ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ MAI VIỆT DŨNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ TẠI CHI CỤC THUẾ HUYỆN

Bản ghi

1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ MAI VIỆT DŨNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ TẠI CHI CỤC THUẾ HUYỆN VỊ XUYÊN, TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội 2017

2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ MAI VIỆT DŨNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ TẠI CHI CỤC THUẾ HUYỆN VỊ XUYÊN, TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Tài chính ngân hàng Mã số: LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ANH TUẤN XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN TS. Nguyễn Anh Tuấn PGS.TS. Trịnh Thị Hoa Mai Hà Nội

3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.

4 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới lãnh đạo trƣờng Đại học Kinh Tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, lãnh đạo và các thầy cô giáo trong khoa Tài chính Ngân hàng, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, bạn bè và đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Anh Tuấn, ngƣời đã nhiệt tình hƣớng dẫn, truyền đạt những kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học và dành những tình cảm tốt đẹp cho tôi trong thời gian qua. Mặc dù đã hết sức cố gắng nhƣng chắc chắn luận văn còn có những hạn chế, kính mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, góp ý của quý thầy cô và bạn bè đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn nữa. Hà nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả Luận văn

5 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ Tổng quan tình hình nghiên cứu Một số vấn đề lý luận về công tác thanh tra, kiểm tra thuế Khái niệm thanh tra, kiểm tra thuế Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra thuế Nguyên tắc thanh tra, kiểm tra thuế Nội dung thanh tra, kiểm tra thuế Phương pháp thanh tra, kiểm tra thuế Đặc điểm, yêu cầu của hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Phân loại thanh tra, kiểm tra về thuế Quy trình thanh tra, kiểm tra thuế Các tiêu chí đánh giá hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Các tiêu chí định lượng: Các chỉ tiêu định tính: Các nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Các nhân tố chủ quan Các nhân tố khách quan CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUError! Bookmark not defined.

6 2.1. Cơ sở phƣơng pháp luận:... Error! Bookmark not defined Phƣơng pháp thu thập số liệu:... Error! Bookmark not defined Phƣơng pháp tổng hợp và xử lý số liệu:... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ TẠI HUYỆN VỊ XUYÊN, TỈNH HÀ GIANGError! Bookmark not defined Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội Huyện Vị Xuyên. Error! Bookmark not defined Khái quát điều kiện tự nhiên... Error! Bookmark not defined Tình hình kinh tế - xã hội... Error! Bookmark not defined Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý Chi cục thuế huyện Vị Xuyên.. Error! Bookmark not defined Chức năng, nhiệm vụ của Chi cục thuế huyện Vị Xuyên... Error! Bookmark not defined Chức năng, nhiệm vụ của Đội kiểm traerror! Bookmark not defined Hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế tại huyện Vị Xuyên... Error! Bookmark not defined Quy trình thanh tra, kiểm tra thuế Error! Bookmark not defined Công tác xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra thuế... Error! Bookmark not defined Thanh tra, kiểm tra tại trụ sở cơ quan thuếerror! Bookmark not defined.

7 Thanh tra, kiểm tra tại trụ sở người nộp thuếerror! Bookmark not defined Các hành vi vi phạm chủ yếu phát hiện qua kiểm tra thuế... Error! Bookmark not defined Tổ chức kiểm tra... Error! Bookmark not defined Đánh giá hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế... Error! Bookmark not defined Những kết quả đạt được... Error! Bookmark not defined Những hạn chế, tồn tại... Error! Bookmark not defined Những nguyên nhân của hạn chế, tồn tạierror! Bookmark not defined. CHƢƠNG 4. GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ TẠI HUYỆN VỊ XUYÊN, TỈNH HÀ GIANG... Error! Bookmark not defined Định hƣớng, mục tiêu công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại huyện Vị Xuyên... Error! Bookmark not defined Các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế... Error! Bookmark not defined Đổi mối và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra người nộp thuế... Error! Bookmark not defined Tăng cường số lượng và thay đổi hình thức thanh tra, kiểm tra... Error! Bookmark not defined Tăng cường hoạt động giám sát trong và sau kiểm tra... Error! Bookmark not defined.

8 Nâng cao chất lượng đội ngũ công chức kiểm tra chuyên sâu, chuyên nghiệp... Error! Bookmark not defined Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung về người nộp thuế... Error! Bookmark not defined Tăng cường phối hợp trong nội bộ chi Cục thuế... Error! Bookmark not defined Giải pháp về tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế... Error! Bookmark not defined Hoàn thiện và áp dụng hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả kiểm tra thuế và dự báo thuế... Error! Bookmark not defined Kiến nghị... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO... 32

9 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Stt Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 CQT Cơ quan thuế 3 DN Doanh nghiệp 4 GTGT Giá trị gia tăng 5 HĐND Hội đồng nhân dân 6 NNT Ngƣời nộp thuế 7 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 8 SXKD Sản xuất kinh doanh 9 TNCN Thu nhập cá nhân 10 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 11 UBND Uỷ ban nhân dân i

10 DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng Bảng Bảng Bảng 3.4 Số lƣợng hồ sơ thuế kiểm tra tại cơ quan thuế tại Chi cục Thuế Vị Xuyên Số lƣợng hồ sơ thuế kiểm tra tại trụ sở ngƣời nộp thuế của Chi cục Thuế Vị Xuyên Tỷ lệ NNT đƣợc kiểm tra trong tổng số NNT đang hoạt động của Chi cục thuế Vị Xuyên Số lƣợng NNT đã kiểm tra trên tổng số công chức kiểm tra của Chi Cục thuế huyện Vị Xuyên ii

11 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết và mục đích của đề tài nghiên cứu Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách Nhà nƣớc, là công cụ quan trọng điều tiết vĩ mô của nền kinh tế, góp phần đảm bảo công bằng xã hội, từ đó tạo điều kiện để mở rộng sản xuất và phát triển kinh tế xã hội, đất nƣớc. Với vai trò quan trọng của thuế, mọi quốc gia đều rất coi trọng chính sách thuế và các biện pháp quản lý thuế. Quản lý thuế là hoạt động quản lý chuyên ngành, là hoạt động tác động và điều hành hoạt động đóng thuế của ngƣời nộp thuế. Trong hoạt động quản lý thuế, công tác thanh tra, kiểm tra là một nội dung quan trọng, có vai trò đảm bảo các hoạt động quản lý thuế đƣợc triển khai đúng quy định pháp luật. Hoạt động kiểm tra, thanh tra thuế không những giúp cho hoạt động quản lý thuế đạt đƣợc các mục tiêu đã đề ra mà còn giúp Nhà nƣớc phát hiện những hạn chế của chính sách, điều chỉnh kịp thời chính sách, chế độ về thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của cộng đồng và góp phần phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng trốn thuế, chống thất thu thuế, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nƣớc, điều tiết các hoạt động kinh tế của các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Trong những năm qua Chi cục Thuế huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang đã đề ra và triển khai đồng bộ, có hiệu quả những nhiệm vụ trọng tâm, những biện pháp công tác, do vậy kết quả thu ngân sách đã hoàn thành vƣợt mức dự toán đƣợc giao, đạt tốc độ tăng trƣởng cao hơn năm trƣớc. Trong đó có đóng góp không nhỏ của công tác thanh tra, kiểm tra thuế. Tuy nhiên, công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định nhƣ phƣơng pháp kiểm tra thuế còn lạc hậu, quy trình kiểm tra thuế còn chƣa hoàn toàn chặt chẽ, dữ liệu quản lý 1

12 doanh nghiệp còn chƣa đồng bộ, còn tản mạn do dó, hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế còn chƣa đáp ứng đƣợc đầy đủ các yêu cầu đặt ra cho công tác quản lý thuế. Điều này đòi hỏi công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế huyện Vị Xuyên cần có sự nghiên cứu, đánh giá, phân tích để chỉ ra những bất cập, hạn chế và nguyên nhân, trên cơ sở đó, có thể đề xuất các giải pháp có tính khả thi nhằm hoàn thiện hơn hoạt động kiểm tra thuế góp phần tăng cƣờng hiệu lực quản lý nhà nƣớc về thuế tại huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang. Chính vì vậy, căn cứ kiến thức đã học, xuất phát từ yêu cầu thực tế, học viên lựa chọn đề tài Hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại Chi cục thuế huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang làm luận văn thạc sĩ kinh tế chuyên ngành tài chính - ngân hàng của mình. 2. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi đặt ra đối với vấn đề nghiên cứu là: Công tác thanh tra, kiểm tra thuế đối với NNT tại huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang còn những bất cập, hạn chế gì? Cần có những giải pháp nào để hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra thuế đối với NNT tại huyện Vị Xuyên. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu. 3.1 Mục tiêu: Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang. 3.2 Nhiệm vụ: Đề thực hiện mục tiêu trên, đề tài có những nhiệm vụ chính sau: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về thanh tra, kiểm tra thuế tại các Chi cục thuế. - Phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế tại Chi cục thuế huyện Vị Xuyên. 2

13 - Khai quát mục tiêu đối với hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Chi cục thuế huyện Vị Xuyên, trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Chi cục thuế huyện Vị Xuyên. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế 4.2 Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Tại Chi cục thuế huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang - Về thời gian: hoạt động Thanh tra, Kiểm tra thuế đối với NNT tại huyện Vị Xuyên tỉnh Hà Giang từ năm và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thuế đến năm Về nội dung: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế đối với ngƣời nộp thuế, trong đó luận văn cũng chỉ tập trung nghiên cứu ngƣời nộp thuế là các doanh nghiệp trên địa bàn do Chi cục thuế huyện Vị Xuyên quản lý. 5. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, kết cấu luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề lý luận về công tác thanh tra, kiểm tra thuế Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang Chƣơng 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra thuế tại huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang 3

14 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THANH TRA, KIỂM TRA THUẾ 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Thanh tra, kiểm tra thuế là một trong những chức năng cơ bản của hoạt động quản lý thuế. Chính vì vậy trong thời gian qua ở Việt Nam đã có khá nhiều công trình khoa học nghiên cứu về thanh tra, kiểm tra thuế dƣới dạng giáo trình, luận ăn tiến sĩ, luận văn thạc sĩ hoặc một số bài báo. Có thể liệt kê một số công trình tiêu biểu sau: - Luận văn của tác giả Nguyễn Chí Dũng (2009) về Thanh tra, kiểm tra nhằm nâng cao tính tuân thủ của người nộp thuế trong điều kiệm Việt Nam đã tập trung vào việc phân tích NNT dƣới giác độ tuân thủ, đã nêu đƣợc vài trò của thanh tra, kiểm tra thuế đối với việc nâng cao tính tuân thủ của NNT. Tác giả đã đƣa ra các nhóm giải pháp xây dựng bộ tiêu chiếu đánh giá hiệu quả thanh tra, kiểm tra nhƣ: Tỷ lệ (%) số cuộc thanh tra/ kiểm tra/ số doanh nghiệp trong vòng 1 năm; tỷ lệ (%) độ chính xác trong việc phân tích hồ sơ so với kết quả thanh tra, kiểm tra - Luận văn của tác giản Lê Thị Phƣơng Thảo (2009) về Đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra đối tượng nộp thuế ở Việt Nam cũng đã phân thích thực trạng thanh tra, kiểm tra thuế qua 3 nội dung: Đăng ký thuế, chấp hành chế độ kế toán sổ sách, chứng từ, hóa đơn; kê khai, tính thuế và nộp thuế. Xây dựng bộ tiêu chí, đánh giá, lựa chọn xếp loại donah nghiệp để xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra cho phù hợp; phân cấp quản lý doanh nghiệp cho các cấp để chủ động trong việc thực hiện nhiệm vụ ngân sách. - Luận văn của tác giả Ngô Thị Thu Hƣơng (2011) về Nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra đối với người nộp thuế trong tiến trình hiện đại học công tác quản lý thuế ở Việt Nam đã tập trung nghiên cứu về hiệu quả thanh tra, 4

15 kiểm tra thuế là đáng kể so với các công trình trƣớc đó. Tác giả đã kế thừa, đƣa ra những tiêu chí định lƣợng và định tính về hiệu quả thanh tra, kiểm tra thuế, nêu lên đƣợc các nhân tố ảnh hƣởng đến hiệu quả thanh tra, kiểm tra thuế nhƣ điều kiện kinh tế xã hội, trình độ dân trí, mô hình quản lý thuế, cơ chế quản lý thuế - Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Tuyết Ánh (2012), về Hoạt động kiểm tra, thanh tra tại Cục Thuế tỉnh Lâm Đồng đã đi đến kết luận Cục Thuế tỉnh Lâm Đồng xác định kiểm tra, thanh tra thuế là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công tác quản lý thu thuế. Công tác kiểm tra, thanh tra thuế của tỉnh Lâm Đồng đƣợc tiến hành thƣờng xuyên, đã góp phần quan trọng vào kết quả chung của ngành thuế. Qua công tác kiểm tra, thanh tra thuế đã phát hiện kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật về thuế, kiến nghị sữa đổi bổ sung cơ chế chính sách về thuế...góp phần tích cực trong việc chống thất thu ngân sách nhà nƣớc, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của ngƣời nộp thuế. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau công tác kiểm tra, thanh tra thuế tại Cục Thuế tỉnh Lâm Đồng vẫn còn nhiều bất cập, khiến cho công tác quản lý thuế chƣa thực sự hiệu quả. Trên cơ sở định hƣớng phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh, để công tác kiểm tra, thanh tra thuế hiệu quả, Cục Thuế tỉnh Lâm Đồng cần thực hiện các giải pháp nhƣ: kiện toàn đội ngũ kiểm tra, thanh tra đủ phẩm chất, năng lực, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; Tăng cƣờng kiểm tra việc thực hiện các nghiệp vụ quản lý, đồng thời các kiến nghị với ngành thuế, UBND tỉnh Lâm đồng, Bộ Tài chính, Ngân hàng nhà nƣớc và hoàn thiện hệ thống chính sách thuế và Quản lý thuế nhằm thực hiện tốt quá trình hoàn thiện kiểm tra, thanh tra thuế theo cơ chế tự khai tự nộp thuế trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng góp phần phát triển kinh tế, xã hội tỉnh - Luận văn của tác giả Lê Hữu Giang (2016) về Kiểm tra thuế đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Chi cục Thuế huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa đã khẳng đinh doanh nghiệp nhỏ và vừa đã có đóng góp nhất định cho phát triển kinh tế của huyên Quảng Xƣơng, tuye nhiên hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế với đối tƣơng này vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề bất cập. Luận văn cho rằng qua thanh tra, kiểm tra 5

16 thuế tại huyện Quảng Xƣơng tỉnh Thanh Hóa, trong nhiều năm qua đã không ít doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở của các chính sách, chế độ, luật thuế hoặc dựa vào tính chất phức tạp trong hoạt động kinh doanh, khó kiểm soát để khai man, trốn lậu thuế, chây ì, chậm nộp thuế làm thất thoát và ảnh hƣởng đến công tác thu ngân sách Nhà nƣớc (NSNN). Mặc dù, Chi cục thuế huyện Quảng Xƣơng đã đƣa ra nhiều giải pháp để quản lý thu thuế đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên đến nay chƣa có một đề tài nào nghiên cứu sâu về giải pháp để tăng cƣờng công tác kiểm tra thuế đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chính vì vậy, sau nghiên cứu, tác giả đã đề xuất 5 nhóm giải pháp nhƣ tăng cƣờng hệ thống tin học, đào tạo nâng cao chất lƣợng đội ngũ cán bộ, tăng cƣờng phối hợp giữa các ban ngành... Qua tổng quan các công trình nghiên cứu về thuế và thanh tra, kiểm tra thuế cho thấy: việc nghiên cứu thƣờng tập trung chính vào nghiên cứu thực trạng cơ quan, địa bàn nghiên cứu để chỉ ra những tồn tại, hạn chế và đề xuất một số giải pháp hoàn công tác kiểm tra thuế đối với phạm vi nghiên cứu đề ra. Với đặc thù một huyện biên giới, địa bàn khó khăn, kinh tế phát triển chƣa cao, huyên Vị Xuyên với mức thu thuế doanh nghiệp khoảng 40 tỷ VNĐ tại chi cục Vị Xuyên là không nhiều nhƣng nghiên cứu về hoạt động thanh tra, kiểm tra vẫn có ý nghĩa thực tiễn. Với đối tƣơng, pham vi nghiên cứu riêng biệt, nên đề tài là không trùng lắp với những công trình đã có Một số vấn đề lý luận về công tác thanh tra, kiểm tra thuế Khái niệm thanh tra, kiểm tra thuế Công tác thanh tra, kiểm tra thuế có vai trò quan trọng trong công tác quản lý thuế nói chung và công tác đảm bảo tính tuân thủ của ngƣời nộp thuế. Hoạt động kiểm tra, thanh tra thuế đƣợc hiểu đồng nhất trong quan điểm của một số học giả trên thế giới: Là hoạt động do cơ quan thuế tiến hành nhằm kiểm tra tài liệu của ngƣời nộp thuế để xác định sự tuân thủ pháp luật của ngƣời nộp thuế. Kiểm tra thuế là hoạt động của cơ quan thuế trong việc xác định tính đầy đủ, chính xác các thông tin, tài liệu trong hồ sơ thuế, từ đó đối chiếu với chức 6

17 năng, nhiệm vụ, yêu cầu đặt ra đối với đối tƣợng kiểm tra nhằm đánh giá sự tuân thủ pháp luật về thuế của ngƣời nộp thuế. Kiểm tra thuế đƣợc thực hiện tại trụ sở cơ quan thuế và tại trụ sở của ngƣời nộp thuế. Thanh tra thuế là hoạt động giám sát của cơ quan thuế đối với các hoạt động, giao dịch liên quan đến nghĩa vụ thuế của ngƣời nộp thuế, tình hình áp dụng, thực hiện các thủ tục hành chính thuế, việc chấp hành nghĩa vụ thuế của ngƣời nộp thuế, nhằm phát hiện, ngăn chặn và xử lý những hành vi trái pháp luật, bảo đảm luật thuế đƣợc thi hành một cách nghiêm chỉnh trong đời sống xã hội. Nội dung thanh tra, kiểm tra thuế là việc chấp hành pháp luật thuế. Thông qua các phƣơng pháp phân tích, đánh giá tình hình thực tế của đối tƣợng thanh tra, kiểm tra, hoạt động thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện, ngăn ngừa, xử lý những vi phạm pháp luật thuế, góp phần thúc đẩy các tổ chức, cá nhân hoàn thành nghĩa vụ thuế đối với Nhà nƣớc. Từ đó, công tác quản lý thuế đƣợc hoàn thiện, tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích hợp pháp của công dân. Thanh tra là hoạt động kiểm tra, nên giữa kiểm tra và thanh tra có những điểm tương đồng sau: Thanh tra và kiểm tra đều có cùng mục đích là ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm về thuế Góp phần cho tổ chức, cá nhân hoàn thành nhiệm vụ, bảo vệ tài sản của Nhà nƣớc. Cả hai đều đánh giá dựa trên các hoạt động thực tế của đối tƣợng nộp thuế, để từ đó thu thập thông tin, phân tích, đánh giá đúng thực trạng, tình hình thực tế đối tƣợng nộp thuế một cách chính xác, khách quan, trung thực, làm rõ đúng sai, chỉ ra nguyên nhân, từ đó đƣa ra biện pháp khắc phục, xử lý những sai phạm. Dù có những điểm tương đồng nhưng thanh tra, kiểm tra thuế có những điểm khác nhau cơ bản: 7

18 Hoạt động kiểm tra có phạm vi rộng hơn, diễn ra ở tất cả các hoạt động kinh tế - xã hội và đƣợc thực hiện một cách thƣờng xuyên liên tục. Hoạt động thanh tra có phạm vi nhỏ hơn vì hoạt động thanh tra là hoạt động kiểm tra ở giai đoạn sau khi các hoạt động kinh tế - xã hội đã phát sinh. Về thời gian: thanh tra thƣờng đƣợc tổ chức theo từng cuộc nên thời gian thƣờng kéo dài, theo quy định là không quá 30 ngày và có thể kéo dài thêm trong trƣờng hợp cần thiết, ngƣợc lại kiểm tra thƣờng thời gian ngắn hơn, theo quy định là không quá 05 ngày. Về hình thức tổ chức: Thanh tra khi tiến hành thƣờng đƣợc lập thành Đoàn và Đoàn thanh tra thực hiện việc thanh tra theo quy định. Ngƣợc lại, kiểm tra có thể lập hoặc không, và có khi chỉ cần một ngƣời thực hiện việc kiểm tra theo yêu cầu của cấp trên. Về biện pháp áp dụng: Thanh tra thƣờng áp dụng các biện pháp mạnh hơn (tạm giữ tang vật, tài liệu, khám nơi cất tang vật ). Tính chất của thanh tra là một hoạt động quyền lực của cơ quan quản lý nhà nƣớc. Kiểm tra là hoạt động trung tính, có thể là hoạt động quyền lực quản lý nhà nƣớc, có thể là hoạt động quản lý đơn thuần. Mục đích của thanh tra là phát hiện, ngăn chặn những hành vi trái pháp luật. Mục đích của kiểm tra là phát hiện những sai lệch của đối tƣợng kiểm tra để điều chỉnh và ngăn chặn những sai lệch ấy (sai lệch có thể là vi phạm pháp luật, có thể chỉ là không đúng kế hoạch, không đúng yêu cầu ) Vai trò của công tác thanh tra, kiểm tra thuế Thanh tra, kiểm tra thuế có vai trò rất quan trọng trong công tác quản lý thuế; cụ thể đƣợc thể hiện ở các vai trò sau: Thanh tra, kiểm tra ngƣời nộp thuế góp phần hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về thuế, cải cách thủ tục hành chính thuế. Cơ chế, chính sách pháp luật về thuế bao gồm cơ chế, chính sách pháp luật của nhiều sắc thuế 8

19 khác nhau và thay đổi theo tình hình kinh tế - xã hội và theo các chính sách thuế quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Về cơ bản, mỗi chính sách thuế khi ban hành đều phải đƣợc nghiên cứu kỹ và căn cứ trên tình hình thực tế. Tuy nhiên, do chính sách thuế còn nhiều hạn chế nên trong quá trình thực thi vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Công tác thanh tra, kiểm tra thuế chính là công cụ cung cấp các căn cứ, bằng chứng cụ thể phản ánh một cách chân thực, chính xác các diễn biến về tình hình thực hiện nghĩa vụ thuế của ngƣời nộp thuế. Thông qua đó, chính sách thuế sẽ đƣợc bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp với tình hình thực tế. Thanh tra, kiểm tra thuế là phƣơng tiện ngăn ngừa, răn đe các hành vi vi phạm pháp luật thuế. Hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế trên cơ sở phân tích thông tin, dữ liệu liên quan đến ngƣời nộp thuế, đánh giá việc chấp hành pháp luật thuế của ngƣời nộp thuế, thu thập và xác minh các chứng cứ để xác định hành vi vi phạm pháp luật thuế. Theo đó, công tác thanh tra, kiểm tra thuế vừa phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật thuế, vừa sử dụng các biện pháp chế tài, các quyết định hành chính nhằm xử lý và răn đe hành vi vi phạm pháp luật thuế. Thanh tra, kiểm tra thuế góp phần tăng thu cho ngân sách nhà nƣớc. Thông qua công tác thanh tra, kiểm tra thuế giúp phát hiện các trƣờng hợp trốn, tránh, lách thuế của ngƣời nộp thuế, góp phần tăng thu rất lớn cho ngân sách nhà nƣớc. Nhƣ vậy, thanh tra, kiểm tra giúp hoàn thiện công tác triển khai thực hiện pháp luật thuế, đồng thời với việc triển khai thực hiện các thủ tục hành chính thuế. Thông qua hoạt động thanh tra, kỉểm tra thuế phát hiện những hành vi vi phạm pháp luật thuế để kịp thời chấn chỉnh, góp phần tăng thu ngân sách nhà nƣớc. 9

20 1.2.3 Nguyên tắc thanh tra, kiểm tra thuế Bất kỳ một hoạt động kinh tế - xã hội hay hoạt động quản lý nhà nƣớc nào cũng đều phải tuân theo những nguyên tắc nhất định. Trong đó, hoạt động thanh tra, kiểm tra phải tuân theo những nguyên tắc sau: Nguyên tắc tuân thủ pháp luật Thanh tra, kiểm tra thuế là kiểm tra việc thực hiện pháp luật do đó phải tuân theo nguyên tắc tuân thủ pháp luật. Nguyên tắc tuân thủ pháp luật đề cao trách nhiệm của chủ thể thanh tra, kiểm tra; nâng cao hiệu lực của công tác thanh tra, kiểm tra thuế; ngăn chặn tình trạng làm trái pháp luật, vô hiệu hoá hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế. Các cơ quan, cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế phải thực hiện đúng chức năng, trách nhiệm, quyền hạn mà pháp luật quy định; xem xét sự đúng sai của đối tƣợng kiểm tra phải căn cứ vào quy định của pháp luật, không tuân theo ý kiến của bất cứ cơ quan nào Nguyên tắc trung thực, chính xác, khách quan Nguyên tắc trung thực, chính xác, khách quan đóng vai trò rất quan trọng trong công tác thanh tra, kiểm tra, đảm bảo đánh giá đúng thực trạng của đối tƣợng kiểm tra, xử lý các sự việc theo đúng pháp luật. Nguyên tắc chính xác, khách quan đòi hỏi hoạt động thanh tra, kiểm tra phải tôn trọng sự thật, đánh giá sự vật, hiện tƣợng nhƣ nó vốn có và phải thực hiện một cách thận trọng. Nguyên tắc trung thực đòi hỏi hoạt động thanh tra, kiểm tra phải phản ánh đúng bản chất của sự vật, hiện tƣợng; khi có đủ căn cứ mới đƣợc phép đƣa ra quyết định. Quyết định đƣa ra không vì quyền lợi cá nhân; đồng thời phải tỉ mỉ, cẩn thận và có kiến thức chuyên môn vững vàng Nguyên tắc công khai, dân chủ Tính công khai đƣợc thể hiện ở những vấn đề nhƣ: công khai quyết định thanh tra, tiếp xúc công khai với các đối tƣợng có liên quan và công bố công 10

21 khai kết luận thanh tra, kiểm tra. Trong tuỳ trƣờng hợp cụ thể, việc xác định phạm vi công khai và hình thức công khai cho phù hợp để đảm bảo giữ gìn bí mật quốc gia, bí mật ngƣời tố cáo, đảm bảo lợi ích của Nhà nƣớc và công dân, đảm bảo hiệu quả thanh tra, kiểm tra cao nhất. Tính dân chủ trong hoạt động thanh tra, kiểm tra thể hiện sự tôn trọng khách quan, tôn trọng quần chúng, lấy dân làm gốc. Điều đó đòi hỏi phải coi trọng việc tiếp nhận, thu thập ý kiến của mọi đối tƣợng có liên quan, tạo điều kiện cho đối tƣợng thanh tra, kiểm tra đƣợc trình bày ý kiến của mình Nguyên tắc tiến hành thanh tra, kiểm tra phải thực hiện đúng quy trình, theo kế hoạch, nội dung đề cương được duyệt Quy trình của hoạt động thanh tra, kiểm tra là xây dựng và chuẩn hoá nội dung, các bƣớc công việc trong hoạt động thanh tra, kiểm tra, trách nhiệm của từng bộ phận, từng cán bộ tham gia quy trình. Thực hiện theo quy trình giúp công tác thanh tra, kiểm tra thuế đƣợc thuận lợi, công việc thực hiện theo chuyên môn, không thiếu sót trong quá trình thanh tra, kiểm tra. Quy trình thanh tra, kiểm tra hợp lý sẽ tạo hiệu quả cao trong quá trình thanh tra, kiểm tra Nguyên tắc hiệu quả Nguyên tắc hiệu quả là nguyên tắc đƣợc đặt ra trong hầu hết các hoạt động quản lý. Trong hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế, nguyên tắc hiệu quả phải đƣợc chú trọng, hiệu quả đƣợc xác định trên cơ sở so sánh giữa kết quả đạt đƣợc với nguồn lực chi phí đã bỏ ra hoặc đƣợc xem xét trên cơ sở tác động thực tế của hoạt động này đến các mục tiêu quản lý thuế Nguyên tắc bảo vệ bí mật: Những cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế thƣờng xuyên tiếp cận với nhiều vấn đề, nhiều tài liệu bí mật, bí quyết kinh doanh của doanh nghiệp, bí mật quốc gia. Việc giữ bí mật thông tin đƣợc phản ánh trong hồ sơ khai thuế của 11

22 ngƣời nộp thuế trừ các trƣờng hợp công khai thông tin vi phạm pháp luật về thuế của ngƣời nộp thuế theo quy định tại Điều 74 Luật Quản lý thuế. Nếu những thông tin bí mật bị lộ thì sẽ ảnh hƣởng trực tiếp tới lợi ích tổ chức, quốc gia. Các cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế chỉ đƣợc báo cáo cho những ngƣời có thẩm quyền biết, đảm bảo tính bí mật đối với những thông tin quan trọng trong quá trình thanh tra, kiểm tra Nội dung thanh tra, kiểm tra thuế Thanh tra, kiểm tra người nộp thuế Thanh tra, kiểm tra ngƣời nộp thuế bao gồm các nội dung sau: * Thanh tra, kiểm tra đăng ký thuế: Nội dung thanh tra, kiểm tra đăng ký thuế là xem xét trên từng địa bàn, trong từng loại ngành nghề có bao nhiêu doanh nghiệp, hộ kinh doanh hoạt động sản xuất kinh doanh; số lƣợng đơn vị đã đăng ký và chƣa đăng ký thuế. Với mỗi cơ sở kinh doanh, khi thanh tra, kiểm tra cần đi sâu xem xét tính pháp lý của đăng ký thuế; kiểm tra tính trung thực của các tài liệu, số liệu kê khai trong đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế về vốn, địa điểm ngành nghề kinh doanh, hình thức kế toán áp dụng, tài khoản giao dịch,...nhằm phát hiện, xử lý gian lận trong đăng ký thuế. * Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành sổ sách kế toán, chế độ hóa đơn, chứng từ: Công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành sổ sách, kế toán, chế độ hoá đơn có liên quan mật thiết đến việc tính thuế, nộp thuế. Nội dung công tác này bao gồm: + Thanh tra, kiểm tra việc tổ chức thực hiện Luật kế toán của các cơ sở kinh doanh: Kiểm tra việc mở sổ sách kế toán, việc quản lý và sử dụng các loại chứng từ, hoá đơn theo chế độ quy định; hình thức hạch toán; chế độ ghi chép cập nhật sổ sách... 12

23 + Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chế độ kế toán, sổ sách, chứng từ, hoá đơn, bảo đảm chính xác các căn cứ tính thuế, ngăn chặn kịp thời việc hạch toán sai để trốn lậu thuế. * Thanh tra, kiểm tra việc kê khai, tính thuế và nộp thuế: + Kiểm tra căn cứ tính thuế nhằm mục đích xác định đúng số thuế phải nộp, số thuế đã nộp, số thuế miễn giảm, số thuế đƣợc hoàn trong kỳ của cơ sở kinh doanh. + Kiểm tra việc chấp hành nghĩa vụ nộp thuế của cơ sở kinh doanh là xác định xem cơ sở có thực hiện nghiêm túc quy định về thời hạn nộp thuế không, có chậm nộp tiền thuế để chiếm dụng vốn ngân sách nhà nƣớc để làm vốn kinh doanh không, có nợ đọng tiền thuế không Thanh tra, kiểm tra nội bộ ngành thuế Thanh tra, kiểm tra việc hƣớng dẫn thi hành pháp luật thuế: Kiểm tra các quy trình chuẩn của việc soạn thảo, ban hành các văn bản hƣớng dẫn thi hành luật, thẩm tra tính đúng đắn, tính nhất quán, tính liên kết, tính liên tục, tính hiệu lực pháp lý của các văn bản do ngành Thuế ban hành. Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các nghiệp vụ quản lý thu thuế theo quy định của Nhà nƣớc. Nội dung công tác thanh tra này bao gồm: + Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành công tác tuyên truyền, giải thích, hƣớng dẫn thi hành các luật, pháp lệnh thuế; + Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy trình nghiệp vụ quản lý thuế nhƣ quy trình đăng ký thuế, công tác tính thuế, công tác miễn, giảm, hoàn thuế, đôn đốc thu nộp thuế,... + Thanh tra, kiểm tra việc tổ chức xây dựng dự toán, phân bổ dự toán, tổ chức thực hiện dự toán thu thuế của cơ quan thuế các cấp; + Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chế độ kế toán thuế, gồm: Kế toán thu nộp tiền thuế, kế toán ấn chỉ, kế toán hàng tạm giữ và tịch thu; 13

24 + Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chế độ kế toán thu nộp tiền thuế của cơ quan thuế, gồm: Kiểm tra việc chấp hành những quy định về sử dụng biên lai, ấn chỉ thuế, tổ chức đối chiếu giữa cơ quan thuế và Kho bạc; + Thanh tra, kiểm tra việc cấp phát sử dụng, thanh toán, quyết toán, bảo quản ấn chỉ và việc in ấn các loại ấn chỉ thuế (nếu có),...; + Kiểm tra việc xử lý các vi phạm về thuế, về hàng hoá tạm giữ, tịch thu, gồm: Kiểm tra về phạm vi, thẩm quyền xử lý; căn cứ xử phạt, thủ tục xử lý theo quy định; kiểm tra việc bán đấu giá và tiêu huỷ hàng hoá, tang vật tịch thu theo quy định; kiểm tra việc tổ chức cƣỡng chế thuế. - Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành chế độ kế toán, quản lý thu chi tài chính: + Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chế độ sổ sách kế toán, bao gồm: Kiểm tra tính pháp lý của các chứng từ kế toán, kiểm tra việc chấp hành quy chế quản lý luân chuyển nội bộ, quy chế kiểm tra, xét duyệt chứng từ kế toán, kiểm tra việc mở và ghi chép sổ kế toán, khóa sổ kế toán, bảo quản và lƣu trữ sổ kế toán; + Thanh tra, kiểm tra việc lập dự toán kinh phí, sử dụng kinh phí do Nhà nƣớc cấp phát; + Thanh tra, kiểm tra việc trích lập, sử dụng quỹ của Ngành, căn cứ trích quỹ, tỷ lệ trích, số tiền đƣợc trích quỹ, số đã tạm trích, việc phân phối sử dụng quỹ,... Thanh tra, kiểm tra việc tiếp dân, giải quyết đơn thƣ khiếu nại, tố cáo: + Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện tổ chức tiếp dân, tiếp nhận các khiếu nại, tố cáo của công dân: Địa điểm tiếp dân, nội dung tiếp dân, phân công cán bộ tiếp dân, mở sổ sách theo dõi đơn, thƣ khiếu nại; + Thanh tra, kiểm tra việc xem xét giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo: Kiểm tra việc chấp hành thời hạn giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiểm tra thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiểm tra chất lƣợng, hiệu quả giải quyết 14

25 khiếu nại, tố cáo; kiểm tra việc tuân thủ các quy định xử lý của các đối tƣợng có liên quan sau khi việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đƣợc giải quyết Phương pháp thanh tra, kiểm tra thuế Phƣơng pháp thanh tra, kiểm tra đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy hiệu quả của công tác thanh tra, kiểm tra. Những phƣơng pháp đƣợc sử dụng trong công tác thanh tra, kiểm tra bao gồm: Phương pháp vận dụng kỹ thuật quản lý rủi ro Xét riêng trong lĩnh vực quản lý thuế, rủi ro đƣợc hiểu là những tổn thất có thể xảy ra phát sinh từ các hoạt động không tuân thủ pháp luật thuế trong một môi trƣờng, hoàn cảnh cụ thể. Quản lý rủi ro là một quá trình nhận diện, đánh giá, phân tích để có phƣơng án giải quyết một cách có hệ thống nhằm tối đa hoá khả năng xảy ra khi có hệ quả tích cực và tối thiểu hoá khả năng xảy ra khi có hệ quả tiêu cực. Quản lý rủi ro có thể đƣợc hiểu là quá trình lựa chọn và thực hiện các giải pháp trong bối cảnh nguồn lực có hạn để giảm thiểu nguy cơ xấu đe doạ đến sự thành công của một tổ chức. Quản lý rủi ro cũng là một quá trình đo lƣờng hay đánh giá về quy mô và tính chất nghiêm trọng của một sự việc, một hiện tƣợng, một vấn đề, trên cơ sở đó lập chiến lƣợc quản lý rủi ro. Nhƣ vậy, điều quan trọng trong quản lý rủi ro là dành ƣu tiên mọi nguồn lực vào quản lý những rủi ro có thể gây ra tổn thất lớn nhất và những rủi ro có nhiều khả năng xảy ra nhất, tiếp đến là quản lý những rủi ro có tổn thất thấp hơn và ít có khả năng xảy ra hơn. Việc áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro trong thanh tra, kiểm tra thuế thực chất là việc phân loại, đánh giá ngƣời nộp thuế dựa trên hệ thống những tiêu thức rủi ro về thuế nhằm xác định những ngƣời nộp thuế có mức độ tuân thủ thấp và khả năng gian lận cao về thuế để tập trung nguồn lực thanh tra, kiểm tra theo nguyên tắc ƣu tiên nguồn lực để thanh tra, kiểm tra những ngƣời nộp 15

26 thuế có thể mang lại tổn thất lớn nhất và những sai phạm có nhiều khả năng xảy ra nhất. Vận dụng kỹ thuật quản lý rủi ro trong thanh tra, kiểm tra thuế phải tuân theo những nguyên tắc nhất định và phải theo một quy trình cụ thể. Quy trình đƣợc xây dựng trong công tác quản lý rủi ro bao gồm 7 bƣớc. Bao gồm: Bước 1: Xác định hoàn cảnh có thể xảy ra rủi ro; Bước 2: Nhận diện rủi ro, bao gồm bản thân rủi ro và nguyên nhân của rủi ro; Bước 3: Đánh giá rủi ro; Bước 4: Xử lý rủi ro tiềm ẩn (Loại bỏ rủi ro, Giảm thiểu rủi ro, Chia sẻ rủi ro, Chấp nhận rủi ro); Bước 5: Xây dựng kế hoạch quản lý rủi ro, nhằm đối phó hoặc kiểm soát phù hợp để xử lý từng rủi ro; Bước 6: Thực hiện kế hoạch quản lý rủi ro; Bước 7: Rà soát, đánh giá kế hoạch quản lý rủi ro Phương pháp đối chiếu, so sánh Phƣơng pháp đối chiếu, so sánh là phƣơng pháp nghiệp vụ đƣợc sử dụng chủ yếu trong suốt quá trình tiến hành một cuộc thanh tra, kiểm tra thuế. Cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế cần tiến hành đối chiếu, so sánh các nội dung cần thanh tra, kiểm tra để xác định tính hợp lý, khách quan, trung thực của nội dung cuộc kiểm tra: Đối chiếu tài liệu, số liệu của đơn vị đƣợc kiểm tra với các đơn vị khác; đối chiếu giữa báo cáo kế toán với sổ kế toán, giữa sổ tổng hợp với chi tiết, giữa số liệu và chứng từ, giữa số liệu báo cáo và thực tế, giữa nội dung tài liệu, báo cáo sổ sách, chứng từ với chuẩn mực Phương pháp kiểm tra đi từ tổng hợp đến chi tiết Phƣơng pháp này gọi là phƣơng pháp kiểm tra ngƣợc chiều, khi kiểm tra từ tổng hợp đến chi tiết chứ không phải từ chi tiết tới tổng hợp nhƣ trình tự hạch toán kế toán. Kiểm tra từ tổng hợp tới chi tiết giúp cán bộ phát hiện 16

27 những mâu thuẫn, những vấn đề chính, những bất thƣờng để tiến hành thanh tra, kiểm tra, tránh dàn trải không trọng tâm. Kiểm tra số liệu tổng hợp đƣợc tiến hành với các số liệu đã đƣợc tổng hợp theo nội dung kinh tế, phản ánh trên các báo cáo tổng hợp (Bảng tổng hợp tài sản, báo cáo kết quả kinh doanh ), rút ra nhận xét tổng quát và vấn đề cần đi sâu kiểm tra. Kiểm tra số liệu chi tiết là kiểm tra số liệu của từng nghiệp vụ kinh tế phát sinh, thể hiện trên chứng từ gốc hoặc bảng kê chi tiết Phương pháp kiểm tra chứng từ gốc Bao gồm: Kiểm tra chứng từ theo trình tự thời gian phát sinh; Kiểm tra theo loại hình nghiệp vụ: chứng từ thu, chi tiền mặt; chứng từ nhập, xuất vật tƣ ; Kiểm tra điển hình: là lựa chọn ngẫu nhiên một số chứng từ của một loại nghiệp vụ nào đó để kiểm tra, xem xét và rút ra kết luận chung Phương pháp kiểm tra bổ trợ Phƣơng pháp kiểm tra bổ trợ bao gồm: Phƣơng pháp quan sát; Phƣơng pháp phỏng vấn; Phƣơng pháp thẩm tra và xác nhận từng phần; Phƣơng pháp toán học nhƣ số học, toán kinh tế Đặc điểm, yêu cầu của hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế là một lĩnh vực đặc thù với những đặc điểm cơ bản sau: - Phạm vi hoạt động của thanh tra, kiểm tra thuế rộng, bởi đối tƣợng thanh tra, kiểm tra thuế là các tổ chức, cá nhân trong ngành thuế, bao gồm mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội thuộc phạm vi điều chỉnh của các luật thuế; - Công tác thanh tra, kiểm tra thuế khá khó khăn, phức tạp vì ảnh hƣởng tới lợi ích kinh tế của các đối tƣợng thanh tra, kiểm tra. Các đối tƣợng nộp thuế thƣờng xuyên tìm mọi biện pháp nhằm tránh, lách và trốn thuế, gây khó khăn cho công tác thanh tra, kiểm tra thuế. 17

28 - Công tác thanh tra, kiểm tra thuế đòi hỏi cao về năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức của ngƣời cán bộ thuế. Phạm vi điều chỉnh của thanh tra, kiểm tra thuế là khá rộng, đối tƣợng thanh tra, kiểm tra thuế rất đa dạng, trên mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Điều đó đòi hỏi cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế phải không những vững về chuyên môn nghiệp vụ thuế mà còn phải nắm bắt đƣợc bản chất của các hoạt động kinh tế khác. Đồng thời, do đặc thù của thanh tra, kiểm tra thuế là tác động tới lợi ích kinh tế của ngƣời nộp thuế đòi hỏi phẩm chất đạo đức và bản lĩnh của cán bộ thanh tra, kiểm tra phải vững vàng. Xuất phát từ những đặc điểm trên, công tác thanh tra, kiểm tra thuế phải đảm bảo các yêu cầu: - Thanh tra, kiểm tra thuế phải đảm bảo tính chính xác, khách quan, trung thực, xử lý đúng ngƣời, đúng tội. Đảm bảo đƣợc yêu cầu này cũng là đảm bảo cho mục đích của thanh tra, kiểm tra là cán cân công lý trong việc thực hiện sự công bằng, tạo niềm tin trong quần chúng nhân dân. - Thanh tra, kiểm tra thuế phải đảm bảo công khai, dân chủ, kịp thời tạo điều kiện tốt nhất để quần chúng nhân dân tham gia ý kiến. Đảm bảo công khai, dân chủ là yêu cầu quan trọng của công tác thanh tra, kiểm tra thuế vì thông qua đó phát huy đƣợc sức mạnh và vai trò quần chúng nhân dân trong công tác giám sát tuân thủ pháp luật. Yêu cầu kịp thời nhằm khắc phục yếu kém, bất cập trong quản lý nhà nƣớc, ngăn chặn hành vi tiêu cực, tránh tổn thất. - Thanh tra, kiểm tra thuế phải đảm bảo thực hiện đúng các luật thuế, ngăn ngừa, loại trừ các hành vi trốn, lậu thuế Phân loại thanh tra, kiểm tra về thuế Thanh tra, kiểm tra thuế cũng đƣợc phân chia thành nhiều loại khác nhau theo những tiêu thức khác nhau. 18

29 Theo yếu tố thời gian Thanh tra, kiểm tra thƣờng xuyên: Đối với cùng một đối tƣợng, loại hình này thƣờng diễn ra ở kiểm tra thƣờng xuyên, chủ yếu là tự kiểm tra trong các đơn vị ngành thuế; Thanh tra, kiểm tra bất thƣờng: Là một trong những hình thức chủ yếu của thanh tra trong lĩnh vực xét và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo của công dân; thƣờng đƣợc tiến hành theo yêu cầu của cơ quan quản lý cấp trên, cơ quan có chức năng thanh tra, kiểm tra hay do lãnh đạo đơn vị đặt ra Theo yếu tố phạm vi Thanh tra, kiểm tra từng phần: Thƣờng đƣợc áp dụng với một sắc thuế nhất định hoặc một phần của quy trình thu nộp; Thanh tra, kiểm tra toàn phần: Là loại hình thanh tra tổng hợp, toàn diện tình hình tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp mà doanh nghiệp đó có nghĩa vụ thực hiện và ngành thuế có trách nhiệm quản lý. Áp dụng trên toàn diện các mặt công tác của một cơ quan thuế, một cá nhân hay toàn bộ quá trình kê khai nộp thuế với tất cả các sắc thuế có liên quan của một đối tƣợng nộp thuế. Với chức năng này, thanh tra, kiểm tra toàn phần tức là cơ quan chức năng thực hiện việc thanh tra, kiểm tra trên diện rộng, toàn bộ sắc thuế: Thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, Và các sắc thuế khác trên địa bàn. Đây là loại hình thanh tra, kiểm tra sâu, rộng. Thanh tra, kiểm tra toàn phần liên quan đến: + Nhiều sắc thuế: Nghĩa là thanh tra, kiểm tra tổng hợp sắc thuế: thuế giá trị gia tăng, tiêu thụ đặc biệt và các sắc thuế khác theo pháp luật thuế. + Nhiều kỳ tính thuế: Đối với những sắc thuế nộp tờ khai năm thì thời kỳ thanh tra, kiểm tra là những kỳ tính thuế gần nhất, và chỉ khi nào phát hiện có hành vi vi phạm trong quá trình thanh tra, kiểm tra thấy cần thiết mới mở rộng phạm vi thanh tra, kiểm tra. Ngƣợc lại, đối với tờ khai thuế tháng thì thời kỳ thanh tra, kiểm tra thƣờng là kỳ tính thuế gần nhất cộng với 2 kỳ tính thuế nữa. 19

30 + Phạm vi thanh tra, kiểm tra không hạn chế và thanh tra, kiểm tra trên diện rộng, các cuộc thanh tra, kiểm tra thuộc dạng này thƣờng dùng phƣơng pháp chọn mẫu thích hợp và quyết định mở rộng phạm vi kiểm tra, thanh tra khi phát hiện có rủi ro, hoặc để tìm chứng cứ xác minh. + Nhóm đối tƣợng trọng điểm: Đối tƣợng thanh tra, kiểm tra thƣờng là đối tƣợng nộp thuế lớn. + Địa điểm tiến hành: Thƣờng ở trụ sở của ngƣời nộp thuế chứ không phải ở cơ quan thuế. + Thời gian: Thời gian thanh tra, kiểm tra toàn phần một đối tƣợng nộp thuế lớn thƣờng là 60 ngày, đối tƣợng nộp thuế vừa thƣờng là 30 ngày Theo địa điểm tiến hành thanh tra, kiểm tra Thanh tra, kiểm tra thuế tại trụ sở cơ quan thuế: Công tác kiểm tra các hồ sơ liên quan đến việc xác định nghĩa vụ thuế của cơ sở kinh doanh đƣợc thực hiện tại cơ quan thuế; Thanh tra, kiểm tra tại cơ sở kinh doanh: Công việc thanh tra, kiểm tra đƣợc thực hiện tại trụ sở của ngƣời nộp thuế; cho phép cán bộ thanh tra, kiểm tra tiếp cận với tình hình thực tế, tài liệu cụ thể của cơ sở kinh doanh nhƣ các sổ sách, chứng từ kế toán, quỹ tiền mặt thực tế, sản phẩm tồn kho thực tế Quy trình thanh tra, kiểm tra thuế Quy trình thanh tra Quy trình thanh tra thuế ban hành kèm theo Quyết định số 1404/QĐ- TCT ngày 28 tháng 7 năm 2015 của Tổng cục trƣởng Tổng cục Thuế. Nội dung chính quy định về việc thực hiện các công việc: - Xây dựng kế hoạch thanh tra năm: + Bước 1. Chuẩn bị xây dựng kế hoạch thanh tra năm: Tập hợp, khai thác thông tin dữ liệu về NNT; Định hƣớng xây dựng kế hoạch thanh tra. 20

31 + Bước 2. Xây dựng kế hoạch, duyệt kế hoạch thanh tra năm: Công khai kế hoạch thanh tra; Điều chỉnh kế hoạch thanh tra năm; Các trƣờng hợp thanh tra đột xuất; Thanh tra lại các kết luận thanh tra thuế. - Thanh tra tại trụ sở NNT: + Bước 1. Chuẩn bị và quyết định thanh tra: Tập hợp tài liệu, phân tích xác định nội dung thanh tra; Ban hành quyết định thanh tra; Thông báo về việc công bố quyết định thanh tra. + Bước 2. Tiến hành thanh tra: Công bố quyết định thanh tra thuế; Tiến hành thanh tra tại trụ sở NNT; Một số trƣờng hợp phát sinh trong thanh tra; Báo cáo tiến độ thực hiện nhiệm vụ thanh tra; Lập biên bản thanh tra; + Bước 3. Kết thúc thanh tra: Báo cáo kết quả thanh tra, dự thảo kết luận thanh tra; Kết luận thanh tra, công khai kết luận thanh tra và lƣu hành kết luận thanh tra; + Bước 4. Các nội dung khác liên quan đến việc thực hiện thanh tra: Chuyển giao hồ sơ, vụ việc cho cơ quan điều tra (nếu có); Theo dõi, đôn đốc thực hiện kết luận thanh tra, quyết định xử lý qua thanh tra; Lƣu trữ hồ sơ thanh tra. - Nhập dữ liệu thanh tra và chế độ báo cáo: + Nhập dữ liệu vào hệ thống; + Chế độ báo cáo: Thực hiện hoạt động báo cáo kết quả thanh tra theo mẫu và thời hạn quy định Quy trình kiểm tra Quy trình kiểm tra thuế ban hành kèm theo Quyết định số 746/QĐ-TCT ngày 20 tháng 4 năm 2015 của Tổng cục trƣởng Tổng cục Thuế. Nội dung chính quy định về việc thực hiện các công việc: Kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế, gồm các bước sau đây: 21

32 * Bước 1: Cập nhật dữ liệu, thông tin vào các phần mềm, ứng dụng công nghệ thông tin cho công tác kiểm tra (Bộ phận kiểm tra, công chức làm công tác kiểm tra và bộ phận có liên quan cập nhật kịp thời, đầy đủ các thông tin, dữ liệu của ngƣời nộp thuế vào phầm mềm, ứng dụng); * Bước 2: Kiểm tra hồ sơ khai thuế: căn cứ vào hồ sơ khai thuế thực hiện kiểm tra nhƣ sau: - Trình tự kiểm tra bằng phƣơng pháp thủ công: + Lựa chọn danh sách ngƣời nộp thuế để kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế tối thiểu là 20% số lƣợng doanh nghiệp hoạt động đang quản lý thuế + Căn cứ vào danh sách số lƣợng ngƣời nộp thuế phải kiểm tra hồ sơ khai thuế, trƣởng bộ phận kiểm tra trình Thủ trƣởng cơ quan thuế giao nhiệm vụ cụ thể số lƣợng ngƣời nộp thuế phải kiểm tra hồ sơ thuế cho từng công chức kiểm tra thuế. + Kiểm tra các căn cứ tính thuế để xác định số thuế phải nộp; số tiền thuế đƣợc miễn, giảm; số tiền hoàn thuế... theo phƣơng pháp đối chiếu, so sánh nhƣ sau: Đối chiếu với các quy định của các văn bản pháp luật về thuế; Đối chiếu các chỉ tiêu trong tờ khai thuế với các tài liệu kèm theo (nếu có);... + Kết thúc kiểm tra mỗi hồ sơ khai thuế, công chức kiểm tra thuế phải nhận xét hồ sơ khai thuế theo mẫu số 01/QTKT kèm theo quy trình này: Đối với các hồ sơ khai thuế khai đầy đủ chỉ tiêu; đảm bảo tính hợp lý, chính xác của các thông tin, tài liệu; chƣa phát hiện dấu hiệu rủi ro thì bản nhận xét hồ sơ khai thuế đƣợc lƣu lại cùng với hồ sơ khai thuế; Đối với các hồ sơ khai thuế qua đối chiếu, so sánh, phân tích xét thấy có nội dung khai chƣa đúng, số liệu khai không chính xác hoặc có những nội dung cần xác minh liên quan đến số tiền thuế phải nộp, số tiền thuế đƣợc miễn, số tiền thuế đƣợc giảm, số tiền thuế đƣợc hoàn... công chức kiểm tra thuế phải báo cáo trƣởng bộ phận 22

33 kiểm tra trình Thủ trƣởng cơ quan thuế ra thông báo bằng văn bản đề nghị ngƣời nộp thuế giải trình hoặc bổ sung thông tin tài liệu theo mẫu. - Trình tự kiểm tra bằng phần mềm ứng dụng. + Kiểm tra các căn cứ tính thuế liên quan đến việc xác định số thuế phải nộp; số tiền thuế đƣợc miễn, giảm; số tiền hoàn thuế. + Bản nhận xét (cảnh báo rủi ro) của từng ngƣời nộp thuế đƣợc in ra từ hệ thống, công chức kiểm tra tiếp tục xem xét, đối chiếu hồ sơ khai thuế để bổ sung nhận xét (nếu có) vào mẫu số 01/QTKT kèm theo quy trình này: * Bước 3: Xử lý kết quả kiểm tra hồ sơ khai thuế. - Xử lý sau khi ban hành thông báo: + Thời hạn ngƣời nộp thuế phải giải trình hoặc bổ sung thông tin tài liệu đƣợc ghi trong thông báo không quá 10 ngày làm việc kể từ ngày ngƣời nộp thuế nhận thông báo của cơ quan Thuế hoặc hồi báo (nếu gửi qua đƣờng bƣu điện). + Ngƣời nộp thuế có thể gửi văn bản giải trình hoặc trực tiếp đến làm việc tại trụ sở cơ quan thuế. Trƣờng hợp ngƣời nộp thuế trực tiếp đến cơ quan Thuế giải trình hoặc bổ sung thông tin tài liệu theo thông báo của cơ quan Thuế, công chức kiểm tra thuế phải lập biên bản làm việc theo mẫu. + Sau khi ngƣời nộp thuế đã giải trình hoặc bổ sung thông tin tài liệu đầy đủ theo yêu cầu của cơ quan thuế và chứng minh số thuế đã khai là đúng thì công chức kiểm tra báo cáo trƣởng bộ phận kiểm tra trình Thủ trƣởng cơ quan thuế phê duyệt để lƣu hồ sơ giải trình, bổ sung thông tin, tài liệu cùng với hồ sơ kiểm tra. + Trƣờng hợp ngƣời nộp thuế đã giải trình hoặc bổ sung thông tin, tài liệu mà không đủ căn cứ chứng minh số thuế đã khai là đúng thì công chức kiểm tra báo cáo trƣởng bộ phận kiểm tra trình Thủ trƣởng cơ quan thuế phát hành thông báo yêu cầu ngƣời nộp thuế khai bổ sung (theo mẫu số 02/QTKT ban hành kèm theo quy trình này). Thời hạn khai bổ sung là mƣời ngày làm việc kể từ ngày cơ quan thuế có thông báo yêu cầu khai bổ sung. 23

34 + Hết thời hạn theo thông báo của cơ quan thuế mà ngƣời nộp thuế không giải trình, bổ sung thông tin, tài liệu; hoặc không khai bổ sung hồ sơ thuế; hoặc giải trình, khai bổ sung hồ sơ thuế nhƣng không chứng minh đƣợc số thuế đã khai là đúng thì cơ quan thuế: Quyết định ấn định số thuế phải nộp; Quyết định kiểm tra tại trụ sở của ngƣời nộp thuế trong trƣờng hợp không đủ căn cứ để ấn định số thuế phải nộp. - Thủ tục hành chính khi công chức kiểm tra thuế báo cáo trƣởng bộ phận kiểm tra trình Thủ trƣởng cơ quan Thuế ra thông báo giải trình (bổ sung thông tin, tài liệu) hoặc Quyết định ấn định thuế. Kiểm tra tại trụ sở của NNT: Việc kiểm tra thực hiện theo nguyên tắc kiểm tra tại trụ sở của NNT Quy trình thực hiện theo các bƣớc sau: * Bước 1: Lập kế hoạch kiểm tra và chuyên đề kiểm tra (Xây dựng kế hoạch kiểm tra; Phê duyệt, điều chỉnh kế hoạch kiểm tra hàng năm; Hồ sơ trình phê duyệt và điều chỉnh kế hoạch (nếu có)). * Bước 2: Chuẩn bị kiểm tra tại trụ sở NNT (Ban hành quyết định kiểm tra; lƣu hành Quyết định kiểm tra thuế; Công bố quyết định kiểm tra; Trƣờng hợp bãi bỏ quyết định kiểm tra hoặc hoãn kiểm tra hoặc xử lý vi phạm do từ chối nhận quyết định kiểm tra (nếu có)). * Bước 3: Thực hiện kiểm tra tại trụ sở NNT; * Bước 4: Lập biên bản kiểm tra; * Bước 5: Xử lý kết quả kiểm tra tại trụ sở của NNT; * Bước 6: Giám sát kết quả sau kiểm tra. * Bước 7: Tổng hợp báo cáo và lƣu giữ tài liệu kiểm tra thuế: Nhập dữ liệu vào hệ thống; Gửi báo cáo theo thời hạn quy định; Lƣu trữ hồ sơ kiểm tra. 24

35 1.3. Các tiêu chí đánh giá hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Các tiêu chí định lượng: Các tiêu chí định lƣợng thể hiện ở kết quả thực tế của nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra thuế đã đƣợc tiến hành. Đó là kết quả cụ thể của việc thực hiện nhiệm vụ đƣợc giao hoặc kết quả đem lại của các nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra thuế. Các tiêu chí này thƣờng gồm: Tình hình thực hiện kế hoạch thanh tra, kiểm tra: Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch về số đối tƣợng thanh tra, kiểm tra/ kế hoạch năm; Tỷ lệ hoàn thành về thời gian/ kế hoạch năm; Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch về số vụ việc khiếu tố giải quyết đƣợc/ kế hoạch năm Hiệu quả trực tiếp của thanh tra, kiểm tra: Đánh giá tiêu chí này thƣờng dựa vào các chỉ tiêu nhƣ: Chi phí kiểm tra so với số thuế truy thu đã nộp NSNN; Tỷ lệ giữ nguyên, sửa đổi hoặc hủy bỏ quyết định truy thu thuế theo biên bản thanh tra, kiểm tra thuế khi giải quyết khiếu nại của đối tƣợng thanh tra, kiểm tra; Tỷ lệ trƣờng hợp đối tƣợng thanh tra, kiểm tra chấp nhận hoàn toàn kết luận thanh tra, kiểm tra; Tỷ lệ số thuế truy thu đƣợc nộp vào NSNN/ tổng số thuế truy thu Mặc dù có thể tính toán cụ thể đƣợc một số chỉ tiêu đã kể trên, song trên thực tế đã số các chỉ tiêu không thực sự phản ánh rõ hiệu quả kinh tế của công tác kiểm tra. Bên cạnh việc tính toán các chỉ tiêu này trong năm, để đánh giá chính xác hơn tính hiệu quả, cần phải so sánh với các năm trƣớc để đánh gia xu hƣơng biến động của các chỉ tiêu, có nhƣ thế mới thấy rõ những tiến bộ của từng khâu công tác Các chỉ tiêu định tính: Các chỉ tiêu định tính thƣờng là hệ quả của hoạt động thanh tra, kiểm tra mà không thể hoặc khó tính toán, đo đếm đƣợc. Đó thƣờng là những hiệu quả có tính xác hội, chính trị nhƣ: 25

36 Sự chuyển biến về ý thức tuân thủ pháp luật. Tiêu chí này có thể đo lƣờng đƣợc thông qua so sánh tỷ lệ tuân thủ pháp luật thuế của NNT qua các năm, đặc biệt là những đối tƣợng đã đƣợc thanh tra, kiểm tra (mức độ tái phạm) Tác dụng ngăn ngừa hành vi vi phạm pháp luật thuế; tạo sự công bằng giữa các NNT; tạo môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh. Có thể đánh giá tác dụng này thông qua xem xét tỷ lệ đối tƣợng vi phạm bị xử lý truy thu thuế và xử phạt hành chính thuế (chia theo mức xử phạt). Tác dụng phòng chống tham nhũng trong nội bộ cơ quan thuế và tạo lòng tin của NNT vào hoạt động kiểm tra. Có thể đánh gia qua chỉ tiêu: Tỷ lệ công chức thuế vi phạm pháp luậ trong kiểm tra; tỷ lệ công chức thuế vi phạm pháp luật bị xử lý (chia theo hình thức); những vụ việc vi phạm quan trọng và nhạy cảm đƣợc phát hiện và xử lý Hệ thông tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động kiểm tra đƣợc đánh giá theo kỳ (quý, năm) và đƣợc chia theo nhiều sắc thuế; theo hình thức kiểm tra; theo loại NNT và từng nội dung kiểm tra tƣơng ứng Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động thanh tra, kiểm tra thuế Các nhân tố chủ quan Nguồn nhân lực phục vụ thanh tra, kiểm tra thuế Luật quản lý thuế quy định, bộ máy quản lý thuế ở cơ quan thuế các cấp đƣợc cải cách tổ chức tập trung theo 4 chức năng: Kê khai kế toán thuế; Tuyên truyền, hỗ trợ ngƣời nộp thuế; Thanh tra, kiểm tra thuế và Quản ký nợ và cƣỡng chế nợ thuế, nhằm chuyên môn hóa, nâng cao năng lực quản lý thuế ở từng chức năng. Trong đó chức năng thanh tra, kiểm tra thuế rất quan trọng. Để đáp ứng đƣợc yêu cầu quản lý thuế hiện đại và tính chất đa dạng, phức tạp, nhiều loại hình của ngƣời nộp thuế cũng nhƣ tình hình phát triển kinh tế hiện nay, trình độ chuyên môn của công chức thanh tra, kiểm tra thuế là yếu tố rất quan trọng, ảnh hƣởng trực tiếp đến hiệu quả công tác thanh tra, 26