cho thấy cải thiện hà nh vi rử a tay có thể là m giảm đá ng kể b ệ nh tiêu chảy và bệ nh về đường hô hấ p hai trong số nhữ ng nguyên nhân hà ng đầ u gây tử vong và bệ nh tật ở trẻ em nhiề u minh chứ ng trong số này dựa trên cơ sở can thiệp ở quy mô nhỏ được thực hiện trong điều kiện có kiể m soá t. 6 Cho đến tận gần đây, vẫn chưa có một đánh giá tác động về s ức khỏe củ a can thiệp rử a tay với xà phòng ở quy mô lớn được thực hiệ n. THỬ NGHIỆM NHỮNG PHƯƠNG PHÁ P MỚI ÁP DỤNG TRÊN DIỆN RỘNG Sáng kiến Truyền thông RTVXP bao gồm chiến dịch truyền thông sử dụng nhiều kênh truyền thông khác nhau cho những người chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi như truyền thông đại chúng, các sự kiện tiếp thị ở cộng đồng (được gọi là Tuyên truyền trực tiếp với người dùng, hoặc DCC); và các hoạt động Truyền thông Trực tiếp do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Cán bộ Y tế thực hiện. Giai đoạn đầu chương trì nh được thực hiện ở 40 xã 7 thuộ c 8 tỉ nh thông qua Bộ Y tế. Với nguồn hỗ trợ c ủa dự á n Truyền thông Rử a tay với Xà phòng Mở r ộ ng Toàn cầu, Sá ng kiế n truyền thông RTVXP đã đượ c nhân rộng tớ i 500 xã khá c tại 7 tỉ nh nâng tổng số lên 10 tỉ nh có dự án trong 63 tỉ nh thà nh của cả nước. Nỗ lực thực hiện của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam với sự hỗ trợ k ỹ thuật củ a WSP diễ n ra từ n ăm Chi tiết về họat động can thiệ p bao gồm vận động rử a tay trong trường học được trình bà y trong cá c tà i liệu xuất bản riêng. 8 MỤ C TIÊU TỔNG THỂ VÀ MỤC TIÊU THỰC HIỆ N Mục tiêu tổng thể của dự á n ở Việ t Nam là thiết kế và thực hiện một chương trì nh bền vững, có quy mô lớn đầy sáng tạo nhằm cải thiện hà nh vi RTVXP tại những thời điể m quan trọ ng cho phụ nữ (tuổi từ 15 49) và trẻ em ở lứa tuổi tiểu học (tuổi từ 6 10). Để đạt được mụ c tiêu nà y, dự án xác đị nh có 4 mục đích chí nh: 1. Thiết kế và thực hiện chương trì nh thay đổ i hà nh vi RTVXP quy mô lớn; 2. Rú t ra bà i họ c là m thế nà o để t ăng cường môi trường hoạt động; 3. Giám sát và đánh giá tác độ ng hà nh vi, sức khỏe và phúc lợi; và 4. Chia sẻ kinh nghiệ m và tài liệu hướng dẫn dựa theo bằng chứng để nhân rộ ng, duy trì và áp dụng thúc đẩy hà nh vi RTVXP ở Việ t Nam và cá c nước khác. Bả ng 1 tó m tắt những mục đích này và những mụ c tiêu có thể đo đếm được (ở những điể m có thể thực hiện được). ĐO KẾT QUẢ VÀ TÁC ĐỘNG Tiến độ thực hiện những mụ c tiêu nà y được đo thông qua hoạt động giám sát đánh giá đị nh kỳ s ử d ụng nhiều phương phá p khá c nhau. Một Hệ thố ng giá m sá t thự c hiện dự án đã đượ c xây dựng để theo dõ i tiến độ thực hiệ n bao gồm một loạt đá nh giá nhanh để giám sát tầ m lan rộ ng và ghi nhớ thông điệp của chương trì nh và một cơ sở d ữ liệu để theo dõ i cá c hoạt động truyề n thông trực tiếp củ a HPN. Mộ t công ty truyền thông đã đượ c thuê để cung cấp dịch vụ giám sát như là bên thứ ba để đảm bảo rằng thông điệp đã đượ c phá t trên truyề n hì nh như kế hoạch đề ra. Thông qua dự á n, những hoạt động học tập trao đổ i kinh nghiệm đã được tổ chức cho đại diện Hội phụ nữ cá c tỉ nh để sơ kết, tổng kết tiến độ hoạt động và nắm bắ t cá c bà i học thu được trước khi tiến hành mở r ộng hơn nữa các hoạt động. Đá nh giá môi trường hoạt động đã được thực hiện vào năm 2007 và năm 2010 để đo sự thay đổi về chính sách, tổ chức thể chế, tài chính và các phương diện khác có thể ả nh hưởng đến tính bền vững của chương trì nh rử a tay quy mô rộng. Cuối cùng nghiên cứu đá nh giá tá c động đã được tiến hành để đo tá c động về hà nh vi, sức khỏe trẻ em và phú c lợi củ a cá c hoạt độ ng can thiệp. KẾT QUẢ VÀ BÀI HỌ C KINH NGHIỆ M Mụ c tiêu 1: Thiết kế và thực hiện chương trì nh thay đổ i hà nh vi rửa tay ở quy mô lớ n. Dữ liệu giám sát củ a bên thứ ba ước tính đế n thá ng 11 năm 2010, phương tiệ n truyền thông đại chúng đã chuyển tải thông điệp RTVXP đến hơn 14 triệu phụ n ữ Việ t Nam (tuổi từ 15-49) và trẻ em (tuổi từ 6-10); cá c hoạt động truyề n thông trực tiếp đã tiếp cận được khoả ng 2.2 triệu phụ n ữ và trẻ em ở độ tuổi mụ c tiêu. Như minh họa ở Hì nh 1, dự á n đã đạt được kết quả cao hơn con số 4 Theo giá năm Phạm Ngọc Thắng, Hoàng Anh Tuấn, và Guy Hutton, Nghiên cứu Tác động Kinh tế của Sáng kiến Vệ sinh, Chương trình Nước và Vệ sinh, Ngân hàng Thế giới, 2008; org/wsp/sites/wsp.org/files/publications/ _esi_long_report_vietnam.pdf. 6 P. A. Haggerty và các đồng nghiệp, Giáo dục về vệ sinh dựa vào cộng đồng để giảm bệnh tiêu chảy ở Nông thôn Zaire: Tác động của can thiệp cho tỷ lệ tử vong do tiêu chảy gây ra, Báo dịch tế học quốc tế, vol. 23, no. 5, 1994, pp Xã là đơn vị hành chính nhỏ nhất ở Việ t Nam, bao gồm từ 5 đế n 45 thôn, bản (tùy từng địa phương), vớ i dân số trung bì nh khoả ng người. 8 Nga Kim Nguyễn, Nat Paynter, và Minh Hiền Thị Nguyễn, Việt Nam: Lộ trình thay đổ i hà nh vi rử a tay của Chương trì nh truyền thông cho người chăm só c trẻ- Ngân Hàng Thế giới, Chương trình Nước và Vệ sinh, 2011; Rử a tay vớ i xà phò ng Hai con đường tới Bài học cấp quố c gia từ thực tiễn, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, 2011; National-Scale-Programs.pdf; Sức mạnh của Trường tiểu học đểthay đổ i và Duy trì rử a tay với xà phòng ở trẻ em, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, 2011; /wsp/sites/wsp.org/files/publications/wsp-handwashing-schools-vietnam-peru.pdf.

3 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam 3 BẢ NG 1: MỤ C TIÊU TỔNG THỂ VÀ MỤ C TIÊU THỰC HIỆ N Mụ c tiêu 1: Thiết kế và thự c hiện Chương trình Thay đổ i hà nh vi RTVXP ở Quy mô rộng Số phụ nữ (tuổi từ 15 49) và trẻ em (tuổi từ 6 10) được tiếp cậ n thông tin qua truyền thông trực tiếp Số phụ nữ (tuổi từ 15 49) và trẻ em (tuổi từ 6 10) được tiếp cậ n thông tin qua cá c sự kiện tiếp thị ở cộng đồng Số phụ nữ (tuổi từ 15 49) và trẻ em (tuổi từ 6 10) được tiếp cận qua phương tiện truyền thông đạt chúng Mục tiêu đến 11/ 2010 Tiến độ đến 11/ ,1 triệ u 2,2 triệ u ,4 triệu 14,2 triệu Số cán bộ cơ sở được đào tạo Mụ c tiêu 2: Bà i họ c là m thế nào để tăng cườ ng môi trường hoạ t động Tăng cường năng lự c cho cá c đơn vị nhà nước và tư nhân nhằm thực hiệ n và duy trì rử a tay trên diện rộng RTVXP được lồng ghép vào chương trì nh hoạt động củ a cá c cơ quan nhà nước, tổ chức phi chí nh phủ và cá c cơ quan thự c thi khá c Xá c đị nh được nguồn kinh phí và đơn vị thực hiện và khẳng đị nh tiếp tụ c duy trì chương trì nh trong thời gian tới Mụ c tiêu 3: Giá m sá t và đánh giá tác động sức khỏe và phúc lợ i Số người chăm sóc trẻ RTVXP tại những thời điể m quan trọng Mụ c tiêu 4: Chia sẻ kinh nghiệm dựa trên cơ sở bằng chứng Hướng dẫn cụ thể (như tà i liệu tập huấ n, sổ tay hướng dẫn và hội thảo), dữ liệu và bằng chứng được xây dựng để tăng quy mô, duy trì và nhân rộ ng hà nh vi rửa tay ở Việt Nam và cá c nước khác N/A Xem phần viết Tự cho biế t có RTVXP sau khi tiếp xúc vớ i phân và trướ c khi cho trẻ ăn cao hơn đá ng kể ở nhóm có can thiệp nhưng không có bằng chứng về sự khác biệt đá ng kể giữ a nhóm can thiệp và nhóm chứng. 11 N/A Xem phần viết 9 Một số phụ nữ và trẻ em có thể tham gia nhiều hơn 1 lần do đó 2,2 triệu người là tính số lượt người tham dự chứ không phải số người tiếp cận được. 10 Nga Kim Nguyễn, Báo cáo cuối cùng Dự án Truyền thông RTVXP Mở rộng Toàn cầu của Việt Nam (sắp xuất bản). Từ sau tháng 11 năm 2010, số tuyên truyền viên được đào tạo tăng lên người, vượt mục tiêu của dự án. 11 Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ, Thay đổ i hà nh vi rử a tay trên quy mô lớn: Bằng chứ ng từ một đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Bá o cá o nghiên cứu chính sách Ngân hà ng Thế giớ i: 2012 (sắp xuất bản).

4 4 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam HÌNH 1: LAN RỘNG CỦA IPC, DCC, VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG FLW ĐẾN THÁNG 11/2010. Số dân tiếp cận thông tin qua IPC ddd ddd ddd ddd d ddddd ddddd ddddd dddd ddddd ddd ddd ddd ddd ddddd Số dân tiếp cận thông tin qua DDC FLW được đào tạo mụ c tiêu tiếp cận đối tượ ng thông qua truyề n thông trực tiếp và số lượ ng tuyên truyền viên được đào tạo. Mộ t vài sự kiện tiếp thị ban đầu được thực hiện vào năm 2008 nhưng sau đó đã phải dừng lạ i do khó khăn trong việc tì m công ty có khả n ăng thực hiện và sự hạn chế về khả n ăng nhân rộng của những hoạt độ ng n à y. V ì vậy, Dự á n không thể đạt được mụ c tiêu tiếp cận đối tượng thông qua kênh tiếp thị. Kết quả đánh giá tác độ ng cho thấy tỷ lệ người chăm só c ở vùng can thiệp được cán bộ Hội phụ nữ tuyên truyền về rửa tay cao hơn 2/3 so với tỷ lệ báo cáo của người chăm sóc ở nhóm chứng. 12 Trong điều kiện ở Việt Nam, có hai yếu tố n ổi bật đã thú c đẩy chương trì nh truyền thông ở diện rộng. Thứ nhấ t là cấ u trú c hệ thống dọc, tậ p trung cao vào cơ quan nhà nước và sự hợp tác củ a WSP với HPN một tổ chức xã hội do chính phủ thành lập để tuyên truyền, hỗ trợ cộng đồng đã giúp nhân rộng hoạt động truyề n thông trực tiế p cho 500 xã một cách nhanh chóng và thuận lợi. Ngoà i ra, những thông điệp ngắn trên vô tuyến được tập trung phát vào những thời điểm có nhiều người xem nhất như là bản tin tối, một chương trình phát sóng toàn quốc sẽ truyền tải thông điệp trên cả nước. Bà i họ c kinh nghiệm: Mặc dù hệ thống dọc đã hỗ trợ hiệu quả trong việ c nhân rộng, hệ thố ng này có thể phù hợp hơn trong phổ biế n thông tin, nhưng có thể là m giảm hiệu quả thúc đẩy cá c bà mẹ thay đổ i và duy trì hà nh vi rử a tay. Như đã trì nh bà y chi tiết hơn trong cá c ấn phẩm khác,13 đã có rất nhiều nỗ lự c cho lĩ nh vực này nhưng nâng cao năng lự c cho tuyên truyền viên về cách truyền thông ngoà i nội dung kiến thứ c một nỗ lự c là m thay đổi niề m tin, giá trị xã hộ i v.v... vẫ n cò n là mộ t thá ch thức. Những chương trì nh thay đổ i hà nh vi trong tương lai ở Việ t Nam có thể nên xem xé t và bố trí nhiều nguồn lực hơn để nâng cao năng lực cho tuyên truyền viên. Mụ c tiêu 2: Tăng cườ ng Môi trường hoạt động Mụ c tiêu thứ hai của Sáng kiế n RTVXP là xây dựng một môi trường hoạt động trong đó có thể duy trì hoạt động rử a tay sau khi dự án kế t thú c. Tạo điều kiệ n môi trườ ng cho hoạt động được đo theo 9 phương diệ n: 1) chí nh sá ch, chiến lược và đị nh hướng; 2) sắp xếp tổ chức ; 3) năng lực thực hiệ n; 4) hợ p tá c; 5) tà i chí nh; 6) giá m sá t đá nh giá ; 7) phương phá p thực hiện chương trì nh; 8) sẵn có sản phẩ m và công cụ ; và 9) thực hiện hiệu quả chi phí. Theo đá nh giá cuối kỳ, tiến độ đã đạt được ở 6 trong 9 phương diện trên. 14 Về m ặt chí nh sá ch, chiến lượ c và đị nh hướ ng, cá c hoạt động của WSP, cù ng với hoạt động củ a cá c bên có liên quan khá c trong lĩ nh vự c an toà n thự c ph ẩm và nước, vệ sinh và vệ sinh cá nhân đã là m tăng nhận thức củ a chính phủ về vai trò cải thiện vệ sinh cá nhân. Trong năm 2010, đá nh giá cuối kỳ về môi trường hoạt động chỉ ra rằng hầu hế t cá c bên liên quan đã đồ ng ý RTVXP là một phầ n quan trọ ng và không thể thiế u trong cá c chương trì nh vệ sinh và vệ sinh cá nhân của Việ t Nam, và không cần thiết phải 12 Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ, Thay đổ i hà nh vi rử a tay trên quy mô lớn: Bằng chứ ng từ một đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Bá o cá o nghiên cứu chính sách Ngân hà ng Thế giớ i: 2012 (sắp xuất bản). 13 Nga Kim Nguyễn, Nat Paynter, và Minh Thị Hiền Nguyễn, Việt Nam: Lộ trình thay đổ i hà nh vi rửa tay, Catherine O Brien và Michael Favin, Báo cáo Tổng hợp của 4 nước vế Đánh giá cuối kỳ về Tạo môi trường cho RTVXP, Ngân hàng Thế giới, Chương trình Nước và Vệ sinh, 2012 (sắp xuất bản).

5 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác động và Kinh nghiệm ở Việt Nam 5 có một chương trình đơn lẻ về RTVXP. Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Cấp nước và Vệ sinh nông thôn, giai đoạn ,15 nêu rằng Sáng kiến RTVXP là một ví dụ thành công về thúc đẩy vệ sinh cá nhân. Dự án đã xây dựng được một chương trình truyền thông trọng tâm dựa theo bằng chứ ng, kết hợ p với chương trình đào tạo toàn diện cho đối tác. Ngoài ra, hai bộ tài liệu Hướ ng dẫn Lồng ghép RTVXP đã được biên soạn là công cụ cho cán bộ y tế và Hội phụ nữ nhấn mạnh hơn các thông điệp rửa tay với xà phòng.16,17 Hợ p tác giữa nhà nước và tư nhân đã được thiết lập, kể cả trong một số dự án do Ngân hàng Thế giới đầu tư, để thúc đẩy hoạt động và lồng ghép RTVXP vào các chương trình ngoài lĩnh vực vệ sinh và ngoài địa bàn có sự hỗ trợ trực tiếp của WSP.18 Tuy nhiên, ý tưở ng về một sự hợ p tác chính thức giữa nhà nước và tư nhân (PPP), một ý tưở ng đang được các nước khác theo đuổi, chưa trở thành hiện thực ở Việt Nam vì theo Báo cáo đánh giá Tạo môi trường cho truyền thông RTVXP thì Bộ y tế không thấy cần phải có một mô hình PPP để thúc đẩy RTVXP. Các bên có liên quan đồng ý rằng trong bối cảnh Việt Nam, cách tốt nhất để thúc đẩy RTVXP là hợp tác với Bộ y tế (cơ quan chịu trách nhiệm về thúc đẩy vệ sinh cá nhân), các tổ chức quần chúng như Hội phụ nữ, và Bộ Giáo dục và Đào tạo.19 Sản phẩm và công cu bao gồm xây dựng tài liệu tập huấn và bộ Công cụ hướng dẫn lồng ghép RTVXP cho cán bộ y tế và Hội phụ nữ để thúc đẩy RTVXP thành hoạt động độc lập hoặc là một phần chính trong nội dung chăm sóc sức khỏe của các chương trình nước và vệ sinh môi trường. Chương trình cũng hỗ trợ thiết kế ban đầu cho thiết bị rửa tay thành sản phẩm thương mại thông qua hợp tác với tổ chức WaterSHED, một tổ chức phi chính phủ do USAID hỗ trợ đã mang lại kết quả tìm được nguồn tài trợ để phát triển kinh doanh và thương mại hoá thiết bị rửa tay ở Việt Nam.20 Về tài chính, rửa tay với xà phòng đã được đề cập ở cả Chương trình Mục tiêu Quốc gia giai đoạn và bản thảo Kế hoạch Quốc gia về Truyền thông Cấp nước và Vệ sinh Nông thôn. Tuy nhiên, không rõ là sẽ có bao nhiêu kinh phí được phân bổ cho các hoạt động tuyên truyền về rửa tay cho tới khi nhà nước đưa ra định mức thực hiện chương trình này. Trong lĩnh vực Giám sát và Đánh giá, WSP đã cùng với Bộ y tế thúc đẩy đưa chỉ số về RTVXP vào Chương trình Mục tiêu Quốc gia. Nhữ ng chỉ số này chưa được áp dụng toàn bộ nhưng Bộ y tế Thí sinh rửa tay trước khi chế biến thức ăn và Unicef đã tích hợ p hai chỉ số vào Điều tra đánh giá các mục tiêu trẻ em và phụ nữ năm 2011: 1) quan sát nhữ ng hộ gia đình có nơi rửa tay riêng, và 2) có sẵn nước và xà phòng (hoặc vật liệu làm sạch ở địa phương) ở nơi giành riêng cho rửa tay.21 Bài học: Mục tiêu chính của Sáng kiến RTVXP là duy trì hoạt động rửa tay sau khi dự án kết thúc. Kênh bền truyền thông vữ ng nhất ở Việt Nam là truyền thông trực tiếp thông qua hệ thống cán bộ y tế của nhà nước, tuyên truyền viên Hội phụ nữ và giáo viên. Đối với Việt Nam điều này có nghĩa là tuyên truyền rửa tay phải được lồng ghép vào các chương trình khác trong lĩnh vực nước, vệ sinh và y tế hơn là thực hiện một chương trình đơn lẻ. Bộ Sổ tay hướ ng dẫn lồng ghép RTVXP là nguồn tài liệu hướ ng dẫn về nội dung và cách tuyên truyền RTVXP trong các chương trình đang được thực hiện và nhữ ng chương trình mới đang trong quá trình tìm kiếm nguồn tài trợ. Mục tiêu 3: Giám sát và đánh giá tác động về hành vi, sức khỏe và phúc lợ i Mục đích của các chương trình truyền thông có ba nội dung: xóa tan sự suy đoán của nhữ ng người chăm sóc và chuyển tải thông điệp rằng bàn tay dù trông rất sạch và không có mùi vẫn có thể có vi trùng; tăng kiến thức về bốn thời điểm quan trọng cần phải rửa tay; và tạo thói quen RTVXP. Kết quả thu được từ đánh giá tác Chương trình Mục tiêu quốc gia về Cấp nước và Vệ sinh Nông thôn, giai đoạn (bàn thảo cuối cùng), Cơ quan Hỗ trợ Phát triển Quốc tế Australia, Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ, Thay đổi hành vi rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ một đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Báo cáo nghiên cứu chính sách Ngân hàng Thế giới: 2012 (sắp xuất bản). Nga Kim Nguyễn, Thiết kế Chương trình Truyền thông Dựa theo Bằng chứng để Thúc đẩy Rửa tay ở Việt Nam, Tạp chí Waterlines, tháng 10, Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ, Thay đổi hành vi rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ một đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Báo cáo nghiên cứu chính sách Ngân hàng Thế giới: 2012 (sắp xuất bản). Catherine O Brien và Michael Favin, Báo cáo Tổng hợp của 4 nước vế Đánh giá cuối kỳ về Tạo môi trường cho RTVXP, Chương trình Nước và Vệ sinh, Ngân hàng Thế giới, 2012 (sắp xuất bản). Điều tra đánh giá các chỉ số về Phụ nữ và Trẻ em Việt Nam 2011, Báo cáo cuối cùng của Tổng cục thống kê Việt Nam 2011, trans/ %20mics4%20en.pdf. 8632_Vietnam Learning Note (Vietnamese).indd 5 9/21/12 1:52 PM

6 6 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam độ ng cho thấy rằng chiến dịch truyền thông đã thà nh công trong tiếp cận đối tượng mụ c tiêu và nâng cao kiến thức về thực hành rử a tay. Kết quả đánh giá tác độ ng cho thấy tỷ lệ người chăm só c ở vùng can thiệp được cán bộ Hội phụ nữ tuyên truyền về rửa tay cao hơn 2/3 so với tỷ lệ người chăm sóc ở nhóm chứng (56,4% ở vùng can thiệ p so với 34,7% ở nhóm chứng). Những người chăm só c trẻ cho biết họ RTVXP thườ ng xuyên hơn. Tuy nhiên, khi quan sá t thực tế ở hộ gia đình, tỉ lệ r ử a tay tạ i cá c thời điểm quan trọng đã được nhấn mạ nh trong cá c chiến dịch truyề n thông vẫn còn thấp. Những cải thiệ n trong hà nh vi rử a tay theo tự báo của người chăm sóc trẻ chưa đủ để tá c độ ng lên sức khỏe của trẻ hoặc giảm thờ i gian chăm só c trẻ ố m. 22 Bài họ c kinh nghiệ m: Thiếu sự thay đổi cần thiết về thực hành rửa tay trong khuôn khổ dự án, không có tá c động đến sức khỏe của trẻ hoặc làm giảm thờ i gian chăm só c trẻ ố m, điều này có thể hiểu rằng thậm chí trong điều kiện tối ưu nơi mà kiến thức về r ửa tay với xà phòng, nướ c và xà phò ng không phải là trở ngạ i chí nh thì việc thay đổ i hà nh vi trên diện rộng vẫn thực sự khó khăn. Một vài giả đị nh về lý do tạ i sao không đạt được tác động về m ặt sức khỏ e bao gồm: a. Mối liên quan nguyên nhân giữ a RTVXP và giả m tiêu chảy là không đú ng; tuy nhiên, điều này chưa chắc chắn vì cá c nghiên cứu hiệu quả cho thấ y có sự liên quan với nhau. b. Cường độ (độ d à i và t ần suất) và chất lượng truyền thông không đủ để đạt được sự thay đổi lớ n trong hà nh vi và vì thế không có tá c động đến sức khỏe. Đây có thể là do dự á n được thực hiện trên diện rộng ở nhiều tỉ nh trải dài khắp Việt Nam và không được tiến hành trong điều kiện thí điểm có kiểm soá t chặt chẽ. c. Dân cư ở vùng dự án có tỉ lệ trẻ em mắc bệ nh tiêu chảy thấp, có nguồn nước và cơ sở h ạ t ầng vệ sinh tố t. Có thể, nếu như nghiên cứu này được tiến hành ở n ơi dễ bị t ổn thương hơn thì có thể thấy được sự thay đổi về tá c động sức khỏ e do thay đổ i hà nh vi RTVXP mang lại. d. Yếu tố quyết đị nh hà nh vi được đề cập trong các chiến dịch truyền thông được chọ n trên cơ sở kết quả thu được từ các nghiên cứu thực hiện năm 2006; tuy nhiên, có thể đã không chọn đúng các yếu tố quyết đị nh trong chiến dịch truyền thông. Mặc dù kết quả đánh giá tác độ ng cho thấy chương trì nh đạt được thà nh công trong tiếp cận đối tượng mụ c tiêu, kết quả thay đổi hà nh vi đã không đạt được ở quy mô lớn như dự kiế n. Thay đổi hà nh vi trên diện rộng vẫ n cò n là mộ t thá ch thức lớ n. Mụ c tiêu 4: Chia sẻ bài họ c kinh nghiệm dựa trên bằng chứng Dự á n truyền thông RTVXP mở r ộ ng Toàn cầu là một sáng kiến toàn cầu vì thế nhữ ng bà i họ c kinh nghiệm rút ra ở c ấp quốc gia đã được đú c kết và phổ biế n trong nước và quốc tế. Ở Việt Nam, hà ng năm đều tổ chứ c cá c sự kiện trao đổ i kinh nghiệ m cho cá n bộ Hội phụ nữ cá c tỉ nh và huyện trướ c khi tiế n hà nh cá c hoạt độ ng nhân rộng nhằm mụ c tiêu cải tiến thực hiện hoạt động trong tương lai. 23 Ngoà i ra, một số hội thả o chia sẻ bà i họ c kinh nghiệm thu được về xây dựng và thực hiện các chương trì nh truyền thông dựa trên bằng chứng đã được tổ chứ c cho các đố i tá c trong lĩ nh vực nước và vệ sinh ở Việt Nam. Một hội thảo đã được tổ chức để chia xẻ kinh nghiệm của các quốc gia, bao gồm chương trình tiếp thị xã hội nước và vệ sinh môi trường do tổ chức Dịch vụ Dân số Quốc tế thực hiện ở Madagascar. WSP cũng đã tổ chức những cuộ c tham quan trao đổi kinh nghiệ m cho cá c đoà n đại biểu Ấn Độ và L à o đến thăm quan hoạt động truyền thông rửa tay ở Việ t Nam nhằm cải thiện hoặc nhân rộng những hoạt động này trên đất nước của họ. Ngoà i ra, WSP còn hỗ trợ m ột đoà n công tác của Việ t Nam bao gồ m cá c đối tác chí nh tham quan Indonesia để học tập kinh nghiệm về xây dựng chiến lược vệ sinh và vệ sinh cá nhân bao gồm rử a tay với xà phòng là mộ t trong năm mảng chí nh củ a Indonesia. Dự án cũng đã phổ biế n kinh nghiệ m thông qua một vài ấn phẩm và bản tin củ a WSP (Xem bảng 1). Bà i học: Mộ t trong nhữ ng thá ch thứ c duy trì rử a tay là sự có sẵn xà phòng và nước ở đú ng chỗ và đú ng thời điể m. Trong trường hợp khó khăn thì nên sử d ụng thiết bị rử a tay tự là m bằng các vật liệu tại địa phương mà hộ gia đì nh có thể t ự l ắp đặt được. Kết quả thu được từ nghiên cứu ngườ i tiêu dù ng ở Việ t Nam cho biết hộ gia đì nh nông thôn không muốn có một thiết bị đơn giả n, tự là m bằng những vật liệu có khả n ăng tận dụng. Họ muốn mua một sản phẩm mới được thiết kế riêng để r ửa tay, bề n và c ó t h ể lắp đặt ở những nơi bắt mắ t h à ng xó m. N hữ ng thông tin thu được này cùng với quá trình thiết kế l ấ y con ngườ i là m trung tâm đã được sử d ụng để phát triển thiết bị r ửa tay ở Việt Nam, đã thách thức những giả đị nh trước đó về những gì ngườ i có thu nhập thấp muốn và sẵn lòng trả cho thiết bị rửa tay. Tiến độ từ năm 2011 Sau khi hoà n thà nh giai đoạ n can thiệ p cao độ n ăm 2010, Sá ng kiế n truyền thông RTVXP tiếp tụ c nhân rộ ng và áp dụng mô hì nh thông qua hợp tác vớ i cá c cơ quan nhà nước và tổ chức phi 22 Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ, Thay đổ i hà nh vi rử a tay trên quy mô lớn: Bằng chứ ng từ một đánh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Bá o cá o nghiên cứ u chí nh sá ch Ngân hà ng Thế giớ i: 2012 (sắp xuất bản).. 23 Báo cáo hàng quý của Hội Phụ nữ Việt Nam.

7 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam 7 BẢ NG 1: Các ấn phẩm của dự án 1. Nga Kim Nguyễn, Thiết kế Chương trì nh truyền thông dựa theo bằng chứng để Thúc đẩy rử a tay với xà phò ng ở Việ t Nam, Tạp chí Waterlines, Thá ng 10/ Nga Kim Nguyễn, Chia sẻ kinh nghiệm: Thúc đẩy vệ sinh cá nhân hiệu quả ở Đông Nam Á và Thá i Bình Dương, WaterAID, Trung tâm Nước Quốc tế, Trung tâm Nước và Vệ sinh Quốc tế, Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ. Nhân rộng Hành vi rử a tay: Phá t hiện từ Khả o sá t đá nh giá cơ sở ở Việt Nam, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giới, Jacqueline Devine, Hiể u biế t thu được từ Thiết kế Thiết bị Rử a tay cho Hộ gia đì nh Nông thôn Việt Nam, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, Penelope Dutton, Rử a tay vớ i xà phò ng Hai con đường tớ i Bà i học cấp quố c gia từ thực tiễn: Chương trì nh ở Việt Nam và Indonesia, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, Penelope Dutton, Rocio Florez, và Nga Kim Nguyễn, Sức mạ nh của Trường tiểu họ c cho Thay đổ i và Duy trì rử a tay vớ i xà phò ng ở trẻ em, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, Nga Kim Nguyễn, Nathaniel Paynter, và Minh Thị Hiền Nguyễn, Việt Nam: Lộ trì nh Thay đổ i Hà nh vi Rửa tay của Chương trì nh Truyền thông cho Người chăm só c trẻ, Chương trì nh Nước và Vệ sinh Ngân hà ng Thế giớ i, Claire Chase và Quý-Toàn Đỗ. Thay đổ i hà nh vi rửa tay trên quy mô lớn: Bằng chứng từ m ột đá nh giá ngẫu nhiên ở Việt Nam. Bá o cá o nghiên cứu chính sá ch Ngân hà ng Thế giớ i: 2012 (sắp xuất bản). chính phủ trong cá c chương trì nh giá o dục, sức khỏ e, nước và vệ sinh. Sự hợp tác này đã tạo điều kiệ n cho dự án lồng ghép ở 15 tỉ nh thà nh khá c, tập huấ n cho 980 tuyên truyến viên và hỗ trợ 258 trường tiểu học. Đến cuối năm 2011, Sá ng kiế n truyền thông RTVXP đã hỗ trợ thực hiện và lồng ghép truyền thông RTVXP ở 790 xã và 758 trường học của 25 tỉnh; tập huấn cho tuyên truyền viên ở địa bàn có WSP hỗ trợ trực tiếp và một số nơi thông qua nhiều đối tác. 24 Mộ t trong những kế t quả đạt được trong nỗ l ự c hợ p tá c này là sự nhân rộ ng truyền thông RTVXP trong trườ ng họ c tạ i tỉ nh Nghệ An, mộ t trong nhữ ng tỉ nh rộ ng lớ n và đông dân nhấ t Việt Nam. Thà nh phố Vinh, trung tâm củ a Nghệ An là mộ t trong ba thà nh phố được hưởng lợi từ Dự á n Phá t triể n Đô thị Tầm trung củ a Ngân hà ng Thế giớ i. Ban đầu, hợ p tá c giữ a WSP và Sở Giá o dụ c và Đà o tạ o (GD&ĐT) chỉ để triể n khai ở thà nh phố Vinh và cá c huyệ n ven nộ i thà nh. Hỗ trợ c ủ a WSP bao gồ m hai lớp tậ p huấ n và tà i liệ u truyền thông cho 22 trườ ng họ c trong thà nh phố. 25 Sau khi tham dự t ậ p huấ n và nhậ n thấ y tiề m năng nhân rộ ng, Sở GD&ĐT đã chỉ đạo tấ t cả cá c huyệ n tiế n hà nh tậ p huấ n về RTVXP cho giá o viên. Học viên của các lớp tập huấ n do dự án hỗ trợ là m giảng viên chí nh và Sở GD&ĐT hỗ trợ về tà i chí nh. Như đã đề cập ở trên, cuối năm 2011, WSP hỗ trợ biên soạn hai bộ S ổ tay Hướng dẫn Lồng ghép Truyề n thông RTVXP để hỗ trợ cá n bộ y tế và Hội phụ nữ lồng ghép thông điệ p RTVXP và o cá c chương trì nh vệ sinh, dinh dưỡ ng, an toà n thực phẩ m và cá c chương trì nh phò ng chống các loại bệ nh truyền nhiễm đang được thực hiệ n. Hội phụ nữ Trung ương và Bộ y tế đã hướng dẫn cá c tỉ nh triển khai hoạt động lồ ng ghé p trong năm Ngoài những hoạt động ở Việ t Nam, chương trì nh đã có ả nh hưởng đến thiết kế c ủa một số chương trì nh vệ sinh và vệ sinh cá nhân khá c bao gồm chương trì nh ở Bu-tan nơi WSP hỗ trợ tập huấ n cho Tổ chứ c Phá t triển củ a Hà Lan SNV và đối tác trong xây dựng cá c chương trì nh truyền thông thay đổ i hà nh vi theo bằng chứng sử d ụ ng khung thay đổ i hà nh vi FOAM và Sani- FOAM. 27 Kể t ừ khi hợp tác năm 2011, SNV Bu-tan đã xây dựng năng lự c cho cá c đối tác cấp huyện và quốc gia để phát triển và thực hiện các chiến dịch thay đổi hành vi ở nông thôn và đô thị Bu-tan dù ng hai khung phân tích FOAM. KẾT LUẬ N Công cụ thực tế thúc đẩy nhân rộ ng và mở r ộ ng. Phương phá p tiếp cận dựa theo bằng chứng của chương trì nh đã được mở r ộng ngoà i các sản phẩm truyền thông đạ i chú ng. Khi xây dựng hoạt động truyề n thông trực tiếp, Bộ công cụ Hướng dẫn lồng ghép RTVXP và cá c tà i liệu tập huấn tương ứng, một số vòng thử nghiệm đã được thực hiện đối với mỗi sản phẩm để đảm bảo rằng thông điệp đưa ra là rõ rà ng và công cụ d ễ s ử d ụng đối với người dù ng. Khi cá c công cụ và phương pháp tập huấn đã được giới thiệu cho đối tác, họ s ẽ sẵn lòng hợp tác với Dự án vì phương pháp tiếp cận này sáng tạo, cụ thể và thực tế. 24 Nga Kim Nguyễn, Báo cáo Tổng kết Dự án Truyền thông RTVXP Mở rộng Toàn cầu ở Việt Nam, 2011 (Lưu hành nội bộ). 25 Biên bản Ghi nhớ giữa Sở giáo dục và Đào tạo Nghệ An và Ngân hàng Thế giới, Giới thiệu SaniFOAM: Khung Phân tích Hành vi Vệ sinh để Thiết kế chương trình vệ sinh Hiệu quả, Ngân hàng Thế giới, Chương trình Nước và Vệ sinh, 2009; org/wsp/sites/wsp.org/files/publications/gsp_sanifoam.pdf. 27 Nga Kim Nguyễn, Báo cáo Tổng kết Dự án Truyền thông RTVXP Mở rộng Toàn cầu ở Việt Nam, 2011 (Lưu hành nội bộ).

8 8 Dự án Rửa tay với Xà phòng Mở rộng Toàn cầu Kết quả, Tác độ ng và Kinh nghiệm ở Việt Nam Nhữ ng ngườ i đứng đầu có thể h ỗ trợ chương trì nh đạ t đượ c kế t quả l ớn hơn. Ở Việ t Nam, nếu có sự hỗ trợ và thúc đẩy của lã nh đạ o ở c ơ quan nhà nướ c cấ p trung ương và cấp tỉnh có thể giúp nhân rộ ng kế t quả chương trì nh một cá ch đá ng kể. Ví dụ như Sở GD&ĐT- đã hỗ trợ nhân rộ ng ở t ỉ nh Nghệ An, nếu có mộ t hoặ c hai ngườ i có vai trò quyế t đị nh tham gia vào hoạt động có thể là yế u tố chí nh để thúc đẩy nhân rộ ng hoạ t độ ng cho toà n tỉ nh. Nhì n ra ngoài độ ng lự c cá nhân cho thay đổi hành vi. Như đã thảo luận ở trên, thay đổi hành vi ở diện rộng vẫn là mộ t thá ch thứ c. Trong năm 2006, những số liệu ở Việ t Nam cho thấy tỉ lệ RTVXP vẫn còn thấ p; tuy nhiên, nghiên cứu sâu của Dự án đã không khá m phá những giá trị xã hội có thể là m ả nh hưởng đến hà nh vi vệ sinh cá nhân. Lú c đó, kinh nghiệm ở cá c nước khác chỉ ra rằng nghiên cứu và tiếp cậ n theo cách xa lánh và ghê sợ là những động lực chính để thay đổ i hà nh vi rử a tay. Kể từ đó, kinh nghiệm thực tế và b à i học từ cá c chương trì nh như Vệ sinh Tổng thể do Cộng đồ ng Làm chủ cho thấy cá c giá trị xã hội đó ng vai trò xú c tá c hà nh độ ng cá nhân và tập thể trong cộng đồng. 28 Trong bối cả nh của Việt Nam, nơi nhà nước, gia đì nh và cộng đồng rất có ả nh hưởng lớn trong quan hệ xã hội và chấp nhậ n hà nh vi thì vai trò củ a cá c giá trị xã hội cần được khai thác và tậ p trung hơn nữ a trong cá c chương trì nh thúc đẩy vệ sinh cá nhân trong tương lai. Nga Kim Nguyễn và Jacqueline Devine Lời cảm ơn Tác giả xin gửi lời cảm ơn sự đóng gó p quý bá u tớ i Claire Chase, Craig Kullmann, Yolande Coombes, Minh Thị Hiền Nguyễn, Almud Weitz, và Eduardo Perez. Dự án Truyền thông RTVXP Mở rộng Toàn cầ u là một dự á n do Chương trì nh Nước và Vệ sinh (WSP) hỗ trợ, tậ p trung và o á p dụ ng cá c sáng kiến phương phá p truyề n thông thay đổ i hà nh vi nhằm cải thiệ n hà nh vi RTVXP ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (từ 15-49) và học sinh tiểu học (từ 5-9 tuổi). Dự án này do cơ quan nhà nước ở cấp quốc gia và địa phương thực hiện với sự hỗ trợ kỹ thuật của WSP ở bốn nước: Peru, Senegal, Tanzania, và Việ t Nam. Xin truy cậ p trang web / scalinguphandwashing để biết thêm thông tin Thông tin liên hệ Để biế t thêm thông tin, xin vui lò ng truy cậ p trang web hoặc wsp@worldbank.org. 28 Ashok Dyalchand, Manisha Khale, và S. Vasudevan, Những cách sắp xếp Thể chế và Truyền thông nào ảnh hưởng đến Quan niệm Xã hội về Vệ sinh ở Nông thôn Ấn Độ? Vệ sinh Tổng thể do Cộng đồng làm chủ, 2009; WSP là một tổ chức hợp tác của nhiều nhà tài trợ được thành lập vào năm 1978 dưới sự quả n lý của Ngân hà ng Thế giới nhằm giúp người nghèo có được dị ch vụ nước và vệ sinh bền vữ ng, an toà n và có khả năng chi trả. Các nhà tài trợ củ a WSP bao gồ m Australia, Á o, Canada, Đan Mạ ch, Phầ n Lan, Phá p và Quỹ Bill & Melinda Gates, Ireland, Luxembourg, Netherlands, Na Uy, Thụy Điể n, Thụy Sĩ, Vương quố c Anh, Mỹ và Ngân hà ng Thế giớ i. Những phát hiệ n, diễn dị ch và kế t luậ n trì nh bà y trong bá o cá o nà y hoà n toà n là của tá c giả và không liên quan đến Ngân hà ng Thế giới hoặc bất kỳ một tổ chứ c thà nh viên nà o hoặc thành viên của Ban điều hành củ a Ngân hà ng Thế giới hoặc nhà nước mà họ có đại diệ n Chương trình nước và vệ sinh